Nafta e vendit, gjatë 2015-s plotësoi gati me 25 për qind të nevojave të konsumit vendas, teksa ishte produkti më i eksportuar në Kosovë. Por pavarësisht këtij rendimenti, qeveria shqiptare ka vështirësi të mbledhë akcizën e prodhimit vendas të naftës, në krahasim me naftën e importit
“Ionian Refining dhe Trading Co. – IRTC SH.A” (IRTC) kompani e krijuar së fundmi nga Besnik Sula i Tajvanit siç e njohin të gjithë, mori në shfrytëzim rafinerinë problematike të naftës, ARMO
Importet e karburanteve shënuan rënie pikiatë në muajin janar të vitit 2017. Sipas të dhënave nga Ministria e Financave, në janar u importuan vetëm 21,899 tonë karburante me një rënie 38 për qind në krahasim me janarin e vitit 2016. Burimet nga tregu pohojnë se shkak për këtë rënie është bërë vënia në funksion e rafinerisë së përpunimit të naftës, ARMO. Uzina që u rikthye në punë në fund të vitit të kaluar duket se ka përmbushur gati 30 për qind të kërkesës vendase për naftë. Vetëm Kastrati rezulton të ketë importuar naftë në janar, ndërsa operatorët e tjerë janë furnizuar në tregun e brendshëm. Sipas të dhënave që ka nxjerrë më herët Ministria e Energjetikës, nëse ARMO vendos në punë të gjithë kapacitetin përpunues, atëherë nafta e gatshme për konsumin do të jetë 375 mijë tonë në vit, duke përmbushur gati 60% të konsumit në vend, i cili vlerësohet rreth 550-600 mijë tonë në vit. Në shtator të vitit të kaluar, “Jonian Refining dhe Trading Co. –IRTC” SH.A ka marrë në shfrytëzim rafinerinë problematike të naftës, ARMO. Kompania rezulton e regjistruar offshore në Ishujt britanikë Virgin. Në të njëjtën periudhë, prodhuesi më i madh i naftës në vend Bankers Petroleum njoftoi se nënshkroi një marrëveshje me “Jonian Refining dhe Trading” për t’i shitur asaj deri në 65 për qind të prodhimit të naftës bruto te “IRTC”. ARMO, përveçse plotëson një pjesë të madhe të nevojave për naftë të tregut vendas, gjithashtu është furnitor i madh i këtij produkti në Kosovë dhe në Shqipëri. Ky fenomen ndodhi edhe në vitin 2015, kur kompanitë “TPD Drilling” dhe “Deveron” shfrytëzuan nëpërmjet qirasë rafinerinë. Nafta e vendit, gjatë 2015-s plotësoi gati me 25 për qind të nevojave të konsumit vendas, teksa ishte produkti më i eksportuar në Kosovë. Por pavarësisht këtij rendimenti, qeveria shqiptare ka vështirësi të mbledhë akcizën e prodhimit vendas të naftës, në krahasim me naftën e importit. Në vitin 2015, të ardhurat nga akciza shënuan rënie dyshifrore kryesisht nga ky fakt. Një tjetër shqetësim është cilësia e naftës për të cilën nuk ka informacion nga autoritetet nëse është e një niveli të pranueshëm për t’u përdorur nga automjetet.

Afera me ARMO

Kompania ARMO iu dha nga Rama kompanisë “Ionian Refining & Trading co”., kompani kjo e regjistruar off shore në Ishujt britanikë Virgin dhe në mes të qershorit të vitit të kaluar në Qendrën Kombëtare të Biznesit. Opozita dhe ish-kreu i saj Berisha, kanë deklaruar se pas kësaj kompanie qëndron sipërmarrësi shqiptar Besnik Sula. Shumë media përmes artikujve investigues u përpoqën të hedhin dritë mbi atë çfarë po ndodh realisht me kompaninë e zhytur në borxhe. Cilat janë detyrimet e kompanisë së re ndaj debitorëve e mbi të gjitha me kë ka nënshkruar kontratë për shfrytëzimin e ARMO-s. Në daljet publike, Kryeministri ka pohuar se kompania do të shlyejë detyrimet ndaj kreditorëve. Por edhe lidhur me këtë ka dyshime të mëdha. Marrja në shfrytëzim, siç është përmendur edhe në një njoftim të Bankers Petroleum, nuk nënkupton shumë angazhime financiare për kompaninë e re. Planet e saj zgjatën maksimalisht në 18 muaj. Deri në mars të vitit të kaluar, borxhi i ARMO-s kishte arritur në 600 milionë dollarë, sipas të dhënave nga Ministria e Energjisë. Kjo shumë është sa 5% e Prodhimit të Brendshëm Bruto ose sa buxheti i një viti për arsimin e shëndetësinë në gjithë vendin. Detyrimi marramendës i ARMO-s ka vënë në vështirësi disa banka. Gjysma e borxhit është marrë pranë tyre. Ndërsa po kaq është detyrimi ndaj shtetit.

