Fundi i globalizimit, fillimi i epokës Trump

Eric X. Li

Nga shiu në breshër. Pas Recesionit të Madh, krizës së eurozonës, marrëveshjeve tregtare të ngrira, rritjes së konflikteve ndërmjet Rusisë dhe Perëndimit, revoltave elektorale kundër elitës politike europiane dhe në fundit Brexit, evente që ndoqën pas krizën financiare globale të vitit 2008, u bë e qartë se globalizimi po kthehej në një eksperiment të dështuar. Megjithatë, shumë pak njerëz besonin se një prej kundërshtarëve të globalizimit do të fitonte postin më të rëndësishëm të botës, presidencën e Shteteve të Bashkuara.
Fuqitë botërore tani po vrasin mendjen si të reagojnë ndaj zgjedhjeve që ndryshuan kursin e historisë. Kryeministri japonez Shinzo Abe, pasi kishte shprehur vazhdimisht shqetësimin e fitores së presidencës nga Donald Trumpi dhe pasi ishte takuar vetëm me Hillary Clintonin përpara zgjedhjeve amerikane, nxitoi menjëherë të vizitonte New York-un për t’u takuar ballë për ballë me presidentin e ri të zgjedhur.
Liderët europianë janë shfaqur më të matur dhe kancelarja gjermane madje ka folur për kushtet e bashkëpunimit me Trumpin. Rusët janë ata që shfaqen më të kënaqur se kushdo tjetër. Në një deklaratë përgëzimi, presidenti rus Vladimir Putin u shpreh se fitorja e Trumpit mund të sjellë një dialog konstruktiv ndërmjet Moskës dhe Uashingtonit mbi principet e barazisë, respektit reciprok dhe konsideratës.
Janë mendimet dhe ndjenja e fuqisë botërore ndoshta më të rëndësishme – Kinës – ato që vazhdojnë të mbeten të paqarta. Gjatë fushatës, Kina ka qenë shënjestra kryesore e Donald Trumpit për pakënaqësinë e shprehur në lidhje me tregtinë. Megjithatë, refuzimi i Marrëveshjes së Tregtisë së Partneritetit Trans-Paqësor (TPP) do të sillte avantazhe të menjëhershëm për Kinën. Për arsye që duken mëse të qarta, qëndrimi i Trumpit kundër ndërhyrjeve të Shteteve të Bashkuara në politikën e jashtme, përshtatet më së miri me ambiciet kineze. Tani për tani, të vetmet shenja që mund të interpretohet tregojnë se Pekini është duke e përpunuar këtë zhvillim të madh global dhe po e kalkulon me kujdes përgjegjen e tij.
Bën mirë të shpejtojë ritmin! Në epokën e re të nxitur nga fitorja e Donald Trumpit, kinezët janë ata që mund të përfitojnë, ose humbin më shumë se të gjithë të tjerët. Si ekonomia e dytë më e madhe e botës dhe si vendi më i madh tregtues, kundërpërgjigja e Kinës mund të sjellë diferencën ndërmjet begatisë dhe stanjacionit, madje edhe ndërmjet luftës dhe paqes nëpër botë.

Ngritja dhe rënia e globalizimit
Globalizimi nisi si një koncept i pafajshëm gjatë viteve 1970. Bota ishte bërë tepër e ndërlidhur përmes tregtisë, investimeve, udhëtimit dhe informacionit. Por pas Luftës së Ftohtë, globalizimi u injektua së bashku me një komponent ideologjik. Në ditët e sotme, nuk arrin dot ta bësh më dallimin ndërmjet përfitimeve dhe ideologjisë së globalizimit.
Globalizimi është rrënjosur në doktrinën neo-liberale të Konsensusit të Uashingtonit, e cila u krijua nga presidenti i parë pas Luftës së Ftohtë, Bill Clinton dhe u vazhdua më pas administrata pasuese të George W. Bush dhe Barack Obama. Ideja kishte në themel vizionin e një bote që ecte pazgjidhshmërisht drejt adoptimit të rregullave dhe standardeve të unifikuara në ekonomi, politikë dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Kufijtë kombëtarë do të humbisnin gradualisht vlerën e tyre, madje një ditë do të zhdukeshin. Ndryshimet kulturore do të zëvendësoheshin nga vlerat universale. Demokracia elektorale dhe kapitalizmi i tregut do të përhapeshin në të gjithë botën. Në fund, të gjithë vendet e botës do të mund të qeveriseshin pak a shumë në të njëjtën mënyrë.
Procesi do të mbështetej nga pushteti i fortë dhe i butë i Shteteve të Bashkuara. Ishte pjesërisht për shkak të kësaj logjike që pasardhësit e neo-liberalizmit, neo-konservatorët dhe intervencionistët liberalë e futën Amerikën në luftë me Afganistanin dhe Irakun. Pikërisht këtu fshihet edhe problemi: globalizimi ishte Kali i Trojës. Ideologjia politike që iu vesh e gërryu nga brenda globalizimin dhe e ktheu në një forcë që fillimisht u duk e pandalshme, derisa u rrëzua nga vetë pesha e saj.
Në Perëndim, disiplinat drejtuese të globalizimit u bënë edhe përfitueset më të mëdha. Pasuria dhe pushteti i përqendruar në majë, i ndarë ndërmjet zotëruesve dhe zhvilluesve të kapitalit, të cilët favorizonin tregtinë e lirë, multikulturalizmin, institucionet e shumë-anshme, madhe edhe ndryshimin e regjimeve dhe ndërtimin e shteteve në toka të huaja. Por vizioni i tyre dëmtonte pjesën më të madhe të popullsisë që përbënte shtresën e mesme. Vetëm një brez pas fitores së Luftës së Ftohtë, Shtetet e Bashkuara përjetuan një gërryerje të bazës industriale, infrastruktura u zhyt në dëshpërim, sistemi i edukimit u përkeqësua dhe kontrata sociale u shkatërrua.
Përtej dëmit ekonomik, ndyshimet e vlerave sociale të propaganduara nga globalizimi kërcënuan edhe kohezionin social. Shkencëtari politik, Robert Putnam e ka trajtuar këtë proces në librin e tij më të rëndësishëm “Bowling Alone” në të cilin përshkroi me detaje të dhimbshme rënien e komuniteteve amerikane. Me pak fjalë, në emër të globalizimit, elitat amerikane kishin ndërtuar perëndoritë e tyre në kurriz të të gjithë kombit.
E njëjta gjë ndodhi edhe në Europë. Teknokratët në Bruksel, së bashku me aleatët e tyre në kryeqytete, promovuan një grup standardesh të Bashkimit Europian gjithnjë në zgjerim, duke i shkarkuar pasojat në kurriz të interesave të popujve në vendet anëtare. Në disa vende europiane, papunësia e të rinjve arriti dhe qëndroi në normën 50 për qind. Sot, elitat globaliste po rrëzohen një nga një nga të njëjtat kuti votimi që u përdorën për të ruajtur sundimin e tyre.

