Arthur Waldron

Tani Korea e Veriut është e armatosur me raketa të rrezes së gjatë dhe armë termobërthamore. Kjo është situata e re normale. Penjani nuk ka për t’i dorëzuar kurrë ato dhe askush nuk mund ta detyrojë. Pasojat e këtij zhvillimi do të tranformojnë politikën globale dhe atë të sigurisë. Pritet pa dyshim shpërthimi i një vale të re përhapjeje bërthamore dhe gare ushtarake. Kështu dikush mund të pyesë: Duke pasur parasysh njohuritë që kemi për Korenë e Veriut, e lamë këtë të ndodhë? Mbi të gjitha, çfarë mund të bëjmë për të reduktuar në minimum kërcënimin e luftës?
Në vitin 1994, presidenti Bill Clinton foli për krijimin e “kornizës së marrëveshjes” me Penjanin që pretendonte se mund të zgjidhte problemin. “Korea e Veriut do të ngrijë dhe më pas do të asgjësojë të gjithë programin e saj bërthamor. Korea e Jugut dhe aleatët tanë të tjerë do të jenë të mbrojtur. E gjithë bota do të jetë më e sigurtë teksa ne do të ngadalësojmë përhapjen e armëve bërthamore”, tha Bill Clinton.
Presidenti amerikan theksoi gjithashtu se siguria do të ruhej dhe se Shtetet e Bashkuara ishin mëse të vendosura për ta penguar programin bërthamor. Këto në Amerikë i quajnë “kërcënime boshe” dhe koha tregoi se të tilla ishin. Brenda gjashtë viteve, CIA kishte mbledhur prova të mjaftueshme që vërtetonin vazhdimin e programit bërthamor të Koresë së Veriut.
Në vitin 2006, Penjani zhvilloi testin e parë bërthamor. “Ekspertët” theksuan se Korea e Veriut e kishte të pamundur që e vetme të zhvillonte sistemet e nevojshme për të rritur arsenalin në dispozicion. Atëherë u tha se vetëm në vitin 2020 mund të arrijë vërtet Korea e Veriut të përbëjë rrezik domethënës.
Çfarë shkoi keq? Natyrisht bëhet fjalë për dështime të njëpasnjëshme të inteligjencës. Kjo ishte paaftësia për të imagjinuar atë që mund të ndodhte, një dështim i politikës që pretendonte të përdorte negociata dhe inçentivat për të bindur Penjanin të luante sipas rregullave të lojës. Më e rëndëisishme ishte paaftësia për të marrë në konsideratë leksionet e historisë.
Në Luftën e Dytë Botërore, në kohën e Hitlerit, rangjet më të larta të ushtrisë dhe aparatit të sigurisë përmbanin shumë njerëz që e kundërshtonin luftën. Ata kishin në plan të zhvillonin një grusht nëse Hitleri pushtonte Çekosllovakinë. Kur planet e çekëve iu bënë të njohura ushtrisë, gjenerali Beck dhe delegatë të tjerë u dërguan në Londër dhe Paris. Nga ana e tij, kryeministri britanik, Neville Chamberlain dhe presidenti francez, Édouard Daladier arritën një marrëveshje me Hitlerin në Mynih në shtator 1938 duke sakrifikuar Çekosllovakinë dhe duke shkatërruar të gjithë planin. U bënë edhe plane të tjera, por ky ndoshta ishte rasti i vetëm.
Të arrije në Çekosllovaki do të thoshte të kaloje male të tëra dhe me municionet e famshme të Skoda Works, ushtria mjaft eficente çeke mund ta kishte thyer ushtrinë e Hitlerit. Me pak fjalë, ia vlente të provohej. Qeveritë britanike dhe franceze duhet të kishin reaguar me pozitivitet, por u frikësuan dhe u joshën nga ideja imagjinare e paqes përmes marrëveshjes me Hitlerin, me pak fjalë, duke e lënë atë të pushtojë shtete të tjera përveç tyre.
Leksioni historik në këtë rast është se zjarret e mëdhenj shpesh ndizen nga shkrepse të vjetra që duket se nuk bëjnë flakë. Në gjuhën gjeopolitike do të thotë se forca ose kërcënimi i përdorimit të forcës duhet të përdoren menjëherë sapo identifikohet kërcënimi. Njerëzit e civilizuar e vendosin forcën të fundit në listë pas bisedimeve, negociatave, inçentivave dhe embargove, të cilat nuk funksionojnë kur një shtet e ka vënë veten në rrugën e luftës. Ndoshta Lufta e Dytë Botërore mund të ishte parandaluar që në vitin 1938, por atë ditë Gjermania kuptoi se aleancat mund të prisheshin dhe se lufta mund të çohej deri në fundin më të përgjakur.
Po kështu, Korea e Veriut mund të ishte frenuar që vitin 1994 përmes kërcënimeve ushtarake apo operacioneve sulmuese kundër programit bërthamor, por administrata e atëhershme humbi kohë në mënyrën më naive. Askush nuk pati guximin të tregonte se sa serioze ishte situata dhe sa mund të përkeqësohej.
Në atë kohë, Shtetet e Bashkuara ruanin edhe iluzione të mëdha në lidhje me bashkëpunimin e Pekinit për këtë çështje. Në fakt, një vit pas fjalimit të Clintonit, qeveria e Kinës bëri tentativën e parë për të nisur ekspansionin e saj territorial më të madh edhe se Rajhu i Tretë, me aneksimin e barrierës Mischief të Filipineve. Kështu ka ndodhur edhe më parë, nëse aleatët do të ishin përgatitur për të luftuar për Çekosllovakinë, Hitleri nuk do të kishte fituar famën e të pamposhturit që e shfrytëzoi me aq zgjuarsi gjatë fushatave të tij.
Tani, bota përballet me një situatë po aq të rrezikshme. Korea e Jugut dhe Japonia do të bëhen së shpejti fuqi me kapacitet të plotë bërthamor. Lufta ekzistuese e armatimeve në Azinë Lindore do të kalojë përmes Indisë, drejt kufijve të Rusisë, duke kërcënuar kështu Europën. Nuk ekziston më asnjë zgjidhje përveç shfaqjes së forcës. Mirë se vini në epokën përpara luftës!

Përgatiti:
KLARITA BAJRAKTARI

Takimi i parë i sekretarit të Shtetit amerikan, Henry Kissinger me Presidentin sirian, Hafez al-Assad në vitin 1973 vazhdoi me të shtyrë deri në orën 11 të mbrëmjes. Vazhdoi aq gjatë, raportoi revista “Time”, aq sa mediat nisën të spekulojnë për faktin se mos kryediplomati amerikan ishte rrëmbyer. Assad “negocionte në mënyrë kokëfortë dhe të guximshme si lojtar pokeri për t’u siguruar se kishte nxjerrë edhe grimcën e fundit të lëshimeve të mundshme”, kujton Kissinger në kujtimet e tij “Years of Upheaval”. Maratonat qenë tipike. Në vitin 1991 sekretari i Shtetit, James Baker në mënyrë demonstrative ngriti flamurin e bardhë “të dorëzimit” pas pothuajse 10 orësh për shkak se kishte nevojë për një vajtje në banjo. Baker i quajti negocitatat me Assad si “diplomacia e fshikëzës”.
