Plani i ri i zhvillimit të bashkisë Himarë i hap rrugën ndërtimit të resorteve në bregdetin e jugut nëpërmjet ligjit për investimet strategjike, por njolla e këtyre projekteve shpesh shtrihet në prona me probleme pronësie. Materiali që do të ndiqni në vazhdim është një bashkëpunim i Zërit të Amerikës me Rrjetin e Gazetarisë investigative, BIRN.
Ndërtimi i karabinave në plazhin e Palasës në jug të Shqipërisë thuajse ka përfunduar, një vit pasi kryeministri Edi Rama, në cilësinë e kryetarit të Këshillit Kombëtar të Rregullimit të Territorit, firmosi lejen për ndërtimin e resortit turistik “Green Coast.”
Ky resort është vlerësuar nga qeveria shqiptare si një investim strategjik në turizëm, çfarë i siguron investitorit mbrojtje shtesë ligjore deri në shpronësim për interes publik ndaj pretendimeve mbi pronësinë e tokës ku po ndërtohet.
Kjo mbrojtje e ofruar nga qeveria për investitorin e përzgjedhur prej saj shihet si një padrejtësi e madhe nga banorët e bregut si Aleko Lati, i cili pretendon se një pjesë e tokës që është përcaktuar zonë për investime strategjike në turizëm, i përket familjes së tij dhe është tjetërsuar nëpërmjet falsifikimeve- të cilat janë hetuar dhe provuar edhe nga Task Forca e ngritur nga qeveria për tjetërsimin e paligjshëm të pronave në jug.
“Pretendues këtu dalin një tiranase dhe një tepelenas të cilat kanë blerë tokën në bazë të një dokumenti fallco-gjithë kjo sipërfaqe që nga delta e përroit,” tha Aleko Lati.
“Këtu bëhet një biznes i pastër dhe kemi një shndërrim të firmave piramidale të 97’-ës në firmat piramidale të pronave të bregdetit,” shtoi ai.
Resorti që do zgjerohet mbi tokën që pretendon Aleko Lati nuk është i vetmi investim strategjik i planifikuar në Riverën shqiptare.
Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se vetëm në Palasë janë planifikuar tre investimeve strategjike. Ndërkohë, plani i përgjithshëm vendor për bashkinë e Himarës, i miratuar nga Këshilli Kombëtar i Territorit me 16 Tetor përfshin në total 7 zona për investime strategjike në turizëm, të cilat shtrihen në një sipërfaqe totale pre 365 hektarësh.
Pak kilometra më tutje në Dhërmi, në zonën e quajtur Perivolo, Irini Bua shikon çdo ditë se si në pronën që ajo thotë se e ka trashëguar nga të parët, po ndërtohet me firmën e kryeministrit një resort tjetër turistik i quajur ‘Ionian Olea’ -i vendosur gjithashtu në një zonë për investime strategjike në turizëm.
Edhe pse Bua ka bërë padi në prokurori për pronën dhe ka një urdhër gjykate që ndalon tjetërsimin e saj deri në përfundim të hetimeve, ajo shprehet se shitjet kanë vazhduar.
“Mbas vendimit të gjykatës që bllokon pronën deri në shqyrtimin e çështjes këtu janë bërë shumë shitblerje, prona është tjetërsuar komplet,” tha Bua.
Bua endet prej vitit 2002 dyerve të gjykatave dhe thotë se nuk do të heqë kurrë dorë nga e drejta e saj mbi pronën e trashëguar, ku ka si shpresë të fundit Gjykatën e Strasburgut.
Të pyetur nga BIRN, drejtori i projektit “Green Coast”, Ervin Kajno si dhe investitorët e projektit “Ionian Olea” Mirela Papuli dhe Artan Dumi, thanë se janë në dijeni te pretendimeve për pronësisë e tokës ku ato po ndërtojnë.
Investitorët shtuan se ata nuk janë pronarë të tokës, por kanë nënshkruar kontrata zhvillimore me subjektet që kanë pasur dokumente të certifikuara, të cilat nëse hidhen poshtë nga gjykatat ose institucionet e tjera shtetërore, ata do t’i respektojnë duke i kaluar përqindje të projektit tek personat që do të arrijnë ta argumentojnë ligjërisht pronën e tyre.
“Ne nuk kemi blerë asnjë pronë tashmë, pasi jemi në dijeni të problematikës që ka zona sa i përket çështjeve të pronësisë, qoftë për shkak të mbivendosjeve ashtu dhe të konflikteve që kanë palët me njëri- tjetrin,” tha Ervin Kajno.