Pamja nga Pekini
Kina, më shumë se çdo vend tjetër në zhvillim, ka përfituar nga globalizimi. Ky vend ka përjetuar transformimin e jashtëzakonshëm nga një ekonomi e varfër agrare në një superfuqi globale industriale, duke hequr më shumë se 600 milionë njerëz nga varfëria. Megjithatë, Kina vendosi të angazhohej me globalizimin sipas kushteve të saj, duke përqafuar ndërlidhjen, por duke refuzuar me bindje ideologjinë politike. Kështu, Kina pati mundësinë të forconte sistemin e saj politik një-partiak dhe të hapë tregjet e saj sipas prioriteteve kombëtare të vetcaktuara.
Ndoshta duke kuptuar këtë strategji të Kinës, Trump e ka fajësuar atë për shumë sëmundje të Shteteve të Bashkuara. Duket disi e padrejtë. Liderët kinezë në fakt kanë zgjedhur të ushtrojnë përgjegjësinë që kanë për të bërë më të mirën për popullin e tyre. Do të vepronin gabim, nëse do të kishin bërë të kundërtën. Megjithatë është mëse i kuptueshëm dhe i justifikushëm fakti që Trump kërkon sot të bëjë më të mirën për popullin amerikan dhe – siç thuhet në slloganin e tij – ta vendosë “Amerikën të parën”.
Në vend që të ndihet e zhgënjyer apo e tradhëtuar, Kina duhet ta shfrytëzojë këtë moment. Zgjimi i papritur i pjesës më të madhe të popullsisë amerikane nuk duhet parë si një refuzim i hapur ndaj Kinës apo si pararendëse e konflikteve të mëdha e të pashmangshme ndërmjet palëve. Në fakt, epoka e re e Donald Trump duhet parë si mundësi për të studiuar të gjitha mundësitë që mund të ofrojë kjo erë e re amerikane.
Leksionet vijnë në një moment shumë të rëndësishëm. Opinionistët kinezë kanë tendencën ta marrin nga elitat amerikane informacionin për Shtetet e Bashkuara. Në këtë mënyrë, ata janë tërësisht të shkëputur nga Amerika e shtresës së mesme, ashtu siç janë edhe vetë ekspertët dhe opinionistët e Shteteve të Bashkuara. Kjo është arsyeja përse ata i shikojnë mbështetësit e Trumpit si “të mjerë”, si çka thënë edhe Hillary Clinton përpara se të humbte garën presidenciale, njerëz racitë, seksistë dhe të paedukuar. Ky është gjykimi më i gabuar i bërë nga mediat amerikane deri më sot.
Kina do të bënte mirë të shihej në pasqyrë për të kuptuar mënyrat se si Shtetet e Bashkuara dhe Europa janë duke ndryshuar përgjithmonë. Kinezët kanë qenë zërat më të lartë, të cilët kanë kritikuar ideologjinë bazë të globalizimit, sipas së cilit një lloj regjimi ideal është i përshtatshëm për çdo vend të botës, dhe ka bërë shpesh thirrje që kombet të lejohej t’i zgjedhin vetë rrugët e tyre drejt zhvillimit. Siç ka thënë edhe presidenti kinez Xi Jinping: “Vetëm duke i veshur, mund të kuptosh nëse një palë këpucë janë të përshtatshme për ty”.
Donald Trump duket se është i gatshëm të provojë një palë këpucë të reja në Ammerikë. Donald Trump e ka quajtur si ide tepër të rrezikshme përpjekjen për t’i kthyer në demokraci perëndimore ato vende që nuk kanë asnjë interes të jenë të tilla dhe qëndrimi i tij kundër ndërhyrjes amerikane nëpër botë, duhet të jetë mëse i mirëpritur në Kinë.
Nuk ka asnjë dyshim se do të ketë konflikte, ndërkohë që Trump ndjek interesat kombëtare të Shteteve të Bashkuara, por pakënaqësitë popullore që mundësuan ngritjen e tij në pushtet, meritojnë vëmendjen dhe respektin e Kinës dhe botës. Nëse Trump vendos të jetë më pak miqësor me Kinën për çështjet e tregtisë, ashtu siç pritet, Kina bën mirë të ushtrojë një dozë të madhe vetpërmbajtjeje. Në rast se kundërpërgjigja e Pekinit do të ishte “sy për sy, dhëmb për dhëmb”, rreziqet e konfliktit gjeopolitik do të ishin reale. Në një skenar të tillë, si Kina ashtu edhe Shtetet e Bashkuara, do të humbnin.