Qysh nga grushti i shtetit pa gjak më 1970 që e solli familjen në pushtet, dinastia Assad – babai themelues Hafez dhe trashëgimtari e djali i dytë i tij Bashar – ka frustruar 9 presidentë amerikanë. “Harxhues kohe, nerva gërricës dhe i çuditshëm”, u shpreh Kissinger pas një prej takimeve të tij me Hafez al-Assad. Administratat republikane dhe demokrate njëlloj i kanë marrë me të mirë dhe i kanë mikluar, stimuluar e lavdëruar dhe më së fundmi, konfrontuar dhe dënuar Assad-ët që të bëjnë ndryshime politike.
Kissinger bëri 28 udhëtime në Damask – 14 vetëm në 1 muaj – për të menaxhuar dështimin nga lufta arabo–izraeliane e vitit 1973. Më së fundi siguroi një marrëveshje me Assad në vitin 1974 për të larguar trupat siriane dhe izraeliane përgjatë Lartësive Golan. Më pak se një muaj më pas, Richard Nixon u bë Presidenti i parë amerikan që vizitoi Damaskun. Ai u prit me 21 të shtëna topi dhe udhëtoi me një makinë të hapur bashkë me Assad nëpër qindra flamujt amerikanë të valëvitura nga një erë e fortë. Një poster i madh përgjatë rrugës lexonte: “Damasku revolucionar mirëpret Presidentin Nixon”. Por as Nixon, që u detyrua të dorëhiqet vetëm 2 muaj më pas, as Gerald Ford nuk qenë në gjendje që ta kanalizonin këtë lidhje gjatë viteve të para të Assad në pushtet në një paqe më të gjerë në Lindje të Mesme.
Assad do të thotë “luan” dhe ai e luajti rolin e tij si “Luani i Damaskut”. Siria kishte qenë e dobët dhe e paqëndrueshme pas pavarësisë nga Franca më 1946. Kishte përjetuar 20 grushte shteti në 21 vjet. Ai i Assad ishte i fundit, në vitin 1970. Fillimisht, ai u duartrokit. “Times” raportonte: “Admirues të Gjeneralit Assad e mirëpritën marrjen e pushtetit nga ana e tij brenda Partisë Ba’ath si një fitore të parashikueshme të pragmatizmit ndaj ideologjisë”. Por në mënyrë që ta fuqizonte dhe ta bënte shtetin sirian një fuqi rajonale, Assad u bë gjithnjë e më shumë mizor me kundërshtarët e tij në vend dhe kokëfortë me botën e jashtme.
Jimmy Carter u takua me Assad në Gjenevë në vitin 1977 për të eksploruar perspektivat e një konference sovjeto–amerikane për paqe në Lindjen e Mesme. Assad ishte i palëkundur. Kërkonte kthimin e territorit të kapur nga Izraeli dhe barazi strategjike për botën arabe. Ishte i gatshëm, kujton Carter më vonë, që “më mirë përballej me konfrontime serioze politike dhe ushtarake sesa të braktiste parimin”. Bile Carter e ftoi liderin sirian që të vizitonte Uashingtonin. Optika e një fotografie në Shtëpinë e Bardhë nuk e joshi Assad. “M’u përgjigj se nuk kishte ndonjë interes për t’i vizituar Shtetet e Bashkuara”, shkruan Carter. Një vit më vonë, kur Carter ndërmjetësoi Marrëveshjen e Kemp Dejvidit midis Presidentit egjiptian, Anwar al Sadat dhe Kryeministrit izraelian, Menachem Begin, Assad u kundërpërgjigj me thellimin e lidhjeve me Moskën.
Në mënyrë të përsëritur Assad luajti rolin e prishësit të paqes gjatë administratës Reagan. Në vitin 1981 mbuloja samitin e Lidhjes Arabe në Fez të Marokut ku Princi Trashëgimtar saudit Fahd do të prezantonte planin e tij prej 8 pikash, të mbështetur nga Uashingtoni, për të njohur të drejtën e Izraelit që të “jetonte në paqe” në shkëmbim të kthimit të territorit. 21 delegatë arritën në Fez dhe pritën për Assad. Isha në aeroport kur avioni sirian që transportonte badigardët dhe stafin e tij mbërriti. Assad nuk u shfaq asnjëherë. Samiti dështoi.
Tensionet midis Reagan dhe Assad u bënë haptazi armiqësore pas pushtimit të Libanit në vitin 1982 nga ana e Izraelit, ku Siria kishte mijëra trupa të dislokuara. Sekretari i Shtetit, George Shultz ndërmjetësoi një traktat formal paqeje midis Izraelit dhe Libanit, por Assad praktikisht e hodhi në erë të gjithë marrëveshjen nëpërmjet refuzimit për t’i tërhequr forcat e tij – një kusht për largimin e Izraelit.
Assad lojëra të rrezikshme strategjike për të rritur peshën siriane në lojë. Gjatë pushtimit izraelian, ai mbështeti dislokimin e Gardës Revolucionare iraniane në Liban dhe krijimin e një milicie të re shiite që u rrit në atë çka njohim sot si Hezbollah. Në prillin e 1983 u akuzua për bombën në ambasadën amerikane në Bejrut, sulmi i parë vetëvrasës kundër një objekti amerikan kudo në botë. Kjo u pasua nga sulmet ndaj kazermave të forcave paqeruajtëse amerikane të vendosura në Liban, ku më shumë se 200 persona u vranë dhe nga një sulm i dytë ndaj ambasadës amerikane. Shtetet e Bashkuara bënë Assad përgjegjës po aq sa Irani dhe Hezbollahu për futjen e një lloji krejtësisht të ri të mënyrës së luftimit. 35 vite më pas, Hezbollahu është një prej milicive më të fuqishme në Lindjen e Mesme. Dhjetëra mijëra luftëtarë të tij po e ndihmojnë tani dinastinë Assad të qëndrojë në pushtet.
“Assad nuk hezitoi të përdorë dhunë apo terrorizëm për qëllimet e tij”, shkroi më pas Shultz tek kujtimet e tij “Turmoil and Triumph”. Megjithatë, administrata Reagan i mbajti marrëdhëniet diplomatike me Damaskun – dhe kontaktin me Assad. Shultz u rikthye në Siri më 1988 për ta takuar gjatë një raundi tjetër për paqen në Lindjen e Mesme. “Dija gjithashtu se ishte e rëndësishme për arabët e tjerë që konsultohesha me të”, shkruan Shultz. Sërish, gjithçka rezultoi e kotë. I pyetur nga shtypi që e shoqëronte në udhëtim nëse kishte ende ndonjëfarë shprese, Shultz u përgjigj: “Jam i habitur nga ndjenja juaj e humorit”.
Pushtimi i Kuvajtit nga ana e Saddam Hussein në gushtin e 1990 siguroi një ndërthurje të rrallë interesash midis Uashingtonit dhe Damaskut. Siria dhe Iraku qenë rivalë dhe Assad i bashkëngjiti mijëra trupa koalicionit të drejtuara nga Shtetet e Bashkuara në operacionin “Desert Storm” për ta larguar Irakun nga Kuvajti i pasur me naftë. Si pjesë të planit të tij për të modeluar një “rend të ri botëror” pas Luftës së Gjirit, Presidenti George H. W. Bush e takoi Assad në Gjenevë dhe fitoi dakordësinë e tij për një konferencë të përbashkët paqeje sovjeto-amerikane në Madrid. Por Assad nuk mori pjesë në të; gjithçka ngeci.