“Ionian Gas” u krijua enkas nga Besnik Sula për të marrë ARMO-n

“Ionian Refining dhe Trading Co. – IRTC SH.A” (IRTC) kompani e krijuar së fundmi nga Besnik Sula i Tajvanit siç e njohin të gjithë, mori në shfrytëzim rafinerinë problematike të naftës, ARMO, që prej muajsh kishte ndërprerë prodhimin dhe kishte lënë punonjësit pa paga. Lajmi u bë i ditur më 1 shtator të vitit të kaluar nga prodhuesi i naftës Bankers Petroleum, që në një deklaratë për shtyp bëri të ditur nënshkrimin e një marrëveshjeje të kushtëzuar në tregun vendas me kompaninë në fjalë në bazë të së cilës Bankers do t’i shesë deri në 65% të prodhimit të naftës bruto, shoqërisë së mikut dhe partnerit të Edi Ramës dhe të vëllait të tij Olsi Rama. Në këmbim të kësaj, siç deklaron edhe vetë Bankers, qeveria i ka dhënë të drejtën e shpimit kompanisë për tremujorin e katërt të vitit 2016, si dhe tërheqjen e një pjese të madhe të prodhimit të naftës të Patos-Marinzës, e cila i përket Albpetrol-it. Pra, Rama i ka siguruar lëndën e parë me naftë vendase Besnik Sulës, duke bërë një pazar me Bankers. Nafta e përpunuar nga ARMO me pronar të ri njëkohësisht do ta ketë të garantuar tregun e shitjes në vend. Edhe për këtë është kujdesur personalisht Kryeministri Rama. E gjithë flota automobilistike e shtetit do të furnizohet me këtë naftë, por leje pa kufi tregtimi kjo naftë do të ketë edhe për shitjen nga disa operatorë privatë të përzgjedhur. Për të garantuar fitimin gjigant që pritet nga kjo aferë e fundit, Rama i ka dhënë një kompanie tjetër offshore, “Ionian Gas”, të krijuar së fundmi po nga Besnik Sula, fushën më të madhe gazmbajtëse në vend, atë të Delvinës, për vetëm 12 milionë dollarë. Në qoftë se pazari i parë i qeverisë me Bankers është zbardhur, ende ngelet mister kompania e panjohur off shore turke, “Transatlantic Petroleum”, e cila i shiti kompanisë së Sulës, plot 75% të aksioneve të fushës gazmbajtëse, nga më të mëdhatë në Europë. Pavarësisht nga dyshimet e shumta dhe faktet që u nxorën në media për aferën gjigante të Ramës me Besnik Sulën, edhe sot e kësaj dite, pavarësisht se ka nisur puna, nga Ministria e Industrisë dhe e Ekonomisë nuk ka asnjë lloj informacioni se në çfarë marrëdhënie kontraktuale ka hyrë kjo kompani e re off shore “Rama-Sula”, me rafinerinë ARMO.