Mundësi manovrimi
Liderët kinezë që janë treguar të mençur dhe të matur gjatë gjithë këtyre viteve, nuk duhet të injorojnë mundësitë e jashtëzakonshme që mund të ofrojë Amerika e re e Donald Trumpit. Idetë e Kinës janë thelbësisht të ngjashme me vizionin e Trumpit. Shtetet e fuqishëm sovranë janë themeli i sistemit ndërkombëtar të shëndetshëm. Primacia e kulturës duhet të njihet dhe vendosja e rregullave uniformë nuk do të ketë përparësi kundrejt konsideratave kombëtare. Institucionet e shumëanshme nuk duhen përdorur për të shtypur angazhimet dypalëshe, por këto të fundit janë më efektive. Secila prej këtyre fjalive mund të kishte dalë lehtësisht nga goja e Trumpit apo e Xi-së.
Në nivelin praktik, ekziston një gamë e gjërë politikash që mund të sjellin përfitime si për Shtetet e Bashkuara, ashtu edhe për Kinën. Një nga iniciativat më të rëndësishme të Trumpit është rindërtimi i infrastrukturës së plakur të Shteteve të Bashkuara. Ai ka premtuar se do të dedikojë 1 trilionë dollarë në shpenzime. Qëllimi i tij për t’u lavdëruar mund t’i sjellë ekonomisë amerikane gjallërinë aq të domosdoshme, duke krijuar vende të reja pune dhe duke ndërtuar, rrugë, aeroporte, ura dhe duke rinovuar ato ekzistueset. Megjithatë, sfidat që burojnë nga kufizimet financiare dhe kapaciteti industrial, nuk do të jenë të lehta për t’u kapërcyer.
Kina ka njohuri të mira për ndërtimin e infrastrukturës dhe siç kuptohet nga shumë fjalimet e tij gjatë fushatës, edhe Trump ka njohuri mjaft të mira. Gjatë fushatës, Trump ka thënë vazhdimisht se, krahasuar me Kinën, infrastruktura e Amerikës krahasohej me atë të “botës së tretë”. Kina mund të ofrojë kapacitete të mëdha për Shtetet e Bashkuara. Si fillim, mund të afrojë Shtetet e Bashkuara me Bankën e Investimeve të Infrastrukturës së Azisë (AIIB) dhe të ofrojë kapacitete industriale me kushte të favorshme dhe shpejtësi të madhe. Kjo do të ishte në avantazhin e Kinës, e cila ka nevojë të dërgojë jashtë vendit kapitalin dhe kapacitetin e tepërt dhe nuk ka vend më të mirë për ta bërë këtë se sa tek partneri i saj më i madh i tregtisë.
Në sferën e gjeopolitikës, ka gjithashtu interesa të përbashkëta të dukshme. Si Trumpi ashtu edhe Kina janë të ndërgjegjshëm për kërcënimin e rëndë kundër paqes në botë që vjen nga aktorët joqeveritarë. Një nga dëmet më të mëdha që globalizimi i ka shkaktuar botës ka qenë dobësmi i shtetit dhe rritja e terrorizmit. Duke fshirë kufijtë shtetërore dhe duke dobësuar pushtetin e qeverive kombëtare, globalizimi ka krijuar një botë më të rrezikshme. Gjatë kursit të viteve, globalistët e kanë akuzuar Kinën për kokëfortësinë e saj në mbrotjen deri në ekstrem të sovranitetit kombëtar, por duket qartë se Kina ka bërë një punë shumë herë më të mirë me mbrojtjen e sigurisë së qytetarëve të saj krahasuar me shumë vende të tjera. Kina dhe Amerika e Trumpit mund të gjejnë shumë qëndrime të përbashkëta në këtë çështje.
Edhe për sa i përket tregtisë, ka një konvergjencë të madhe ndërmjet dy vendeve. Narrativa e elitës së globalistëve përfaqëson një ndarje ndërmjet tregtisë së lirë dhe proteksionizmit. Kushdo që guxon të sfidojë standardizimin global rrezikon të etiketohet si proteksionist, madje Kina është akuzuar shpesh për një qëndrim të tillë. Por ndarja e promovuar nga globalistët është e pavërtetë. Për shembull, propozimet e Kinës për zgjerimin e tregtisë në Paqësorin Aziatik, Partneriteti Kombëtar Gjithëpërfshirës Ekonomik (RCEP), lejon diferencime të shumta të tarifimit dhe standardeve të industrisë, në bazë të kushteve të ndryshme ekonomike dhe politike të secilit shtet anëtar.
Në të kundërt, TPP-ja e Obamës ishte krijuar vetëm për të imponuar një grup rregullash uniformë pa marrë në konsideratë kërkesat dhe nevojat e vendeve të ndryshme si dhe stadet e ndryshme të tyre të zhvillimit. Ironikisht, janë vetë amerikanët që tashmë e shikojnë këtë marrëveshje si të papërshtatshme për vendin e tyre. Teksa Kina ristrukturon ekonominë e saj për të qenë më pak e varur tek eksportet dhe më shumë nga kërkesa e brendshme dhe shërbimet e industrisë dhe teksa Shtetet e Bashkuara punojnë për të rindërtuar kapacitetin prodhues, të dy vendet do të ndodhen në pozicion të mirë për të eksploruar qasje të reja për zgjerimin e tregtisë ndërmjet tyre.
Në fundi, Trump është i vetmi lider që ka kuptuar dhe shprehur dëmin që i është bërë Shteteve të Bashkuara nga ajo që historiani Paul Kennedy e ka quajtur “qëndrimi imperial”. Dëshira e elitës amerikane për të rindërtuar botën përmes imazhit të vendit të tyre i ka kushtuar shumë Shteteve të Bashkuara dhe botës. Shtetet e Bashkuara kanë më pak se pesë përqind të popullsisë së botës dhe rreth 20 për qind të GDP-së globale, por 40 për qind shkojnë për shpenzime ushtarake. Trump ka thënë se ka ndërmend ta frenojë këtë çmenduri ndërhyrëse të Shteteve të Bashkuara dhe elitat amerikane kanë nxituar ta quajnë atë një politikan që kërkon ta izolojë vendin.
Kjo nuk është e vërtetë, sepse nëse Shtetet e Bashkuara fillojnë të mos i tregojnë vendeve të tjera se si duhet të qeverisen, kjo nuk do të thotë se do të shkëputen plotësisht nga çështjet ndërkombëtare. Për shembull, Shtetet e Bashkuara duhet të vazhdojnë të angazhohen me çështjet e Lindjes së Mesme, por t’i japin fund përpjekjeve për të kërkuar ndryshimin e regjimeve apo të ndërtimit të shteteve atje sipas standardeve të tyre.
Është në interesin e Kinës që të inkurajojë distancimin e Trumpit nga këndvështrimi i drejtuar nga ideologjia. Si ekonomia e dytë më e madhe në botë, Kina ka kontribuar mjaft në ruajtjen e stabilitetit global. Këtë mund të vazhdojë ta bëjë, duke moderuar vetë qëndrimin e saj në Paqësorin Aziatik dhe të promovojnë paqen rajonale, siç ka bërë me ishujt Filipine. Kina mund të ndajë edhe barrën e rëndë të Lindjes së Mesme, ku po kthehet në importuesin më të madh të naftës në rajon dhe ka interesa afatgjatë për stabilitetin e zonës.