Rënia e Bashkimit Sovjetik më 1991 i kushtoi Assad aleatin e tij më të rëndësishëm. Marrëveshjet e Oslos e 1993 midis izraelianëve dhe palestinezëve, pasuar nga Traktati i Paqes i 1994 midis Jordanisë dhe Izraelit, e bënë atë të dukej një njeri i çuditshëm në rajon. Presidenti Clinton u përpoq që ta shfrytëzojë aftësinë e reduktuar të manovrës së Assad. Midis viteve 1993 dhe 1996, sekretari i Shtetit, Warren Christopher bëri pothuajse 30 udhëtime në Damask, për të lidhur një marrëveshje për Lartësitë Golan. Unë qeshë në shumicën prej tyre. Shumë herë, Christopher i tregoi shtypit që udhëtonte me të se ai ishte afër, shumë afër. Clinton e takoi Assad në Damask- udhëtimi i parë presidencial qysh nga vizita e Nixon – më 1994. Por një marrëveshje nuk u arrit kurrë. Në një tentativë të minutës së fundit përpara se të largohej nga detyra, Clinton e takoi sërish Assad, kësaj radhe në Gjenevë. Assad e kaloi pjesën më të madhe të takimit duke i bërë leksion presidentit më të ri në moshë rreth historisë së kufirit të Sirisë me Izraelin dhe ripërsëritur kërkesën e tij për rikthimin e të gjithë Lartësive Golan si kusht për paqen.
Një i dërguar arab tha për “Times”: “Ai më mirë do të vdiste sesa të mos siguronte largim të plotë. Nuk kish ndryshuar mendje në 30 vjet dhe nuk do ta ndryshonte për disa orë në Gjenevë”. Assad vdiq vetëm 3 muaj më pas. “Ai ishte një njeri mizor, por brilant, që dikur asgjësoi një fshat të tërë si leksion për kundërshtarët e tij”, shkruan Clinton tek “My Life”.
Qëllimi i Assad ishte që djali më i madh i tij, Basil, do të merrte pushtetin, por ai humbi jetën në një aksident automobilistik. Bashar, që ishte oftamolog, zuri vendin e tij. Sipas të dërguarve amerikanë që e njihnin, babai dhe djali përfaqësonin një familje, por Assad plak ishte më i rrahur me botën reale dhe realpolitikë. I nënti i 11 fëmijëve, Hafez al-Assad vinte nga një fis malësor i egër dhe i varfër. Ai qe i pari në familjen e tij që ndoqi arsimin 8-vjeçar. Më pas shkoi në Alep – një qytet të cilin i biri më pas do ta shkatërronte – për të ndjekur Akademinë e Forcës Ajrore. Në moshën 35-vjeçare qe ministër Mbrojtjeje. Në moshën 40-vjeçare, falë dinakërisë, u bë president.
Djali i Hafez u soll në pallatin presidencial, në një kryeqytet kozmopolit, i mbuluar me privilegje dhe iu dhanë frenat e pushtetit. Fillimisht Bashar u portretizua si reformator, në pjesën më të madhe për shkak të pëlqimit që kishte nga ana e rinisë, një bashkëshorte plot stil që kishte qenë bankiere investimesh tek JPMorgan dhe interesit të tij ndaj internetit dhe teknologjisë së shekullit XXI. Megjithatë, pas pothuajse 2 dekadash në pushtet, Assad ka provuar se nuk i ka instinktet e zgjuara të të atit apo edhe shumë nga urtësia politike e tij.
George W. Bush eksploroi për mundësi me liderin e ri të Sirisë. Ai dërgoi 3 herë në Damask sekretarin e Shtetit, Colin Powell, por pas pushtimit amerikan të Irakut më 2003 Assad lejoi mijëra xhihadistë të huaj të kalonin kufirin e tij prej 375 miljesh me Irakun për të luftuar trupat amerikane aty. Më 2007, CIA konfirmoi një raportim të inteligjencës izraeliane se Siria, me projekte dhe teknikë koreanoveriore, po ndërtonte një reaktor sekret bërthamor në qytetin e largët Deir Ezzor. Avionët luftarakë irzaelianë e sulmuan pozicionin. “Durimi im ndaj Presidentit Assad u sos shumë kohë më parë”, tha Bush në një konferencë për shtyp në Shtëpinë e Bardhë më 2007. “Arsyeja është sepse ai strehon Hamasin, ndihmon Hezbollahun, ata që vetëvriten me bomba futen në Irak nga vendi i tij dhe destabilizon Libanin”.
Pak kohë pasi Presidenti Obama erdhi në detyrë më 2009, John Kerry, në atë kohë senator dhe bashkëshortja e tij Teresa darkuan me Assad dhe bashkëshorten e tij në një restorant shik në qytetin e vjetër të Damaskut. Në një konferencë për shtyp Kerry tha se administrata e re e konsideronte Sirinë “një lojtar thelbësor në ruajtjen e paqes dhe të stabilitetit në rajon”. Edhe pasi “pranvera arabe” u përhap në Siri në marsin e 2011, sekretarja e Shtetit, Hillary Clinton deklaroi në emisionin “Face the Nation”: “Kemi një lider të ndryshëm tani në Siri. Shumë anëtarë të Kongresit nga të dyja partitë që kanë shkuar në Siri gjatë muajve të fundit kanë thënë se besojnë që ai është reformator”.
Nuk ishte i tillë. Teksa Assad lëshonte forcat e tij të sigurisë ndaj protestuesve paqësorë, duke vrarë mijëra, Obama ndryshoi kurs. Ju bashkua liderëve europianë që bënin thirrje për dorëheqjen e Assad. “E ardhmja e Sirisë duhet të përcaktohet nga populli i saj, por Presidenti Bashar al-Assad e pengon në rrugën e saj”, u shpreh Obama në një deklaratë. “Ka ardhur koha për Presidentin Assad që të largohet”. Gjithashtu, administrata alokoi dhjetëra milion dollarë për të armatosur dhe asistuar rebelët sirianë, të cilët deri më atëherë kishin pasur impakt të kufizuar.
Ashtu si tetë paraardhësit e tij, Trump erdhi në detyrë i gatshëm që të konsideronte një rol për Assad me qëllim që t’i jepte fund luftës më të fundit në Siri, pavarësisht faktit që Assad më i ri kishte vrarë, plagosur apo përzënë miliona sirianë më shumë nga sa kishte bërë babai i tij dhe në një kohë shumë më të shkurtër. U deshën më pak se 100 ditë për Presidentin Trump që të zbulojë se dinastia Assad mund të jetë gjithashtu armiku i përbetuar i tij.