“Për këtë arsye ne po nënshkruajmë vetëm kontrata zhvillimore me personat që kanë dokumente të certifikuara. Po kështu, në rast se nesër, personat me të cilët ne po nënshkruajmë kontrata zhvillimore do të atakohen me vendime gjykate apo dhe nga institucionet e tjera shtetërore, ne jemi të hapur që përqindja e interesit t’i kalojë individit që arrin të argumentojë ligjërisht pronën e tij,” shtoi ai.
Investitorët e projektit ‘Ionian Olea’, mbajtën një qëndrim të ngjashëm.
“Jemi më dijeni të konflikteve, ne si kompani nuk kemi blerë prona, ndaj dhe nuk jemi pronarë të tokës, por kemi kontrata zhvillimore, që do të thotë se nga zhvillomi i zonës në bazë të marrëveshjes pronarët do të përfitojnë përqindjet e tyre sapo objekti të vihet në punë,” tha Mirela Papuli për BIRN.
Përveç Palasës dhe Dhërmiut, plani i ri vendor i Himarës ka vendosur njolla për investime strategjike në turizëm në gjiret më të bukura të bregdetit të jugut, si në Jalë, Porto Palermo dhe Kakome. Gjiri i Kakomesë ka qenë piketuar që në vitin 2004 për ndërtimin e një resorti turistik, por ky projekt nuk u realizua pasi konfliktet e pronësisë midis banorëve dhe investitorëve mbeten akoma pa u zgjidhur.
Për më shumë se një dekadë, banorët e fshatit Nivicë kanë bërë betejë ligjore dhe protesta, për fituar të drejtën e pronësisë për plazhin e Kakomesë, që tashmë rezulton i regjistruar në emër të një shtetasi bullgar.
Ish kreu i komunës Lukovë Vladimir Kumi, shprehet se pa një marrëveshje me banorët e fshatit, çdo investitor që do të pretendojë të ndërtojë në Kakome, qoftë ky strategjik apo jo, do të pritet me protesta.
“Juridikisht deri sa unë isha drejtues i komunës Lukovë ky proces mbeti në koma, por më pas u mbyll pasi unë nuk kam legjitimet më për ta ndjekur atë çështje,” tha Kume.
“Duhet një drejtues i pushtetit vendor për ta ndjekur. Eksperienca ka treguar që jo vetëm protesta por mund të shkoj dhe më keq akoma,” shtoi ai.
Jorgo Goro, kryetari i bashkisë Himarë shprehet se pushteti vendor ka pak zë kur vjen puna tek investimet strategjike. Megjithatë, Goro shton se çdo investitor që do të vijë dhe të ndërtojë në Rivierë, bën mirë që më parë të zgjidhë problemet e pronësisë me banorët.
“Në bazë të strategjisë që ka qeveria shqiptarë ne jemi të detyruar të hedhim mbi planin tonë të gjitha investimet strategjike që në territorin tonë,” tha Goro.
“Aty ku kanë filluar çështja e pronës është e zgjidhur. Atje ku do të fillojnë, patjetër, detyrimisht duhet të zgjidhjet çështja e pronës sepse investitori strategjik nuk mund të hyj në një zonë që çështja e pronës nuk është e zgjidhur,” shtoi ai.
Ligji për investimet strategjike u miratuar nga Kuvendi në vitin 2015. Ai i njeh statusin investitor strategjik në turizëm çdo projekti që investon më shumë se 5 milionë euro dhe punëson 80 punëtorë. Në dhjetor të vitit 2015, qeveria ka miratuar gjithashtu 10 vendime me qëllim lehtësimin dhe rregullimin e procedurave për investitorët strategjikë, duke i mundësuar konsolidimin e titujve të pronësisë.
Sipas këtyre vendimeve, shteti është i detyruar t’i ofrojë investitorëve strategjikë infrastrukturë ndihmëse, si furnizim dhe përshtatje të rrjetit elektrik, furnizim me ujë të pijshëm, kanalizime dhe trajtim të ujërave të ndotura, dhe infrastrukturë rrugore.
Ndryshe nga investitorët strategjikë, banorët e Bregut nuk i gëzojnë këto lehtësi. Megjithatë, ata shprehen se e drejta e pronës është e garantuar nga Kushtetuta dhe se ata do të vazhdojnë të luftojnë me çdo mjet ligjor dhe demokratik në mbrojtje të saj.