Një rend i ri botëror?
Fitorja e Trumpit nuk ndodhi aspak rastësisht. Ishte kulminacioni i ndryshimeve strukturore brenda shoqërisë amerikane, një ndryshim që elitat kishin zgjedhur ta injoronin për vite me radhë. Këto forca do të vazhdojnë t’i shtyjnë Shtetet e Bashkuara dhe botën drejt një rruge të re, ndryshe nga ajo e ndjekur këtu 25 vitet e fundit. Ka rëndësi të madhe që liderët kinezë të kuptojnë këtë ndyshim dhe të përgjigjen siç duhet.
Nëse Kina jep përgjigjen e gabuar, luftërat tregtare, përballjet gjeopolitike madje edhe konfliktet ushtarake mund të vijnë njëri pas tjetrit. Shtetet e Bashkuara kanë arsye legjitime të ndjekin së pari interesat e tyre teksa trajtojnë çështjet globale. Kina, më shumë se çdo shtet tjetër, është e aftë ta kuptojë këtë. Kina, përsëri më shumë se çdo shtet tjetër, mund t’i ofrojë Amerikës së Trumpit hapësirën e nevojshme për të përshtatur prioritetet kombëtare.
Fundi globalizimit nuk do të sjellë aspak fundin e të gjithë konceptit, të paktën jo të konceptit fillestar të tij. Në të kundërt, ndërlidhja e vendeve do të vazhdojë të rritet për shkak të trendeve laike të teknologjisë dhe ekonomisë. Qeverisja e suksesshme globale, me fjalë të tjera, nevojitet sot më shumë se kurrë, por nuk mund të bazohet më në narrativën e globalizimit.
Bota ka nevojë për një rend të ri botëror të ngritur jo mbi bazat falco ideologjike të shekullit XX, por duke respektuar diversitetin e çdo shteti individual, sovranitetin kombëtar dhe integritetin kulturor. Në vend që të përpiqen ta drejtojnë botën me një grup të standardizuar rregullash globale, shtetet duhet të bashkëpunojnë lirisht në mënyrat që i përshtaten më mirë rrethanave të veçanta. Vetëm shtetet e forta sovrane mund të arrijnë të bashkëpunojnë me suskes, duke dobësuar vetëm kur është e nevojshme sovranitetin e tyre për interes të rendit botëror.
Nëse kërkojmë një shekull XXI të begatë dhe paqësor, Kina duhet të bashkëpunojë me Amerikën e Trumpit për të zhvilluar të ardhmen e re. Edhe pse konkurrenca ndërmjet dy fuqive të mëdha është e pashmangshme, këndvështrimet e tyre të përbashkët për botën dhe interesat e ngjashme peshojnë më shumë se mosmarrëveshjet e tyre. Në fakt, liderët kinezë do të bënin mirë të dëgjonin fjalët që Presidenti Trump ka thënë për politikën e jashtme gjatë muajit prill: “Ne dëshirojmë të jetojmë në paqe dhe miqësi të plotë me Kinën dhe Rusinë, ne kemi mosmarrëveshje serioze me këto dy vende dhe duhet ta trajtojmë njëri-tjetrin me shumëkujdes, por nuk dëshirojmë të jemi armiq. Duhet të gjejmë një rrugë të përbashkët bazuar në interesat tona të ngjashme”.
Me kaq shumë parashikime negative të hiperbolizuara, për atë që mund t’i ndodhë Amerikës dhe Botës, nevojitet një dozë e fortë optimizmi. Kina nuk ka asnjë synim të zëvendësojë Shtetet e Bashkuara si superfuqia dominante e botës, por kërkon të rimarrë pozicionin e lidershipit të fqinjësisë së saj, ndërsa Amerika duhet të përqendrohet në rindërtimin e vetes. Nëse të dy vendet kanë zgjuarsinë dhe pragmatizmin e nevojshëm për të bashkëpunuar, për të jetuar dhe për t’i lënë të tjerët të jetojnë, mund të gjejnë patjetër konsensusin e duhur në qeverisjen globale që do të na çojë drejt një bote më të qëndrueshme. Globalizimi ka kryer vetvrasje. Rendi i ri botëror është duke lindur dhe duhet të angazhohemi menjëherë.