(Robin Wright për “New Yorker”)

Përgatiti:
ARMIN TIRANA

Arthur Waldron

Pothuajse çdo ditë dëgjojmë lajme të përgatitjeve dhe aktiviteteve të ndryshme të ushtrisë kineze: një aeroplanmbajtëse të re, komunikimet kuantike apo fuqia ushtarake gjithmonë në rritje. Analistët seriozë, zakonisht e ngrejnë një pyetje të thjeshtë kur analizojnë zhvillime të tilla: cili është qëllimi i tyre?
Cila është strategjia dhe qëllimi madhor gjeopolitik që vizualizon vendi në fjalë pas çdo operacioni ushtarak të radhës? Në fund të fundit askush nuk ka ndërmend të pushtojë Kinën, ndaj mbrojtja nuk ka pse të jetë e këtij dimensioni të madh. A është duke menduar Kina seriozisht të pushtojë një vend tjetër? Me siguri, jo. Për më tepër, fqinjët e saj më të rëndësishëm tokësorë janë Rusia, Kazakistani dhe India.
Është pak të thuash se do të ishte pa kuptim që Kina të sulmonte një prej tyre, pasi do të ishte një lëvizje vetëshkatërruese. Për të arsyetuar këtë, mjafton të marrësh në konsideratë humbjen e madhe që i shkaktoi Kinës në vitin 1979 një vend i vogël si Vietnami me sipërfaqe shumë herë më të vogël se Gjermania dhe ky konflikt vazhdon akoma të sjellë pasoja. Për sa i përket strategjisë: Cila është politika ushtarake e Kinës? Ku ka ndërmend të arrijë?
Pyetjet në këtë kontekst mund të vazhdojnë pafundësisht, por me një analizë të thjeshtë, ndoshta edhe sipërfaqësore, arrin në të vetmen përgjigje të logjikshme: Kina kërkon të bëhet një vend “i jashtëzakonshëm” me çdo kusht. Por le të analizojmë për pak se çfarë do të thotë të jesh “i jashtëzakonshëm” për një shtet. Të renditesh në krye të listës së Freedom House për nivelin e demokracisë dhe lirisë? Të kesh normën më të ulët në botë të vdekjeve të foshnjeve? Të kesh nivelin më të ulët të ndotjes? Të kesh koeficientin më të barabartë Gini për shpërndarjen e pasurisë? Të kesh mjedisin më të bukur dhe më të pastër në botë? Numrin më të lartë të çmimeve Nobel dhe medaljeve olimpike? Të kesh numrin më të lartë të popullsisë së lumtur? Numrin më të lartë të bombave me hidrogjen?
Metrika që zgjedh në këtë rast për t’u krahasuar me vendet e tjera nuk ka asnjë rëndësi sepse sado i “jashtëzankonshëm” të jesh, do të renditesh me siguri keq në një prej listave të shumta të krahasimit. Për shembull, Shtetet e Bashkuara kanë një koeficient të dobët Gini dhe normë të lartë ndotjeje. Por qëllimi madhor i Kinës është të jetë e para në gjithçka. Kjo është ajo që kinezët dëshirojnë për shtetin dhe fëmijët e tyre, por kjo është e pamundur dhe tepër naive.
Ekzistojnë disa shkrime të njohura botërisht që duket se kanë influencuar së tepërmi politikën kineze në fushën ushtarake tokësore dhe detare. Puna e Alfred Thayer Mahan është përkthyer për herë të parë në gjuhën kineze gjatë shekullit 19, edhe pse në gjuhën japoneze dhe shumë gjuhë të tjera ishin përkthyer kohë më parë. Megjithatë këto janë shkrime që për qeverinë kineze kanë pasur rëndësi të veçantë për krijimin e politikës kombëtare.
Në vitin 1954 ka dalë botimi i parë i librit “Influenca e pushtetit detar mbi historinë” që në Perëndim është shfaqur që në vitin 1890. Këto studime kanë ndikuar së tepërmi në mënyrën se si shteti kinez shpenzon shuma të jashtëzakonshme në atë që ky shtet nuk ka poseduar kurrë më parë në histori: një flotë detare në det të hapur. Dyshohet se nuk janë veçanërisht të tërhequr nga specifika e teorisë së Mahan, por me nxitja të tilla si: “Jo përmes ndërmarrjes së operacioneve të mëdha ushtarake tokësore, por përmes kontrollit të detit dhe përmes detit botën jashtë Europës, Anglia arriti të sigurojë triumfin e vendit të saj”.
Një frazë si “kontrolli i detit dhe përmes detit, botën jashtë Europës” mund të duket si një politikë ose qëllim joshës për një vend ambicioz si Kina, e cila prej shekujsh me radhë ndjen se i është mohuar padrejtësisht statusi si superfuqi. Megjithatë kjo është një frazë e keqkuptuar. Mahan nuk thotë se pushteti në det mund të përdoret për të pushtuar botën, por se si mund të përdoret për të pushtuar një kundërshtar specifik.
Idetë që e bënë aq të famshëm ai i ka marrë gjatë Luftës së Paqësorit (1879-1883) kur qëndronte në Phoenix Club në Lima dhe filloi të lexonte rreth mënyrë se si Hannibal kishte sulmuar Romën duke kapërcyer Alpet dhe reflektonte mbi idenë se sa të lehtë do ta kishte pasur po të posedonte anije të mëdha luftarake në breg. Kjo e frymëzoi Mahanin të përdorë frazën “pushteti detar”, një frazë që në atë kohë nuk i njihej shumë rëndësia dhe nuk ishte përmendur kurrë më parë.
Si në Luftën e Napoleonit, ashtu edhe në Luftën e Dytë Punike, operacionet detare qenë kontribues direkt të humbjes së asaj që në fillim ishte kryesisht luftë tokësore. Duke marrë frymëzim nga historia dhe shkrimet e preferuara të Mahan, Kina mendon se marrja e kontrollit mbi detin mund të jetë një element, për të mos thënë elementi kyç, për përcaktim e saj si një vend i jashtëzakonshëm në të ardhmen.
Dyshohet në fakt se disa liderë kinezë, pasi kanë përftuar një njohje sipërfaqësore të teorive të Mahan, mendojnë se mund të realizojnë atë që në fakt nuk ka qenë tema kryesore e shkrimeve të tij: kontrolli i çështjeve globale përmes pushtetit detar. Një koncept i tillë nuk gjendet në asnjë vend në shkrimet e Mahan. Ai mendonte se kontrolli lokal i detit ishte i domosdoshëm përballë një kundërshtari të caktuar për të ngritur një bllokadë të padepërtueshme. Si mund të arrihet kjo, nuk shpjegohet në shkrimet e Mahan. Argumentet e tij në fakt nuk përfshijnë “teorinë e fitores”, madje thekson fakt se çdo shtet, sado i fuqishëm, në një pikë të caktuar mund të ketë një bllokadë të dobët përballë kundërshtarit. Kjo mund të jetë e vërtetë për shtetet e vogla, por nuk ka asnjë kuptim për superfuqitë si Kina, Rusia, India, Shtetet e Bashkuara etj.
E vërteta është që zgjerimi i influencës nuk mund të arrihet në ditët e sotme përmes pushtetit detar, por përmes aleancave të qëndrueshme të mbështetura nga forcat ushtarake të mëdha. E vërteta është që Kina nuk i jep rëndësi të veçantë aleancave të saj. Si mund të arrihet të ushtrohet hegjemoni e njëanshme mbi Azinë përmes detit, ashtu siç i paralajmërojnë kinezët fqinjët e tyre? Kjo është e pamundur.