Kompania e vëllait të Vangjush Dakos, “3-D Sh.p.k”, ka përfituar miliona lekë nga punët publike, por gjithmonë si palë e kontraktuar nga të tjerët. Kjo skemë e mirëmenduar, ka shmangur debatet dhe konfliktin e interesit, se kryebashkiaku favorizon familjarët për tenderat publikë.
Sëfundmi, “3-D Sh.p.k” po kryen punimet e një projekti të quajtur Veliera, një pllakë betoni që po ndërtohet mbi rrënojat arkeologjike të Dyrrahut 2600-vjeçar. Por gjatë këtij skandali, doli në pah një fenomen tronditës. Valbona Qirjako, e cila është motra e kryebashkiakut Vangjush Dako rezulton të jetë shefe e Sektorit të Buxhetit në Departamentin Ekonomik në Bashkinë e Durrësit. Pra, fondi për betonizimin tek “Veliera” akordohet me firmën e Valbona Qirjakos.
Rrethi i ngushtë që ka krijuar Vangjush Dako, në bizneset dhe bashkinë e tij, deri më sot e kanë bërë atë që të mos ekspozohet së tepërmi ndaj skandaleve të këtyre përmasave.

Pas më shumë se 2 orësh në seancën që u zhvillua dje në mesditë në Gjykatën Administrative, (e cila ndodhet ngjitur me Velierën), përfaqësuesit e Shoqërisë Civile dhe avokatët e saj u shprehën për vonesat disamujore dhe zvarritjet në marrjen e një vendimi, çka sipas tyre bëhet për të humbur kohë. Sot Gjykata vendosi 4 dhjetorin si ditën për seancën e ardhshme. “Trupi gjykues më kryesor gjyqtarin Ergys Gashi u dha kohë përfaqësuesve të Bashkisë të njihen me përfundimet e ekspertëve, që ka caktuar Gjykata e Shkallës së Parë Durrës, në procesin paralel që po zhvillohet atje, tha avokatja Mirela Jorgo, njëkohësisht veprimtare e Shoqërisë Civile. Sipas znj. Jorgo, këto janë dy çështje krejtësisht të pavarura, me kërkesa të ndryshme, përkatësisht për një çështje penale dhe për një çështje civile. Më i ashpër në qëndrimin e tij, Sazan Guri, i cili i konsideroi vonesat e Gjykatës të kota. “Pavarësisht nga rezultati, ne do ta kërkojmë të drejtën e popullit të Durrësit edhe në Gjykatën e Strasburgut, u shpreh Sazan Guri, kryetar i Zyrës Qytetare për Mbrojtjen e Mjedisit. Guri vlerësoi se dëmtimet në zonën A të rriskut arkeologjik gjatë punimeve për hapjen e themeleve të projektit “Veliera” janë të dukshme, dhe e vetmja mënyrë për ta shpëtuar zonën është rikthimi i gjendjes së parë, pra siç ishte përpara se të niste ndërtimi. Në seancën e sotme, ra në sy mungesa e palëve të treta, të interesuara për çështjen, si Agjencia Kombëtare e Mjedisit, Agjencia e Shpëtimit Arkeologjik, Drejtoria Rajonale e Monumenteve të Kulturës, Ministria e Kulturës, etj.

Saga 11-mujore e gjykimit

Rreth 11 muaj më parë në lulishten para godinave të Drejtorisë së Portit Detar të Durrësit nisën punimet për zbatimin e projektit të shumëdiskutuar “Vela”, që më pas u njoh me emrin “Veliera”. Në projekt, bashkë me shëtitoren pedonale, Bashkia synonte edhe zgjidhjen e problematikën e qarkullimit të automjeteve në pjesën më të ngarkuar gjatë sezonit turistik. Shoqëria Civile, shumë e ndjeshme që në momentin e parë, e konsideroi zbulimin e mureve fortifikuese mesjetare, si një mundësi për ta bllokuar vazhdimin e punimeve dhe me kallëzimin penal të 2 shkurtit 2017 e paditi Bashkinë e Durrësit për “Ndërtim të paligjshëm”. Një muaj më vonë, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës vendosi “sekuestrimin preventiv,…duke mos lejuar vazhdimin e punimeve për pjesën e projektit që shtrihet në zonën A” të rriskut arkeologjik në Durrës. Megjithë ankimimin e Bashkisë së Durrësit, vendimi i Gjykatës së Shkallës së Parë gjeti mbështetjen e Gjykatës së Apelit, i cili e la në fuqi atë. Për disa javë radhazi, arkeologët e Institutit të Arkeologjisë, me mbështetjen e Agjencisë së Shpëtimit Arkeologjik dhe Drejtorisë Rajonale të Monumenteve të Kulturës, vijuan punimet për zbulimin e disa elementëve të rëndësishëm, mes të