Përgatiti
KLARITA BAJRAKTARI

Conrad BLACK

Është një fenomen i ngjashëm me atë që po ndodh në Shtetet e Bashkuara. Teksa Donald Trump vazhdon të fitojë mbështetjen popullore – përmes emërimeve inteligjente të grave të kualifikuara dhe njerëzve jo kaukazë në pozicionet kyçe – dhe të rrëzojë të gjithë fushatën Clinton-Obama kundër tij për thirrje “raciste dhe seksiste”, eventet shumë të debatuara të fushatës presidenciale kanë filluar të avullojnë.
Rihapja e mijëra vendeve të punës nga ana e tij në Carrier për Indianën i la kundërshtarët e Trumpit gojëhapur. Trump po sillet dhe po flet si një president i vërtetë dhe ish-kundërshtarët konservatorë, të cilët ishin shfaqur haptazi kundër tij, si Daniel Henninger i “Wall Street Journal” shkruajnë me admirim për performancën profesionale të ekipit të tranzcionit që po nxjerr përpara kandidatë të shkëlqyer në postet më kryesore.
Konservatorët që ishin betuar se nuk do të mbështesnin kurrë Trumpin nuk kanë filluar të pranojnë gabimin dhe nuk kanë shfaqur shenja pendimi. Paaftësia e medias për të pranuar gabimet e veta dhe tradhëtitë ideologjike të bëra gjatë kësaj fushatë është e jashtëzakonshme dhe ndëshkimi do të jetë padyshim me rënie të ndjeshme të kredibilitetit të tyre.
Fitorja e madhe e Donald Trumpit nuk është triumfi i reaksionarëve, injorantëve, racistëve dhe të mjerëve. Është marrja në dorë e pushtetit nga njerëz të kualifikuar që po përgatiten të implementojnë politikat që Trumpi i ka artikuluar me gjuhë që ishte tepër e ashpër për shijet e shumëkujt, por rezultoi të ishte mëse e qartë për bazën e mbështetjes që tërhoqi, një bazë e mjaftueshme për të rrëzuar të gjithë klasën politike të 30 viteve të fundit: Bushët, Klintonët, Obamat, së bashku me mediat e tyre të zbutura, sondazhet e paguar dhe tufën e lobistëve. Në të gjithë Perëndimin, pasoja nuk ka qenë aspak përhapja e ksenofobisë që i frikësoheshin të gjithë, por ngritja e individualizmit të shëndetshëm.
Në Mbretërinë e Bashkuar, qeveria e Theresa Mayt është tërësisht e absorbuar teksa pret që Gjermania dhe Franca të ulin barrierat e ngritura në Bruksel për samitin që presidenti i Bashkimit Europian, Jean-Claude Juncker, i ka thënë Donald Trumpit  se duhet të kalojë të paktën dy vitet e ardhshme, duke studiuar Europën. Europa pritet t’i bëjë Britanisë një ofertë serioze për të hyrë brenda tregut të përbashkët, por duke qëndruar larg bashkimit politik federal.
Kjo ishte prikërisht, ajo që ka kërkuar liderja më e madhe e Britanisë së Madhe pas Churchillit, Margaret Thatcher, dhe pikërisht ajo që kërkojnë sot pushtetarët në Londër, edhe pse atëherë partia e goditi Thatcherin me thikë pas shpine, sepse ishte tepër novatore për kohën e saj. Laburistët e opozitës dhe partitë liberale demokratike janë shkatërruar dhe tashmë drejtohen nga diletantë, por konservatorët në pushtet tashmë kanë një mazhorancë mbështetësish që kërkojnë të dalin jashtë Bashkimit Europian, por edhe një mazhorancë anëtarësh të parlamentit që duan të qëndrojnë.
Theresa May po pret që Franca dhe Gjermania ta bëjë sa më të lehtë dhe pa debate të mëdha largimin e Britanisë nga Bashkimi Europian, si dhe të zëvendësojnë idiotësitë që Britania ka refuzuar deri tani nga Brukseli me një propozim të denjë për t’u marrë në konsideratë. Francezët dhe gjermanët ndodhen në prag të zgjedhjeve të përgjithshme në pranverën e vitit 2017.
Në Francë, parashikohej se Fronti Kombëtar i Marine Le Pen, një parti politike e karakterizuar nga skepticizmi kundrejt elitave, emigracionit, multinacionalizmit dhe një urrejtje të hapur kundrejt komunitetit mysliman të zgjeruar deri në 5 milionë individë në Fracë (rreth 8 për qind e popullsisë së Francës), mund të kalonte në qendër të skenës, madje edhe të fitonte zgjedhjet. Këto parashikime ishin tepër të hiperbolizuara e të gabuara dhe tani duket se janë zbehur shumë.
Golistët kanë përzënë nga gara elektorale dy prej kandidatëve kryesorë – shërbëtorin e mediokritetit të disa dekadave, Alain Juppe dhe ish-presidentin e shfrenuar, Nicolas Sarkozy – dhe ia kanë besuar kandidaturën anglofilit François Fillon, një ish- kryeministër i talentuar dhe ish-ministër i Shkencës dhe Edukimit. Socialisti në pushtet, François Hollande, prezanca e të cilit si kreu i shtetit është demonstrimi më qartë i paaftësisë qeverisëse, i bëri vendit nderin më të madh duke u tërhequr nga gara, me një normë mbështetjeje historike prej vetëm 4 për qind në vend.
Kështu, e majta që ka fituar tre nga dhjetë zgjedhjet në historinë e Republikës së Pestë (që pas vitit 1958) në Francës, tashmë ka marrë fund. Gara presidenciale do të zhvillohet ndërmjet Golistëve, vazhdimësia legjitime e traditës së themeluesit të Francës së Lirë gjatë Luftës së Dytë Botërore, si dhe të Republikës së Pestë, Charles de Gaulle, dhe një versioni të ri dhe më të inatosur të konservatizmit.
Fillon e quan veten “kandidati i duhur për të djathtën”, duke e injoruar plotësisht demagogjinë e Marine Le Penm, e cila duket se e ka pastruar ndjeshëm ideologjinë krahasuar me atë të pesë viteve më parë. Me nxjerrjen nga loja të kandidatëve Juppe dhe Sarkozy, teksa Hollande zgjodhi të dilnte vullnetarisht në pension, Fillon ka arritur të bëjë ekuivalentin e saj që ka bërë Donald Trump në Shtetet e Bashkuara, duke nxjerrë jashtë lojë familjet politike Bush, Clinton dhe Obama.
Tani ka mbetur me një version të keq të Cruzit për të konkurruar dhe pritet të fitojë pa shumë mundim. Në Francë, zgjedhja nuk është më ndërmjet Golistëve dhe të majtës, tani është ndërmjet Golistëve dhe të së djathtës populiste. Ky ndryshim i menjëhershëm i Francës drejt së djathtës është i njëjtë me atë që ndodhi në Shtetet e Bashkuara gjatë zgjedhjeve presidenciale.
Ky trend, së bashku me shkatërrimin e plotë të Partisë Laburiste në Britaninë e Madhe dhe rikthimin e saj drejt të majës së largët përpara epokës së Tony Blair. Tregojnë qartë se Europa po shkon drejt së djathtës së përgjegjshme, që është edhe territori që po udhëhiqet nga Donald Trump. Edhe mënyra e ndryshimit është e ngjashme me atë të Shteteve të Bashkuara, ku republikani Trump mori pozicionin më tradicional, duke sulmuar për çështjet e tregtisë dhe emigracionit.
Të tre vendet kanë hyrë tashmë në vorbullën e njëjtë të qendrës së majtë të pas-Reaganit dhe pas-Thatcherit. Gjermanina është një pushtet më i madh se Franca dhe Britania e Madhe, por tradicionalisht gëzon më pak influencë në Europë dhe përtej saj, sepse ka qenë politikisht më pak e angazhuar dhe nuk ka zgjedhur të ushtrojë influencë të madhe krahasuar me atë të francezëve dhe britanikëve.
Edhe në Gjermani, njëlloj si në Britaninë e Madhe, opozita është duke u përçarë. Edhe pse kristian demokratët e Kancelares Angela Merkel po mbyten nën presionin e pranimit të mbi një milion emigrantëve nga Lindja e Mesme dhe Afrika, ajo duket e pandalshme, me rreth 35 për qind të votuave në favor të saj në garë ku drejton SDP-në me 15 për qind të votave dhe ku katër parti të tjera, dy të djathta dhe dy të majta, gëzojnë rreth 5 deri në 15 për qind të votave në zgjedhje.
Ndoshta do t’i nevojitet të përfshijë edhe dy parti të tjera për të qeverisur, por Angela Merkel duket mëse e predispozuar për të fituar mandatin e saj të katërt dhe të barazojë kohën në pushtet të Helmut Kohlit dhe të kalojë atë të ish-themeluesit të Republikës Federale, Konrad Adenauer, si kancelarja që ka qeverisur më shumë që nga koha Bismarkut, i cili nuk ka vepruar në një shtet demokratik dhe nuk ka fituar asnjë zgjedhje. E majta dhe e djathta e moderuar janë të forta dhe të gatshme për të siguruar pushtetin.
Ndër demokracitë kryesore atlantike, vetëm Italia, sistemi i së cilës nuk ka qenë kurrë i qëndrueshëm apo i respektueshëm, po lundron ende në pasiguri. Reformat e shumëpërfolura kushtetuese u rrëzuan bindshëm dhe vendi duket thellësisht i ndikuar nga narrativa absurde e Beppe Grillos dhe opozitës së tij të Lëvizjes me Pesë yje që mendohet të gëzojë 25 për qind të elektoratit. Qendra e djathtë e pamposhtur e Berlusconit mund të ketë 30 për qind të mbështetjes, njëlloj si qendra e majtë e goditur së fundmi, por të dy koalicionet e tyre e kanë pothuajse të pamundur të qeverisin.
Partia e vjetër komuniste italaine, e cila në vitin 1948 fitoi pothuajse një të tretat e votave, kur Piu XII kërkoi të votohej akti i vet-shkishërimit për këtë parti, dhe arriti të fitojë rreth 34 për qind në vitin 1976, kur u maskua si një parti pothuajse demokratike. Tani nuk po shfaq më shenja gjallërie.
Askush në Europë – përveç një fashistëve të apasionuar pas Musolinit në vitet XX – nuk i ka kthyer kurrë sytë nga Italia për të kërkuar një formë të denjë lidershipi që pas rënies së Perandorisë Roamke gjatë shekullit të V. Italia është një shtet tepër i rëndësishëm, por nuk është apsak e aftë të drejtojë Europën.
Në Britani, Francë dhe Gjermani, e majta është tepër e dobët dhe e copëtuar, ndërsa e djathta e moderuar po bëhet më mbizotëruese këto kohë. Në Shtetet e Bashkuara, e djathta e moderuar nën drejtimin e Donald Trumpit arriti të rrëmbejë të gjitha vitet e të djathtës populiste dhe demokratët janë përçarë ndërmjet të majtës së moderuar të Hillary Clintonit dhe të mjatës së largët të Sandersit.
Edhe në një vend tepër të qendrueshëm siç është Kanadaja, ku trazirat e vetme të 50 viteve të fundit kanë qenë ato të vullkanit tashmë të shuar të separatizmit franko-kanadez, qendra e majtë ka mposhtur qendrën e djathë, por duke bërë këtë, ka arritur ta gjunjëzojë tërësisht të majtën e vendit.
Ka disa shqetësime për të djathtën me tendenca jo të moderuara në Poloni, Spanjë dhe Hungari, ku kanë pasur shpesh histori aspak të kënaqshme, edhe pse është herët për të lëshuar paralajmërime. Por në Amerikën Veriore dhe në tre fuqitë e mëdha europiane, qendra dhe e djathta e moderuar janë tepër të forta dhe do ta ruajnë gatë pushtetin e tyre.
Frikat e përhapura për të fitoren e Trumpin u zhdukën shumë shpejt dhe jehona e së djathtës është duke e frikësuar Le Penin, partinë e pavarur të Britanisë së Madhe dhe partinë alternative të Gjermaninë, të cilat po fillojnë të ndjejnë dështimin e tyre të shpejtë. Nëse ka diçka të qartë për zgjedhjet që nga viti 2015 e deri tek ato që do të zhvillohen në vitin 2017, është që qendra dhe e djathta do të mbajnë pushtetin.