Aeroplanmbajtësja amerikane “Reagan” do të vizitojë Gjirin Camh Ranh në Vietnam vitin e ardhshëm, jo përmes ushtrimit të dhunës apo paraqitjes së forcës, por përmes ftesës nga ana e qeverisë së Vietnamit. Një shtet mund të fillojë të pushtojë një tjetër përmes forcës detare apo forcës ajrore, por si mund të arrijë të dërgojë trupa të mjaftueshme atje me anije për të luftuar në tokë?
Një gjeneral kinez ka drejtuar një pyetje 2 mijë vite më parë: A mund të sundohet një shtet hipur mbi kalë apo në krye të një flote? Jo! Sipas një tjetër historie, kur gjermanët i pyetën përpara fillimit të Luftës së Parë Botërore se çfarë do të bënin sikur anglezët të zbarkonin anijet e tyre në bregun baltik, ata u përgjigjën: “Do të dërgonim xhandarmërinë dhe do t’i arrestonim të gjithë”.
Më shumë se çdo gjë tjetër, Mahan ka theksuar: “Kurrë nuk duhet të ndahet një flotë”. Kjo ka të bëjë kryesisht me strategjinë e mbrojtjes së një shteti, duke ditur se për shkak të kohës së udhëtimit, një flote i nevojiten dy muaj për të arritur një fitore. Kinezët duket se nuk e kanë lexuar këtë pjesë. Me përvetësimet e panumërta të bazave detare, për shembull, në Pakistan dhe ishujt koralorë të Detit të Kinës së Jugut, mbrojtja e territorit do të kërkojë detyrimisht ndarjen e flotës.
Nëse nëndetëset e huaja kërcënojnë me akses në një prej “stacioneve të qymyrit” të Kinës ose shkëmbinjtë e Detit të Jugut, shumë anije do të duhet të zhvendoseshin për t’u mbrojtur nga sulmi, gjë që nuk do të ishte aspak e lehtë për t’u bërë nëse marrim në konsideratë distancën e madhe që kanë këto territore me Kinën. E njëjta gjë ndodhi me nëndetëset amerikane që paralizuan japonezët në Paqësorin e Jugut, thjesht duke izoluar ishujt që kishin më shumë garnizone dhe duke i nxjerrë ato jashtë luftës.
Megjithatë, këto ishuj dhe porte ka shumë pak gjasa të jenë ndonjëherë fokus konflikti. Rusia, një fuqi detare me madhësi të konsiderueshme, nuk do ta tolerojë kurrë dominancën e Kinës në detet përreth Vladivostokut dhe Kamchatkas. Një luftë e filluar në det do të kthehej në një luftë tokësore që Kina nuk e fiton dot. Gadishulli korean rreth gjirin Bohai është e vetmja rrugë detare në Kinën Veriore. Më pas, le të mos harrojmë edhe Indinë, e cila është mëse e aftë të mbyllë ngushticën e Malaccas nga Andaman deri në ishujt Nicobar, duke rreshtuar anije dhe duke lënë të kalojnë vetëm ato që i drejtohen Kinës.
Por a po e neglizhon vërtet Kina pushtetin e saj tokësor? Për një periudhë kohe përpara Luftës së Parë Botërore, gjermanët shpenzuan shumë para në flotën e tyre të dështuar të krijuar për t’i bërë ballë rrezikut, një flotë e krijuar për të mbajtur Britaninë e Madhe larg duke kërcënuar forcën e saj detare, e cila ishte thelbësore për mbijetesën e ishullit. Nëse këto para do t’i kishin shpenzuar për ushtrinë, me siguri do ta kishin fituar luftën.
Në rastin e Kinës, asnjë prej katërmbëdhjetë vendeve të saj fqinje – përfshirë këtu edhe Pakistanin – nuk janë as të rrezikshme dhe as potencialisht të rrezikshme. Në këtë numër nuk përfshihen fuqitë përtej detit si Japonia, e cila ka burime të jashtëzakonshme. Pra, le të hamendësojmë se lufta shpërthen vërtet dhe siç ka parashikuar gjenerali kinez Liu Yazhou, një nacionalist i egër antiJaponisë, nëndetëset mashtruese të Japonisë e kanë fundosur flotën lindore brenda katër orëve. Kina në këtë rast do të ndihej e sulmuar dhe e turpëruar. Për të folur për pasojat politike brenda vendit nuk do të mjaftonte një muaj i tërë.
Marina e shkëlqyer e Singaporit kontrollon kanalin Phillip, pjesa më e ngushtë e Ngushticës së Malaccas, 1,5 milje e gjatë. Le të supozojmë se Kina, duke ndarë flotën e saj, do të dërgonte një forcë detare për të nënshtruar Singaporin me një sipërfaqe prej 2 mijë kilometra katrorësh. Nuk ka asnjë dyshim që Singapori do ta fundoste Kinën me lehtësinë më të madhe. Nëse këtë skenar e shumëfishojmë me të gjithë kundërshtarët që Kina imagjinon se mund të ketë, atëherë kemi në dorë një problem strategjik të pamundur për t’u zgjidhur.
Kur bëhet fjalë për destinaciome strategjike, mund të përdoret metafora e mëposhtme: Kina është një autobus, autobusi më i madh i historisë. Kina mban sipër më shumë pasagjerë nga ç’mund të mbajë çdo autobus tjetër në botë. Ecën më shpejt se çdo autobus tjetër. Në cilin drejtim? Drejt. Dikush ngrihet në këmbë dhe pyet shoferin: “Ku po shkojmë?” Shoferi i përgjigjet: “Nuk jam i sigurt, por teksa afrohemi më shumë, do ta kuptoj edhe unë”. Kjo është një strategji dhe politikë aspak e zgjuar dhe pa një vizion të qartë në mendje, por duket se është rruga që Kina është duke ndjekur për momentin.