Në botë çmimi i naftës ulje deri në 50%, në Shqipëri njeh vetëm rritje

Shoqëria civile i ka nisur një propozim Kuvendit të Shqipërisë për të ulur nivelin e taksimit mbi naftën, që është arsyeja kryesore se pse çmimet e karburantit në vend janë ndër më të shtrenjtat në Europë. Ky propozim synon që të unifikojë 3 taksat e dedikuara në një taksë të vetme për naftën dhe ta ulë nivelin e taksimit duke e çuar atë në nivele të krahasueshme me rajonin. Në shkresën që “Nisma Thurje” i ka dërguar kryetarit të Kuvendit, z. Ilir Meta, dhe gjithë krerëve të grupeve parlamentare, thuhet se një nga çështjet që kërkon vëmendje të menjëhershme nga ana juaj dhe e kolegëve tuaj është ajo e çmimit të karburantit për konsumatorët. Siç mund të jeni në dijeni, çmimi i karburantit në bursat ndërkombëtare ka pësuar një rënie të vazhdueshme, rënie e cila nuk është reflektuar fatkeqësisht në favor të konsumatorit. Ditën e mërkurë, dt.15.03.2017 tregjet ndërkombëtare e kuotonin naftën bruto me 52 USD/Barrelë. Ulja e çmimit në tregjet ndërkombëtare u shoqërua edhe me uljen e çmimit të shitjes së këtij produkti për konsumatorët në të gjithë botën. Ulja e çmimit të naftës për konsum ka variuar nga 25% deri në 50%. Ndërkohë që konsumatorët në të gjithë botën i janë gëzuar këtij oportuniteti, situata në Shqipëri qëndron pothuajse statike. Çmimi i karburantit pësoi vetëm një rënie prej 10% në fund të vitit të shkuar dhe tani është rikthyer në nivelet e mëparshme, paradoksalisht. Kjo situatë vjen si rrjedhojë e nivelit të lartë të taksimit të këtij produkti. Situata me taksimin mbetet problematike dhe kërkon ndërhyrje urgjente në legjislacion. Duke u bazuar në situatën aktuale të furnizimit të qytetarëve me nënprodukte të naftës, ku pjesa më e madhe e tyre importohen nga jashtë vendit,  efektivisht në këtë moment që po flasim, nafta dhe benzina taksohen nëpërmjet 3 taksave indirekte të dedikuara te modelit akcizor: Akciza e naftës = 37 lekë, taksa e qarkullimit = 27 lekë, taksa e karbonit = 3 lekë. Pra, në total taksimi i akcizës sot efektivisht arrin në 67 lekë për litër. Ndërkohë që përveç këtyre taksave të mësipërme aplikohet edhe taksë doganore në masën 10% të çmimit të blerjes dhe 0.73 lekë shkojnë për tarifën e ngjyrosjes. Në fund shtohet edhe vlera e TVSH në masën 20% të çmimit të shitjes. Një nivel i tillë taksimi është më i larti në rajon dhe nuk korrespondon me të ardhurat e shqiptarëve. Nga ana tjetër, cilësia e karburantit që tregtohet në vendin tonë vazhdon të mbetet një problem madhor për qytetarët duke e shndërruar debatin për çmimin në një çështje edhe më emergjente. Raportimet në të gjithë vendin tregojnë se nafta që tregtohet në pikat fundore përzihet me nënprodukte dhe niveli i parandalimit dhe ndëshkimit të këtij fenomeni është i ulët. Nisma ka propozuar disa amendime të ligjit të përgatitur nga ekspertët e saj. Ky propozim synon që të unifikojë 3 taksat e dedikuara në një taksë të vetme për naftën dhe ta ulë nivelin e taksimit duke e çuar atë në nivele të pranueshme për xhepat e shqiptarëve. Më konkretisht: Në DIREKTIVËN 2003/96/EC, Komisioni Europian ka përcaktuar kornizat e harmonizimit të strukturave të tarifimit akcizor të vendeve të Unionit. Bazuar në përcaktimet e bëra brenda kësaj direktive, ne propozojmë variantin e tretë, i cili konsiston në faktin që akciza e naftës, taksa e qarkullimit dhe taksa e karbonit përmblidhen të tria në një taksë të vetme, e cila quhet taksa e karburantit. Taksa e karburantit është 46 lekë/litër, sa minimumi i parashikuar në direktivën 2003/96/EC të BE për taksat e nënprodukteve të naftës.