Përgatiti
KLARITA BAJRAKTARI

Nuk ishte parë kurrë një gjë e kësaj natyre, as në një vend të mësuar me prapaskenat si Afganistanin. Në shtator, Presidenti demokratikisht i zgjedhur Ashraf Ghani dhe zotëria i luftës Gulbuddin Hekmatyar, kanë nënshkruar solemnisht një marrëveshje paqeje. Ghani në pallatin presidencial në Kabul, Hekmatyar, në lidhje video nga vendstrehimi i fshehtë i tij, ka mundësi në kufirin me Pakistanin. Me sa duket, kushtet janë diktuar në pjesën më të madhe nga Hekmatyar, i cili ka siguruar një post jo fort të saktësuar “ceremonial”, një vilë në Kabul dhe një rentë milionëshe. Janë arkivuar të gjitha proceset kundër tij dhe rreth 20000 milicëve të Hezbi Islami, Partisë së Zotit, ndërsa njerëzit e tij të burgosur do të lirohen. Ghani është shprehur i gatshëm që të japë një “tabelë afatesh për tërheqjen e të gjitha trupave të huaja”. Kushti i vetëm i imponuar nga Ghani ka qenë impenjimi për të respektuar Kushtetutën dhe braktisja e luftës së armatosur. Një marrëveshje avantazhuese për Hekmatyar, “kasapin e Kabulit”, që ka mundësi në Afganistan ka mbi ndërgjegjen e tij më shumë të vdekur se kushdo tjetër. Por akoma më shumë se ky rehabilitim, befasojnë reagimet që ai ka ngjallur. Vetëm Human Rights Watch ka protestuar kundër marrëveshjes, duke e quajtur një “ofendim për viktimat”, ndërsa politikanët afganas janë përshëndetur me Presidentin, që ka marrë duartrokitjet e Parisit, Londrës, dhe Berlinit. Deri Shtetet e Bashkuara e kanë quajtur marrëveshjen një “gurthemel”, megjithëse Hezbi Islami është përgjegjës për vdekjen e shumë ushtarëve amerikanë. Përpara se të transferohet në Kabul, Hekmatyar pritet që të hiqet nga lista e terroristëve ndërkombëtarë të Uashingtonit. Por ndoshta do të qëndrojë në hije derikur në Shtëpinë e Bardhë të mos hyjë Presidenti i ri. Në fund të fundit, qysh përpara se të zgjidhej, Donald Trump kish deklaruar se do t’i tërheqë trupat nga Afganistanin, duke e braktisur vendin. Marrëveshja midis Ghani dhe Hekmatyar mund të jetë një model edhe për talebanët? Lëvizja e Ghani është një akt dëshpërimi i diktuar nga dobësia apo një zgjedhje e kalkuluar? Vërtet Hekmatyar e meritonte vërtet një mundësi e dytë?