Përgatiti:
KLARITA BAJRAKTARI

“Storica”

Gjatë gjithë Mijëvjeçarit I të erës tonë, shtytja drejt Perëndimit, nga Mançuria Veriore në Liqenin Balkhash, e popullsive turko–mongole dhe proto–mongole kontribuon në rrëshqitjen e popullsive indoeuropiane drejt Europës Qendrore e Perëndimore. Nga kjo përplasje e parë atavike turko–europiane, ende e privuar nga konotacionet fetare, ka vazhduar për shumë shekuj përkufizimi i kartës së popujve të Europës. Kjo deri në momentin në të cilin hunët – prototurq të rinj të vendosur në rajonin e Vollgës së Poshtme – nisin marshimin e tyre drejt Perëndimit. Paso kalojnë Donin dhe Dnieprin, ata sulmojnë gjermanët dhe shkaktojnë tërheqjen e këtyre të fundit në drejtim të Perandorisë Romake. Në dimrin e vitit 451, Atila penetron në territoret e perandorisë në lartësinë e Magoncës. Politika e shkatërrimeve masive e kryer nga këto hordhi të ardhur prej stepave do të mbesë e pashlyeshme në kujtesën e kristianizmit. Më pas, kur do të shfaqet islami në shekullin VII, imperializmi territorial i turqve nomadë do të marrë ngjyrë fetare. Duke absorbuar atë që kishte qenë deri në atë moment feja kombëtare e arabëve, turqit futen në qytetërimin urban dhe i ofrojnë islamit fuqinë dhe dhunën e armatave nomade kundër kristianizmit dhe Kinës. Koalicioni turko–arab i shekullit VIII do të bëjë të tërhiqen kinezët – pas betejës së Talas – në Azinë Qendrore. Ndërkohë, në shekullin XI rritja e mongolëve e bën tribùnë turke të selxhukëve që të vendoset në rrafshnaltën anadollase, në dyert e Bizantit. E mbrojtur nga Perandoria Bizantine, Europa pëson një humbje të hidhur më 1701 në Mantzikert (Manziscerta): Bizantinët përzihen pothuajse nga e gjithë Azia e Vogël dhe turqit pushtojnë Jeruzalemin. Në këtë pikë, Perandoria reagon. Kryqëzatat, të realizuara në pjesën më të madhe nga feudalizmi (kalorësia) franko–gjermanike, ofrojnë një moment frymëmarrjeje dhe i ofrojnë një shtyrje 350-vjeçare jetës së bastionit bizantin. Pa to, turqit sigurisht që do ta kishin eliminuar Perandorinë Romake të Lindjes duke filluar nga shekulli XI, shumë përpara se të penetronin thellë në brendësi të trojeve europiane. Periudha e Kryqëzatave nuk qe gjë tjetër veçse një armëpushim, nga momenti që turqit në shekullin XIII – të pamundësuar që të zgjeroheshin në lindje dhe të eliminuar nga Anadolli për shkak të fuqisë mongole të Tamerlanit – do t’i dyfishojnë përpjekjet për ta rrëzuar portën europiane të Ballkanit.
Kësaj radhe ai që kryen funksionin e “dashit” do të jetë shteti osman (nga trashëgimtarët e Osmanit të Erthogrul). Në shekullin XIV, njëra pas tjetrës, bien ana jugore e Serbisë (që do të dojë 5 shekujt të gjatë sa ta rigjejë pavarësinë e saj), Maqedonia dhe Bullgaria. Më pas, në shekullin XV, do të jenë idetë greke, romake e kristiane që do të shkëputen njëherazi nga dera e Europës me rënien e Konstandinopojës më 1453 dhe të Athinës tri vite më pas. Perandoria Bizantine, historikisht e ngarkuar me kontrollin e Detit Egje dhe e kalimit të Dardaneleve, venitet, duke mos përbërë më pengesë në rrugën e turqve drejt Mesdheut Perëndimor dhe Danubit. Midis rënies së Bizantit dhe mbarimit të shekullit XV, do të jenë për pasojë Bosnja, Shqipëria, Hercegovina, Besarabia, Moldavia e Vllahia që do t’i “zhvaten” qytetërimit europian. Në shekullin XVI, nën mbretërimin e Sulejmanit të Madhërishëm, Perandoria turke i shumëfishon sulmet e saj, me jo më pak se 10 ofensiva tokësore drejt Europës dhe 3 në drejtim të Azisë. Në Mesdhe, përpjekja multikombëtare e Europës pëson një disfatë të madhe me rënien e fortesës së Rodit më 1522. Kalorësit xhertosimilitanë janë detyruar që të tërhiqen drejt Perëndimit, në Maltë, pikë kyçe e kontrollit të trafikut detar midis dy baseneve të Mesdheut. Të mbështetur nga fuqia detare e tyre, turqit kanë marrë gjithsesi në posedim litoralin e Afrikës Veriore (Tripoli, Tunizi dhe Algjeri). Përparimi perandorak islamo–turk në Mesdhe shoqërohet me një përparim drejt brendësisë së Europës. Humbja e Mohacs e 1526 dhe pushtimi i Budapestit më 1541, sanksionojnë zhdukjen e shtetit hungarez, nga ku pason rënia pasuese e Kroacisë dhe e veriut të Serbisë.
Midis viteve 1520 e 1566, Perandoria Osmane arrin shtrirjen e saj maksimale në Europë: Greqia dhe tërësia e rajoneve ballkanike e danubiane formojnë atë që në brendësinë e saj quhen “vendet e Rumit”, domethënë Rumelinë. Megjithatë, pas shekullit XV hapja e rrugës oqeanike e Kepit të Shpresës së Mirë drejt Indisë nga ana e vendeve iberike përbën një prej shkaqeve kryesore të rënies osmane (me humbjen e 60% të të ardhurave nga trafiku tregtar lindje–perëndim). Tashmë islami, i të cilit osmanët janë motori kryesor, nuk është më një ndërmjetës i pashmangshëm i tregtisë midis Europës dhe Indive. Padyshim, europianët e shekullit XVI dhe të pjesës së parë të shekullit XVII nuk marrin parasysh rëndësinë historike të këtij revolucioni gjeopolitik, që do t’i ndjejë efektet e tij në periudhën afatgjatë (rreth 2 shekuj). Në momentin në të cilin kushtet bazë të mbështetjes të fuqisë turke janë minuar nga iniciativat europiane, Perandoria Osmane vazhdon të rritet pavarësisht fitores së habitshme dhe vendimtare europiane të Lepantos të vitit 1571. Në fillim të shekullit XVII, madhësia e Perandorisë Osmane është e pamatë: ajo përfshin territoret e Turqisë moderne, të Kaukazit, të Krimesë, të Ukrainës Jugore dhe në Ballkan, atë që korrespondon sot me ish-Jugosllavinë, përveçse me Rumaninë, Bullgarinë, Greqinë dhe Hungarinë. Në Lindje të Mesme, në anën mesdhetare, osmanët shtrihen mbi Liban, Siri, Palestinë, një pjesë të Irakut dhe mbi gadishullin Arabik deri në Jemen. Në Afrikë, Perandoria Osmane përfshin Egjiptin, Libinë, Tunizinë dhe Algjerinë. Ajo osmane është padyshim fuqia e parë botërore. Megjithatë, marshimi drejt rënies ka filluar: rritja në fuqi e vendeve perëndimore, që e gjen bazën e saj në revolucionin teknik e fundit të Mesjetës, mbështet rritjen demografike europiane. Deri në këtë moment, osmanët kishin nga ana e tyre numrin dhe fuqinë e zjarrit, por këta faktorë themelorë tashmë kontestohen nga vendet e Perëndimit dhe për më tepër, rezistencën e popujve europianë në Europën Qendrore e në brendësi të Ballkanit nuk ka gjasa të zvogëlohet.