cilëve dy topa ushtarakë dhe rreth 40 gjyle të mesjetës së vonë, që shërbenin për mbrojtjen e qytetit. Gjithçka u krye nën vështrimet kureshtare të qytetarëve dhe mediave, një rast i paprecedent në gërmimet e mëparshme, kur dëmtimet e objekteve arkeologjike kanë qenë të shumta. Prof. as. Dr. Eduard Shehi, tha për BIRN se, në raportin që iu drejtua Këshillit Kombëtar të Arkeologjisë, “rekomandimet nga ana e arkeologëve kanë qenë që gjithçka të ruhet dhe asgjë të mos hiqet nga vendi i vet”. Shehi shtoi se, pas disa muaj studimesh të materialit arkeologjik, tashmë është dërguar për botim një artikull, i cili, bazuar te rezultatet e gërmimeve, rimerr në trajtim të gjithë linjën fortifikuese juglindore të qytetit si dhe evolucionin e tyre kronologjik, duke dhënë vlerësime dhe datime krejtësisht të reja”. Ndërkaq, me vendimin 144 të dt 31.07.2017 Agjencia e Shpëtimit Arkeologjik u shpreh për “ruajtjen dhe integrimin e strukturave më përfaqësuese të zbulimit”, por pa harruar të nënvizojë “se do të miratojë projekt-propozimin për ndryshimin e projektit të rehabilitimit në sheshin para hyrjes së portit”. Kjo pjesë e vendimit ka marrë edhe miratimin e Këshillit Kombëtar të Arkeologjisë si dhe të Këshillit Kombëtar të Restaurimeve. Ideja e bashkëjetesës së veprës arkitektonike me vlerë 6 milionë USD me muret fortifikuese mesjetare dukej se po gjente mbështetjen edhe të organizmave shkencore për trashëgiminë kulturore, pra edhe të Ministrisë së Kulturës. Ndërkaq proceset paralele gjyqësore bënin përpara me shumë ngadalësi. Më 29 shtator 2017, gjyqtari Petraq Çuri, në seancën e zhvilluar në Gjykatën e Shkallës së Parë, nuk e pranoi kërkesën e Bashkisë së Durrësit “për heqjen e sekuestros preventive” dhënë 6 muaj më parë. Vendimi i kundërt do t’i jepte mundësi investitorit të vijonte punimet edhe në zonën e zbulimit arkeologjik, me synim realizimin e plotë të projektit “Veliera”. Ndërkaq firma ndërtuese “Everest” ka vijuar punimet në të gjithë pjesën që del jashtë perimetrit të zonës së zbulimit arkeologjik. Por në seancën e 29 shtatorit të kaluar, gjyqtari Çuri në të njëjtën kohë vlerësoi se, “KKA dhe KKR kanë miratuar vetëm projekt-propozimin e Bashkisë, ndërsa para tyre nuk është paraqitur projekti i zbatimit, çka tregon se këto dy institucione shtetërore nuk janë serioze”. Në vendimin e nënshkruar nga gjyqtari Petraq Çuri, të cilin BIRN e posedon, trajtohet edhe problematika e ngritjes së një grupi ekspertësh, kërkuar më parë edhe nga Prokuroria. Gjyqtari kërkoi edhe ekspertë të fushës së ndërtimit dhe të urbanistikës, të cilët së bashku me ata të arkeologjisë duhet të “përcaktojnë nëse kemi elementë të figurës së veprës penale të shpërdorimit të detyrës”. Proceset gjyqësore në të dy gjykatat kanë ecur me ritme të ndryshme. Gjykata Administrative që nga maji i këtij viti bllokoi seancat e procesit të Velierës për shkak të mungesës së emrave të dy gjyqtarëve të tjerë, të cilët në kushtet e fillimit të Reformës në Drejtësi duhet të zgjidheshin nga institucione të tjera, duke nisur nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë. Seanca e mesditës së sotme ishte e para pas një vonese gati 6-mujore, por ajo nuk zgjati shumë në pritje të vendimit të kolegëve të Gjykatës së Shkallës së Parë, i la të pakënaqur përfaqësuesit e Shoqërisë Civile. Ndërkaq, përfaqësuesit e Shoqërisë Civile shprehen të shqetësuar për investimet e tjera që pritet të nisin në qytet. Sipas znj. Mirela Jorgo, projekti që pritet të zbatohet pranë sheshit të Mauzoleut të Dëshmorëve, mund të rrezikojë në të njëjtën mënyrë nëntokën arkeologjike të qytetit antik. Zbulimi i dyshemesë së një terme të periudhës romake në lulishten e Mauzoleut gjatë një sondazhi të verës së kaluar është tregues i pasurisë arkeologjike të zonës.