Miq perëndimorë
Herën e parë që e takova Hekmatyar qe në mesin e viteve Tetëdhjetë. Pushtimi sovjetik i Afganistanit në fund të 1979 e kishte përmbysur politikën ndërkombëtare, por as Shtetet e Bashkuara, as muxhahedinët afganas nuk donin të dorëzoheshin. Shtatë liderë rebelësh, midis të cilëve Hekmatyar, u bënë aleatë kundër fuqisë pushtuese. Edhe pse alternoheshin çdo 3 muaj në krye të aleancës, raportet midis forcave të rezistencës qenë menjëherë të qarta. Myslimanët e moderuar në mërgim nuk mund të konkurronin me fondamentalistët. Nëpërmjet ISI-t (shërbimeve sekrete pakistaneze), CIA kishte filluar të furnizonte rebelët me armë për një vlerë prej disa qindra milionë dollarësh dhe Arabia Saudite, kishte premtuar të bënte njëlloj. Pjesa më e madhe e këtyre ndihmave do t’i takojë Hekmatyar dhe trupave të tij. “Pse pikërisht ju?”, e pyeta në shtabin qendror shumë të survejuar të tij afër Peshavarit në Pakistan. “Sepse unë jam kundërshtari më i fuqishëm i rusëve. Dhe i vetmi që nuk është korruptuar”, m’u përgjigj. Hekmatyar ishte një burrë i gjatë dhe i hollë, me një mjekërr të gjatë të zezë dhe sytë e hirtë të ftohtë. Më rrëfeu krenar për takimet e tij të shpeshta me Bill Casey, drejtorin e CIA-s, dhe me Princin Turki al Faisal, kreun e shërbimeve sekrete saudite, por në zërin e tij ndjehej një përçmim i caktuar. “Derikur t’i bëjnë mirë kauzës së çlirimit, pranojmë ndihma të çdo lloji. Objektivi ynë është të vrasim numrin më të madh të mundshëm të pushtuesve dhe t’i detyrojmë që të tërhiqen”.
Kur ishte fëmijë Hekmatyar, që vjen nga një familje e shtresës së mesme, ishte magjepsur nga shkrimet e Vëllazërisë Myslimane, organizatë e themeluar nga egjiptiani Sayyid Qutb. Kërcënonte që t’u hidhte acid në fytyrë grave që guxonin të shfaqeshin pa perçe. Vrau një shok universiteti maoist dhe përfundoi në burg, por doli pas pothuajse 2 vjetësh. Xhihadi ishte vokacioni i tij, por pa arsim dhe pa paraishte edhe mundësia e vetme e tij. Hekmatyar udhëhoqi personalisht disa aksione të rrezikshme guerrilase kundër rusëve në malet qendrore të Afganistanit. Për politikanët perëndimorë, kushdo që luftonte kundër rusëve ishte hero. Hekmatyar shkoi në Gjermani dhe u prit nga liderët e të gjitha partive. Në Kongresin e Shteteve të Bashkuara ai dhe aleatët e tij u krahasuan deri me Etërit Themelues amerikane. Por Hekmatyar i zhgënjeu mbrojtësit e tij: refuzoi për të marrë pjesë në një takim me Presidentin e Shteteve të Bashkuara, sepse shfaqja bashkë me Ronald Reagan do ta kishte diskredituar luftën e tij për pavarësi. Me t’u kthyer në atdhe, dënoi me vdekje dy gazetarë të huaj që i konsideronte prosovjetikë. Nisi të bashkëpunojë me një saudit, të cilin e konsideronte si mjeshtër: Usama bin Laden. Në 1989, kur Ushtria e Kuqe u tërhoq nga vendi, brutaliteti i Hekmatyar nisi të drejtohej nga ish aleatët e tij. Kreu një fushatë të pamëshirshme ndaj cilitdo që pengonte ngjitjen e tij në pushtet dhe amerikanët konkluduan se as ata nuk mund ta kontrollonin më. CIA e konsideronte Hekmatyar si një të çmendur që kishte maninë e pushtetit, por u demonstrua më largpamës se amerikanët. Në fillimin e viteve Nëntëdhjetë, në kulm të luftës civile, kreu i Hezbi Islami përdori armët e dhëna nga Shtetet e Bashkuara për të mbjellë terror midis civilëve. Viktimat qenë me mijëra. Për disa muaj, Hekmatyar qe kreu i qeverisë në Kabul dhe vendosi rregulla të hekurta. Gratë duhej të dilnin krejtësisht të mbuluara, vajzat nuk mund të shkonin më në shkollë. Deri qeveria pakistaneze, që e kishte mbështetur pa kushte Hekmatyar, u çorientua nga ekstremizmi i tij. Islamabadi nisi të mbështesë një forcë të re: talibanët, “studentët e Kuranit” e arsimuar në medresetë pakistaneze. Islamabadi mendonte se mund t’i kontrollonte lehtësisht, por gabohej. Në shtator të 1996 talibanët pushtuan Kabulin dhe ndaluan edhe muzikën dhe vallëzimin. I dhanë strehim bin Ladenit e al Qaedas dhe siguruan bazat për të organizuar atentate jashtë vendit. Hekmatyar nuk kishte më asnjë rol. E kishte humbur luftën për pushtet dhe u largua në Iran.