Padyshim, edhe nëse regjistrohen konvertime të shumta në islam, popujt e degës indoeuropiane dhe ugrofinike, në tërësinë e tyre, i rezistojnë islamizimit. Në shekullin XVIII fuqia turke osmane hyn në një cikël shpërbërjeje: një pjesë e territoreve të Perandorisë bëhen pjesë e perandorive europiane (në Afrikën e Veriut dhe në Lindje të Mesme), një pjesë tjetër, në Europën Qendrore dhe Lindore, nis marshimin e saj në rrugën e vetëvendosjes kombëtare, përplasja Europë–Turqi, me valencë të dyfishtë raciale dhe fetare, nxjerr në pah papërkulshmërinë e dy logjikave europiane dhe turke. Shumë përpara ardhjes së islamit, identiteti europian ishte farkëtuar në rezistencën ndaj shtytjeve të Azisë turke. Në islam, turqit kanë qenë një ndër motorët më të fuqishëm antieuropianë, më shumë sesa arabët, të përfunduar shpejt nën zgjedhën e turqve. Simetrikisht, thelbi i strukturës së popujve të stepave dhe më pas i Perandorisë Osmane ka konsistuar gjithmonë në etjen për pushtim të resurseve europiane (ar, gra dhe fusha pjellore).
Gjeopolitika e shtetit modern turk (rezultat i shpërbërjes së shtetit perandorak osman) duhet të vlerësohet paraprakisht në raport me 3 forca kryesore që ndërveprojnë në brendësinë e tij, duke u përplasur dhe duke u influencuar reciprokisht:
1) Panturkizmi apo panturanizmi (ideja për të bashkuar të gjithë turqishfolësit), laik dhe modernizues, popullor, historikisht antieuropian, por edhe antiarab, që shikon nga vëllezërit e racës turke të Azisë Qendrore (gjenetikisht edhe më të pastërtit e atyre të Stambollit).
2) Panislamizmi (aspirata politiko–fetare ndaj një kalifati të bashkuar islamik), e fortë sidomos në nivel popullor, tradicionalisht antieuropian dhe që shpaloset në vullnetin për ta pushtuar Europën që të hakmerret për Lepantin dhe Vjenën.
3) Oksidentalizmi elitar, trashëgimtar i sekteve ezoteriko–racionaliste si “dunmeh”-ët. Fuqimisht laik, proamerikan dhe prosionist, i pranishëm thuajse vetëm në nivele drejtimi dhe që mund ta udhëheqë vendin vetëm duke i menaxhuar shtytjet e ardhura nga korrentet popullore. Përgjithësisht futet në korrentin panturk.
Në aspektin e realitetit të popullsisë turqishtfolëse, bota turke peshon në realitet shumë më tepër se shteti turk. Demografikisht, në qoftë se mblidhen turqishtfolësit e republikave të reja të pavarura të Azisë Qendrore me ato të Kaukazit (Azerbajxhan) dhe të Federatës Ruse, sigurohet më shumë se dyfishi i Turqisë bashkëkohore. Nën Perandorinë Osmane, panturkizmi dhe panislamizmi kanë marshuar në thelb me hap të njëjtë në kuadër të osmanizmit. Pas revolucionit të Turqve të Rinj më 1908, ideja fetare ka kaluar në plan të dytë respektivisht panturkizmit.
Një prej linjave bashkëkohore të politikës së jashtme të Turqisë është për pasojë projektimi i saj drejt Azisë Qendrore turqishfolëse dhe forcimi i lidhjeve me vëllezërit e saj të “kolonizuar” nga rusët. Por në këtë përpjekje politike aksioni i saj përplaset me një aks të fortë Moskë–Erevan–Teheran, kështu që jo vetëm tradicionalisht me Rusinë, por edhe me gjeopolitikën armene (aleanca armeno–ruse e gjen arsyen historike të saj në gjenocidin turk të armenëve) dhe iraniane (bota persiane u ka futur në zonë elementë të qytetërimit urban kalorësve nomadë turq). Pak më tej Azisë Qendrore, më në Lindje, Turqia nuk ka harruar praninë e saj historike në fushat pjellore të Perandorisë së Hanëve. Në këtë mënyrë, Turkestani kinez dhe Ksiniangu janë bërë objekt vëmendjesh të mëdha nga ana e Ankarasë: separatizmi i armatosur i uigurëve turqishfolës sjell lehtësi strategjike në territorin turk. Dhe është pikërisht në këtë kontekst gjeopolitik që Turqia, duke u mbështetur në rivendikimet e popullsisë me etni turke që shtyhen deri në brendësi të Rusisë e të Kinës, mund të aspirojë një rol të mundshëm të ardhshëm si fuqi rajonale euraziatike. Në një perspektivë të tillë, integrimi i Turqisë në Bashkimin Europian përfaqëson sigurisht një mjet të destinuar që të favorizojë politikën e panturqizmit. Solidariteti turk, sot i frenuar nga struktura e ngurtë e shtetit komb me frymëzim jakobin të trashëguar nga kemalizmi, mund të gjejë në kontekstin e së drejtës europiane stimulin për një energji të rinovuar. E drejta e pakicave, kombinuar me ato të individit (të drejtat e njeriut) të kundërvëna me absolutizmin e shtetit, mund të bëhet (edhe pse në kontradiktë të fortë me problemet e brendshme të Ankarasë, të përfaqësuara nga populli kurd) një mjet i fuqishëm në shërbim të solidaritetit midis turqve të Turqisë nga njëra anë dhe turqve të Bashkimit Europian (të emigruar në Francë dhe Gjermani), të Azisë Qendrore dhe të Federatës Ruse nga ana tjetër, me rezultatin e pashmangshëm dhe fatal që të rrisë, kundër vetë interesave të Europës, tensionet midis Brukselit dhe Moskës.
Nëse solidariteti turkofon përfaqëson instrumentin e politikës së saj euraziatike, objektivi i vërtetë i politikës mesdhetare turke duket se është zgjerimi i sovranitetit dhe i popullimit. Një objektiv i parë i turqve është që të sigurojë një zbaticë të sovranitetit grek në Egje, që mbështetet mbi posedimin të pothuajse totalitetit të ishujve apo ishujve të vegjël të Cikladeve dhe të Sporadeve. Turqit shikojnë një pengesë ndaj qarkullimit të tyre midis Detit të Zi dhe Mesdheut. Praktikisht, Ankaraja dëshiron të marrë rolin prej aktori midis Detit Kaspik, Detit të Zi dhe Mesdheut. Një objektiv i dytë është kolonizimi, me shpresën që herët a vonë ta absorbojë, i ishullit të Qipros, pikë strategjike e Mesdheut Lindor, pse jo edhe trampolinë drejt botës arabe. Turqia kërkon kështu që të ndërtojë në periferinë e saj hapësirën e një Turqie të madhe, nëpërmjet Rusisë, nëpërmjet emigracionit dhe shtrirjes së sovranitetit drejt Europës (pakica të Europës Lindore, pushtim demografik të Qipros, Detit Egje). Në brendësi, instrumenti i unifikimit identitar ka qenë politika e turqizmit të pakicave etnike. Identiteti kurd, që përfaqëson çerekun e popullsisë së Turqisë bashkëkohore, ka qenë objekti i kësaj politike. Një politikë që nga ana tjetër shkon në të njëjtin drejtim me politikat e asimilimit etnik të konfederatave të mëdha tribale turko–mongole të shekujve të kaluar, që absorbonin elementë të shumtë etnikë ekzogjenë (indoeuropianë, kinezë, arabë apo persianë). Pavarësisht përpjekjeve represive të Ankarasë, turqizimi i kurdëve mbetet patjetër një dështim.