Nënkryetarja e Komisionit të Ekonomisë, Jorida Tabaku, e ka konsideruar të papranueshme rritjen e faturës së koncesioneve me ritëm shumë të lartë, duke e konsideruar paaftësi të qeverisë që shumë shërbime po i kalon tek privati. “Fatura e koncesioneve është totalisht e papranueshme, rritja me këtë ritëm kaq të lartë duke pasur parasysh se janë të gjitha kontrata shërbimesh, që nuk keni aftësinë juve t’i zbatoni dot si qeveri. Dhe detyrimi që do të lindë në kontratën prej 1 miliard, që opozita ka shqetësimet e saj se nga do të financohet, paratë e drogës dhe hashashit që përmenden shpesh do të futen në ekonomi nëpërmjet kësaj kontrate, janë rreziku më i madh që i kanoset buxhetit të vitit 2018”, u shpreh Tabaku. Seanca e këtij komisioni mbi koncesionet është shoqëruar me debate, sidomos për mënyrën e funksionimit apo kostot që i japin buxhetit të shtetit këto marrëveshje. Ndër më të debatuarit ishte koncesioni i check-up, markimi i karburanteve, skanimi dhe ai i pullave fiskale. Ndërkohë që deputetja e Partisë Demokratike, Fatbardha Kadiu, në një postim në Facebook shprehet se 1 miliard euro të PPP-ve janë paratë e drogës dhe të krimit që qeveria po i kthen në motorin e ekonomisë së vendit, ku pasojat sigurisht i mbajnë vetëm xhepat e çdo shqiptari. “Ministria e Financës nuk përfshin në listën e koncesioneve shumën prej 1 miliard euro, duke mos e përllogaritur atë në nivelin e borxhit të shtetit. Pavarësisht nëse MF i përllogarit ato apo jo, ato janë borxhe që do t’i paguajnë fëmijët tanë. 1 miliard euro të PPP-ve që janë paratë e drogës dhe të krimit, qeveria po i kthen në motorin e ekonomisë së vendit, ku pasojat sigurisht i mbajnë vetëm xhepat e çdo shqiptari”, shprehet Kadiu.

“Nuk ka rritje pagash, pensionesh dhe ndihmë ekonomike”. Kështu e nis statusin e saj në Facebook, deputetja e PD, Jorida Tabaku ku ndër të tjera ka renditur edhe disa fakte pse nuk do të ndodhë një rritje e tillë gjatë vitit 2018, duke e cilësuar premtimin e qeverisë si një propagandë. Sipas Tabakut, vitin e ardhshëm buxheti ka rezervuar 1 mld lekë shtesë në paga, që është 4.5 mld lekë më pak se viti sivjetshëm elektoral, ndërkohë vitin e ardhshëm qeveria ka parashikuar 1.86 mld lekë rritje fondesh pensioni nga 2.5 mld lekë në vitin aktual, ku sipas saj nuk llogarit dështimin e skemës së pensionit në fshat. Sa i takon ndihmës ekonomike, Tabaku shprehet se qeveria nuk ka “asnjë lek” shtesë për ndihmën ekonomike, ndonëse sipas saj shqiptarët taksa progresive i ka bërë gjithnjë e më të varfër. “1. Fakti është se për vitin e ardhshëm buxheti ka rezervuar 1 mld lekë shtesë në paga, që është 4.5 mld lekë më pak se viti sivjetshëm elektoral. 2. Fakti është se për vitin e ardhshëm, qeveria ka parashikuar 1.8 mld lekë rritje fondesh pensioni nga 2.5 mld lekë në vitin aktual. Pa llogaritur dështimin e skemës së pensionit në fshat. 3. Fakti është se qeveria nuk ka asnjë lek shtesë për ndihmën ekonomike, megjithëse shqiptarët taksa progresive i ka bërë gjithnjë e më të varfër. Kjo është e vërteta e buxhetit 2018 që nxjerr zbuluar propagandën e qeverisë. Ose kanë në plan të përgjysmojnë numrin e përfituesve ose kanë në plan të zbrazin Shqipërinë!”, shkruan Tabaku në rrjetin social FB.