Një mërgim borgjez
Në tetor të 2001, pak kohë pas sulmit ndaj World Trade Center, e takova sërish Hekmatyar. Amerikanët sapo kishin nisur të bombardonin Afganistanin. Një mik më çoi në vendstrehimin e fshehtë e Hekmatyar, një shtëpi në periferi të Teheranit: lule dhome, tenda të qendisura, një shami mbi komodinë dhe sipër, si libër i vetëm, Kurani. Një mjedis pabesueshmërisht mikroborgjez për një revolucionar. “Amerikanët duan të vendosin në Kabul një regjim kukull, atentatet e Nju Jorkut janë vetëm një pretekst”, më tha. “Duan ta bëjnë Afganistanin një Izrael tjetër në Azinë Qendrore. Mund ta bombardojnë sa të duan, nuk do të arrijnë ta bëjnë kurrë. Kanë rënë në kurth si rusët apo ndoshta edhe më keq. Do të kenë nostalgji për Vietnamin”. Hekmatyar e quajti bin Ladenin “një luftëtar të drejtë dhe një shok të mirë”. “Sot nuk turpëroheni që keni pranuar ndihmat e CIA-s, kur luftonit kundër sovjetikëve?”, e pyeta. “Absolutisht jo”, m’u përgjigj. “E kam thënë gjithmonë se i konsideroja të pabesa Shtetet e Bashkuara dhe të fëlliqur po aq sa Rusia, por në Uashington shtireshin sikur nuk dëgjonin”. E përfundoi bisedën me tonin e ftohtë të zakonshëm, duke shtuar se shpejt do ta linte Iranin për t’u kthyer në atdhe: të gjithë afganasit duhej të bashkoheshin kundër armikut të huaj.
Afërsisht 3 muaj pas 11 shtatorit, talebanët u përzunë nga Kabuli dhe Shtetet e Bashkuara instaluan një qeveri properëndimore të drejtuar nga Hamid Karzai. I interesuar për rënien e talebanëve dhe që të ruante marrëdhënie të mira me fqinjët, Irani i kërkoi Hekmatyar ta linte Teheranin. Amerikanët kërkuan me çdo mënyrë ta neutralizonin. Në maj të 2002 një raketë Hellire e dështoi për pak objektivin. Në 2003, Uashingtoni vuri një çmim prej 5 milionë dollarësh për Hekmatyar, i cili sapo kish apeluar xhihadin kundër Shteteve të Bashkuara dhe shpallur aleancën me bin Ladenin. Më pas u mburr se kishte marrë pjesë në një operacion dramatik për të ndihmuar liderin e al Qaedas, që të largohej nga shpellat e Tora Boras. Por në vitet më pas, organizata e tij humbi influencë. Herë pas here Hezbi Islami kryente ndonjë sulm spektakolar kundër ushtarëve amerikanë apo përfaqësuesve të pushtetit në Kabul, por talebanët u bënë forca dominuese e guerriljes dhe përfunduan duke e prishur aleancën.
Atëhere Hekmatyar adoptoi një strategji të dyfishtë: e ndau organizatën e tij në një krah ushtarak dhe në një politik. Nga fillimi i kësaj dekade, eksponentët e Hezbi Islami mund të kandidojnë në Parlament dhe të marrin poste qeverisëse. Njëri është bërë deri ministër Arsimi. Tani Hekmatyar ka hequr dorë formalisht nga armët, por a është e mundur t’i besohet atij? Do ta pranojë faktin që në Kabul gratë mund të mbajnë poste të larta dhe në disa rajone vajzat frekuentojnë shkollën me të njëjtat të drejta si djemtë?
Jo gjithçka nuk shkon keq në Afganistanin e ri. Gjatë 15 viteve të fundit mosha mesatare është rritur nga 45 në 65 vjeç dhe vdekshmëria foshnjore është ulur nga 25 në 10 për qind. Megjithatë, pjesa më e madhe e 60 miliardë dollarëve ndihmë të huaj kanë përfunduar në xhepat e politikanëve. Në Treguesin e Korrupsionit të hartuar nga Transparency International, Afganistani është në vendin e 166-të, përpara vetëm Somalisë dhe Koresë së Veriut. Ndihmat ushtarake kanë qenë akoma edhe më të mëdha dhe kanë dhënë rezultatet akoma edhe më brengosëse. Kabuli është bërë një qytet më i hapur e më tolerant, por siguria e qytetarëve është katastrofike: në çdo moment, përpara çdo zyre apo komisariati policie, mund të shpërthejë ndonjë bombë. Kohët e fundit talebanët kanë sulmuar konsullatën gjermane në Mazar-i-Sharif dhe bazën ushtarake amerikane në Bagram. Sipas Kombeve të Bashkuara, 2015 ka qenë viti me numrin më të lartë të viktimave civile të pasluftësa: 11002 të vdekur. Nëse një vend ka përjetuar kaq shumë kriza, nëse një qeveri gjendet me shpatulla pas muri, mund edhe të rriskojë një hap të pazakontë si i bërjes së një pakti me djallin. Hezbi Islami mund të ndjekë rurgën e IRA-s irlandeze, krahu politik i së cilës, Sinn Féin, është transformuar në një parti të respektuar. Shpresa e Presidentit Ashraf Ghani është që rehabilitimi i Hekmatyar të mund të lehtësojë traktativat me pjesën e moderuar të talebanëve. Sipas më optimistëve, në fund të këtij procesi mund të arrihet në një konferencë të të gjitha forcave afganase dhe në një qeveri të unitetit kombëtar.

Optimizëm i dëshpëruar
Nga një oportunist i paskrupull si Hekmatyar mund të pritet çfarëdo lloj surprize. Por objektivi i parë i tij do të jetë tërheqja e forcave të huaja dhe rikthimi i Afganistanit afganasve. Për sa shumë prej bashkëkombasve të tij e urrejnë dhe ia kanë frikën, kërkesa e tij prek një nerv të zbuluar. Pjesa më e madhe e afganasve nuk e ka ndjesinë se mund ta vendosë fatin e vet. Edhe ata që frymëzohen nga demokracia perëndimore e konsiderojnë arrogante tentativën e imponimit të një modeli të huaj. E dinë që në vendin e tyre për të qenë i mbështetshëm një sistem qeverisës, ai duhet të mbajë parasysh traditat. Nuk e kuptojnë se pse ndihmat e Perëndimit përfundojnë gjithmonë tek politikanët e korruptuar dhe asnjëherë tek shoqëria civile. Kështu që anipse sulmet e talebanëve shkaktojnë frikë, afganasve u ka ardhur në grykë nga “dëmet kolaterale”. NATO-ja ka vrarë padashje qindra njerëz dhe ka bombarduar gabimisht ceremoni martese. Me 3 tetor 2015 një sulm i pashpjegueshëm ajror amerikan kundër një spitali të Mjekëve Pa Kufi në Kunduz, ka vrarë 42 njerëz. Por edhe duke dashur ta konsiderosh rehabilitimin e Hekmatyar në optikën e realpolitikës, është gjithsesi kthimi i një vrasësi dhe kjo ngre pikëpyetje që shkojnë përtej situatës afganase: Kush përveç Hekmatyar duhet të gjykohet nga Tribunali Ndërkombëtar i Hagës? Në Kabul, pritja përzihet me frustrimin, me frikën dhe me atë dritë shprese që afganasit duket se nuk e humbasin kurrë. “Lufta sjell vetëm shkatërrim”, thotë Ahmed Gailani, Presidente i High Peace Council, i ngarkuar me traktativat me talebanët. “Të gjitha grupet që luftojnë kundër qeverisë duhet të marrin shembull nga Hezbi Islami dhe t’i bashkohen procesit të paqes”. Një shprehje që tingëllon dëshpërueshmërisht optimiste.

Biografia
◆ 1947 U lind në provincën e Kunduzit.
◆ 1972 Arrestohet për vrasje.
◆ 1975 Themelon grupin xhihadist Hezbi Islami.
◆ 1979 Merr pjesë në rezistencën antisovjetike.
◆ 1993 Bëhet kryeministër.
◆ 1997 Arratiset në Iran.
◆ 2002 I përzënë nga Irani, kthehet në Afganistan dhe bëhet aleat me talebanët.
◆ 2016 Nënshkruan një marrëveshje paqeje me qeverinë afganase.

(Erich Follath për Die Zeit)

Përgatiti
ARMIN TIRANA