Padyshim që identiteti kurd ka mundur të mbijetojë falë divergjencave dhe grindjeve midis shtetit turk, arab (Siri, Irak) dhe persian (Iran), prej të cilave përfiton që të mbijetojë. Por nëse partia islamiste në pushtet sot në Turqi nuk i frikësohet asgjëje përveç një Turqie anëtare të Bashkimit Europian mund të dobësohet nga çështja kurde, kjo ndodh sepse Ankaraja, përveç kartës etnike, disponon një kartë të dytë në politikën e jashtme, kartën fetare.
Fatkeqësisht është një gabim i dyfishtë mbizotërues sot në Perëndim se ideja e turkofonisë është e orientuar kryesisht drejt Kinës dhe se Turqia kemaliste, pikërisht pse laike, e ka refuzuar panislamizmin në politikën e jashtme. Gabimi i parë ka të bëjë me faktin se Turqia moderne nuk ka qenë kurrë vend laik në kuptimin perëndimor. Regjimi i tij është një nacionalizëm jakobin (absolutizëm i shtetit) dhe mysliman (islam, besim fetar i nënshtruar shtetit, por gjithsesi besim fetar shtetëror). Ndërsa shteti republikan, sidomos në Francë, është ndërtuar në kontrast me katolicizmin dominues, duke u mbështetur në pakicat fetare (në ato kohë hebreje dhe protestante, sot islamike), shteti kemalist është ndërtuar mbi uniformitetin etnik (turk) e fetar (islam) dhe kundër idesë së komunitetit fetar apo etnik (pikërisht kundër bazave të shtetit otoman). Pasoja evidente ka qenë që numri i kristianëve nuk ka reshtur së rëni në Turqi duke filluar nga vitet ‘20 dhe se çrrënjosja e tyre, për nga gjerësia e fenomenit, nuk ka asnjë analogji me erozionin e ngadaltë të vërejtur në komunitetet kristiane në vendet arabe të Gjysmëhënës. Gabimi i dytë lidhet me faktin që, edhe pse një shtet rezulton formalisht laik, nuk është e thënë se politika e jashtme e tij duhet të jetë patjetër laike. “Antiklerikalizmi nuk është mall eksporti”, pëlqente të përsëriste një politikan i majtë i fundit të ‘800. Në praktikë, Turqia pasosmane nuk ka pushuar së mbështeturi panislamizmin. Pikërisht në Turqi është krijuar ai klub mysliman që është OKI-ja (Organizata e Komuniteteve Islamike). Turqia i konkurron Arabisë Saudite influencën e saj mbi lëvizjet sunite aktive të Federatës Ruse, në Kaukaz apo në Azi Qendrore (për shembull Yzbekistani). Në konkurrencë me Riadin dhe në të njëjtën mënyrë se Teherani për shiitët, Turqia moderne është paraqitur gjithmonë si pol referimi i islamit, duke u futur në vijueshmërinë e idesë kalifale osmane.
Praktikisht islamizmat turke, në ndryshim nga kemalistët tradicionalë, kanë kuptuar mjeshtërisht se Turqia ka gjithçka për të fituar nga armatura e ngurtë e jakobinizmit statalist për të veshur, në Europë, kostumin më të lehtë të një panislamizmit të “ojinsur” me panturanizëm. Në të vërtetë, hyrja në Bashkimin Europian nuk është për turqit një pikë mbërritjeje, por vetëm një mjet që mund t’u ofrojë avantazhe materiale dhe një prestigj, të cilin asnjë pol tjetër mysliman mund ta gëzojë. Nga një situatë e tillë atraktiviteti dhe autoriteti i saj do të rezultonte i rritur ndjeshëm, si përpara komuniteteve myslimane të Europës, ashtu edhe përpara atyre turke e afrikane, si edhe përpara popullsive turqishfolëse dhe persishtfolës të Kaukazit e të Azisë Qendrore dhe atyre të myslimanëve të Rusisë, fati i të cilëve qëndron në zemrën e pjesës më të madhe të opinionit publik anadollas. Shikohet mirë në këtë rast sesi ideja fetare (islami) mund t’i bashkëngjitet idesë së turanizmit (turkizmit) për një martesë interesash në perspektivën turke midis otomanizmit dhe europeizmit, bashkim i mbështetur mbi një demografi të fortë (një popullsi më e madhe sesa ajo gjermane në periudhë afatshkurtër) dhe shumë e re, saktësisht e kundërta e situatës europiane. Në gjithë këtë situatë asgjë duket se e shpjegon apo e justifikon prirjen aktuale të Europës ndaj Turqisë (sigurisht jo historia konfliktuale e të dy botëve) sikur të mos ekzistonte një forcë e fuqishme e jashtme që punon për ta shtyrë projektin europian drejt një projekti euraziatik. Për Shtetet e Bashkuara, ngrehina europiane duhet të futet, qysh nga fillimi, në një projekt transatlantik, nga ana e tij motor i një botërorizimi ekonomik dhe ideologjik amerikan.
Aleanca me Turqinë është imponuar në epokën ku Rusia sovjetike kërcënonte të unifikonte nën pushtetin komunist në gjithë Europën. Pas vitit 1990 ideja euroatlantike ka për kundërshtar kryesor Kinën dhe jo më Rusinë, fuqi emergjente që premton të bëhet, nga mesi i këtij shekulli, një gjigant ekonomik dhe strategjik. Për të ndërtuar këtë bllok transatlantik antikinez, Amerika ka nevojë për një bashkim euraziatik: guida e vërtetë e zgjerimeve europiane duket se është NATO dhe kështu që Turqia duket në të gjitha aspektet një prej kështjellave të saj, ndërsa vendet e Kaukazit dhe të Azisë Qendrore gjenden në një përgatitore të integrimit (Partneriteti për Paqen). Për shumë shekuj Azia turke, bota ruse dhe bota kineze janë ndeshur. Tashmë Shtetet e Bashkuara duan t’i vënë europianët, turqit dhe rusët nga ana e tyre përballë Kinës, duke luajtur rolin e arbitrit midis këtyre 3 qytetërimeve, robër në njëfarë mënyre të skemës transatlantike. Ky është edhe projekti i Izraelit, i cili që të mund të mbijetojë dhe të kompletojë ndërtimin e shtetit të tij, ka të gjithë interesin që, prapa krahëve të arabëve, të ketë një aleat si puna e Turqisë. Përfundimisht përballë Kinës, përballë arabëve dhe për të garantuar Izraelin e sidomos kundër një mirëkuptimi të mundshëm ruso–europian dhe për të anuluar mundësinë e një Europe fuqi e pavarur, bota turke si në Lindje, ashtu edhe në Perëndim, do të jetë nesër një prej çernierave thelbësore të politikës amerikane në Eurazi.
Në analizë të fundit, vështrimi në më shumë se 3000 vite histori të botëve europiane dhe turke tregon se deri në çfarë pike bota turke ka qenë – dhe është akoma sot – një kundërshtare e qytetërimit europian. Në të kaluarën ekspansionizmi turk e ka vënë në rrezik lirinë e popujve europianë, kurse sot projekti i integrimit të Turqisë në Bashkimin Europian duket se ka si objektiv të asgjësojë qysh në fillim projektin e lindjes së një fuqie europiane.

Përgatiti:
ARMIN TIRANA