Të 463 miliardë lekët që planifikohen t’u vilen bizneseve dhe qytetarëve nëpërmjet taksave dhe tatimeve këtë vit do të peshojnë më së shumti në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2017. Ministria e Financave, në përllogaritjen që i ka bërë planit të buxhetit 2017, rezulton se më shumë se 60 për qind e detyrimeve do të vilen në gjashtëmujorin e dytë. Muajt gusht, shtator, nëntor dhe dhjetor do të jenë më të ngarkuar nga ana fiskale, teksa shihet se plani i të ardhurave në tre muajt e parë është pak më i lehtë. Në janar ishin planifikuar të grumbullohen 31.2 miliardë lekë, në shkurt 29,6 miliardë lekë. Bizneset dhe qytetarët do të paguajnë 31-35 miliardë lekë edhe në tremujorin e dytë të vitit teksa shihet se pesha do të rëndojë në muajt e fundit siç tashmë është bërë traditë. Pesha e taksave dhe tatimeve nis të rëndojë në korrik. Pas këtij muaji, ngarkesa fiskale mujore do të variojë nga 36 miliardë lekë në korrik, 39 miliardë lekë në shtator, ndërsa muaji dhjetor do të mbajë peshën më të madhe, me rreth 44 miliardë lekë. Shpërndarja e grumbullimit të të ardhurave në këtë mënyrë vjen si një përvojë e viteve të shkuara, por praktika e vjeljes në realitet tregon krejt të kundërtën. Në dhjetorin e vitit 2016, të ardhurat e munguara në raport me planin ishin 4.2 miliardë lekë. Për vitin 2017, qeveria ka llogaritur t’i rrisë të ardhurat nga tatimet dhe doganat me rreth 21 miliardë në krahasim me faktin e 2017. Duke përfshirë edhe të ardhurat nga sigurimet shoqërore, të ardhurat pritet të rriten në vlera neto me 23 miliardë lekë ose 6.5% më shumë. Në janar 2017, të ardhurat në total në buxhet për janarin u rritën minimalisht me vetëm 0.2%, si rrjedhojë e performancës së dobët të të ardhurave jotatimore, teksa institucionet buxhetore derdhën gati 700 milionë lekë në buxhet. Të ardhurat nga fondet speciale (kryesisht sigurime shoqërore e shëndetësore) u rritën dhe ato minimalisht me 2.8%. Në raport me planin, të ardhurat në total ishin 1.7 miliardë lekë më shumë, megjithatë plani i janarit 2017 ishte më i ulët sesa fakti i 2016. Ndërsa për gjithë vitin 2016, të ardhurat buxhetore arritën në 404.8 miliardë lekë. Dhjetori solli përkeqësim të ndjeshëm në raport me planin e rishikuar. Mosrealizimi për gjithë vitin 2016 ishte 9.6 miliardë lekë, nga 5.4 miliardë lekë që kishte qenë për 11-mujorin (kujtojmë se buxheti u rishikua një herë me ulje plani në shtator me rreth 4.1 miliardë lekë, çka e çon mosrealizimin me planin e fillimvitit në rreth gati 14 miliardë lekë. Plani fillestar i buxhetit në fillim të vitit ishte 418 miliardë lekë). Ky mosrealizim për vitin erdhi 5.8 miliardë lekë nga të ardhurat tatimore dhe 3.3 miliardë lekë nga ato jotatimore, ndërsa të hyrat nga pushteti vendor kanë një tejkalim prej 450 milionë lekësh. Por nën ndikimin e zgjedhjeve parlamentare dhe krizës politike, grumbullimi i të ardhurave pritet të kalojë në vështirësi. Historia e dy dekadave ka treguar se në vitet elektorale, arka e shtetit ka vuajtur deficite të larta buxhetore nga të ardhurat e munguara dhe shpenzimet me tepri.

Pabarazia në të ardhurat është rritur në rreth dy të tretat e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian kryesisht për shkak të nivelit të papunësisë në rritje që nga fillimi i krizës. Në të njëjtën kohë, pabarazia në BE është rritur si rrjedhojë e ngecjes së procesit të konvergjencës së të ardhurave në mes të vendeve evropiane – sipas një raporti të ri të Eurofound, të publikuar dje, i cili ka matur të ardhurat dhe modelet e punësimit në Europë para dhe pas Recesionit të Madh. Raporti ka kryer një studim të plotë të pabarazisë në të ardhura gjatë viteve të Recesionit të Madh, që filloi në vitin 2008-2009 dhe është bazuar në të dhënat e të ardhurave për 2005-2013. Ai paraqet një perspektivë të gjerë të BE-së për këtë çështje dhe ofron një pamje të përditësuar të pabarazive sipas burimeve të ndryshme të të ardhurave. Rezultatet tregojnë se pabarazia e të ardhurave në BE ka rënë kryesisht para vitit 2008, e nxitur nga një proces i fortë i konvergjencës së të ardhurave midis vendeve të Europës – por Recesioni i Madh e ndaloi këtë prirje dhe nxiti rritjen e pabarazisë lart si për BE-në tërësi dhe në të gjithë shumicën e vendeve. Studimet e mëparshme kanë theksuar zgjerimin në diferencat e pagave si arsyen kryesore pas trendit afatgjatë të rritjes së pabarazisë në të ardhurat e disponueshme, vërejtur në shumë vende europiane; megjithatë ky raport identifikon papunësinë dhe rënien në të ardhurat e punës të lidhur me papunësinë, si arsyen kryesore që ka çuar në rritjen e pabarazive në të ardhurat e disponueshme të familjeve vitet e fundit. Ndikimi i Recesionit të Madh në pabarazitë në të ardhurat e disponueshme të familjeve nuk ka qenë i kufizuar në shtetet anëtare të reja apo vendet e Mesdheut, por ka ndikuar edhe në shtetet më të vjetra anëtare dhe vendet veriore europiane që kanë qenë tradicionalisht më të barabarta, të tilla si Gjermania, Suedia dhe Danimarka. Megjithatë, politikat e shtetit të mirëqenies kanë arritur të zbusin shkallën e rritjes në një numër shtetesh anëtare. Raporti tregon se kriza ka ulur mesatarisht të ardhurat reale të disponueshme në pothuajse të gjitha vendet europiane, edhe pse në shkallë të ndryshme.

Në Shqipëri u rrit pabarazia

Raporte të tjera ndërkombëtare kanë theksuar se edhe në Shqipëri, pabarazia është rritur vitet e fundit. Në prezantimin e Raportit të Tranzicionit 2016-2017, drejtuesit e ekonomistët e BERZH deklaruan se pothuajse të gjitha vendet e marra në vrojtim (36 në total, ku përfshihen ato të Europës Juglindore, Azia Qendrore, por edhe pjesa Juglindore e rajonit të Mesdheut) deklaruan rritje të pabarazisë ekonomike. 30% e shqiptarëve në sondazhin e fundit të Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim mendojnë se pabarazia është rritur. Perceptimi që rritja ekonomike në Shqipëri nuk është mirëshpërndarë, është konfirmuar edhe nga Forumi Ekonomik Botëror, i cili krahasoi rritjen gjithpërfshirëse me rritjen ekonomike pothuajse në të gjitha vendet në raportin e tij të fundit “Rritja gjithpërfshirëse dhe zhvillimi”. Në këtë klasifikim, Shqipëria është përfshirë në zonën portokalli, atë me përqendrim të lartë ku PBB e vendit u zgjerua me ritme më të larta se rritja gjithpërfshirëse. Me fjalë të tjera, nga rritja ekonomike e vendit ka përfituar pakica, ndërsa ecuria pozitive ekonomike nuk është përkthyer në një shtim të mirëqenies për shumicën. Për më tepër, të dhënat tregojnë se raporti mes rritjes së PBB-së dhe rritjes gjithpërfshirëse është përkeqësuar 5 vitet e fundit në Shqipëri. Trendi tregon për një rënie 5.6% të këtij raporti, çka tregon se shpërndarja e rritjes ekonomike ka pasur zhvillime negative, ku përfitimet po përqendrohen gjithnjë e më shumë te pakica. Por, ndërsa në Europë, rritja e pabarazisë është e lidhur kryesisht me papunësinë, në Shqipëri papunësia, të paktën zyrtarisht është ulur dy vitet e fundit, duke zbritur nga 17% në rreth 14.5%. Ekspertët ia dedikojnë rritjen e pabarazisë elementeve të tilla si informaliteti, korrupsioni apo paratë e siguruara në mënyrë të jashtëligjshme, që po pasurojnë me shpejtësi një pjesë në kurriz të pjesës tjetër. E dhëna më e fundit, që vjen indirekt nga tregu i pasurive të paluajtshme është edhe më trishtuese. Ka një rritje të ndjeshme të shitjes së apartamenteve në zona të preferuara dhe mjaft të shtrenjta të Tiranës, me para në dorë muajt e fundit, që po paguhen me të ardhura të padeklaruara që vijnë nga ekonomia e zezë. Një tregues i qartë ky i rritjes së pabarazisë, teksa disa individë po arrijnë të pasurohen me shpejtësi brenda një periudhe të shkurtër kohore dhe po tërheqin rritjen e shpejtë të çmimeve të apartamenteve, në kurriz të atyre që do t’u duhen tashmë më shumë vite punë e më shumë kursime të mundimshme për të blerë shtëpinë që mund ta kenë ëndërruar gjithë jetën, por që po bëhet “mollë e ndalueme” për ta. Një mesazh dekurajues ky për këdo që ka shpresuar se talenti, aftësitë dhe dëshira për të punuar e për të ecur përpara një ditë do të shpërblehen, pa pasur nevojën e përkatësive partiake apo mbështetjeve të dukshme e të padukshme të politikëbërjes e vendimmarrësve.

Monitor