Erion Veliaj e ka trumpetuar si një prej arritjeve të tij më të mëdha ligjin e ri të pensioneve. Ky ligji u miratua kur ai ishte Ministër i Mirëqënies Sociale. I gjithë drafti u përgatit dhe u mbrojt në parlament nga dikasteri i tij. Korrikun e vitit 2014, përpara deputetëve të Komisionit Parlamentar për Punën, Çështjet Sociale dhe Shëndetësinë, Veliaj dha disa argumenta në mbrojtje të projet/ligjit që u miratua më vonë me votat e mazhorancës. Ai tha, veç të tjerash, se skema e mëparshme “karakterizohej nga element të theksuar padrejtëise, pasi disa grupe kontributesh përfitojnë pensione shumë të larta dhe kontribuojnë shumë më pak se të tjerët” dhe se “skema e pensioneve vuan nga një deficit i lartë që e bën financiarisht të papërballueshme në vitet që po vijnë”. A i ka rregulluar ligji i ri këto probleme apo ka dështuar në adresimin e tyre? Naim Hasa, një ekspert i kësaj fushe dhe administrator i një prej shoqërive që operojnë në tregun e pensioneve vullnetare, duke folur për revistën Monitor shprehet se Shqipëria renditet e fundit në rajon përsa i përket vlerës mesatare të pensionit. Kjo vlerë përllogaritet në rreth 98 euro, ndërsa në Maqedoni ajo është 191 euro dhe në Bosnje rreht 179 Euro. “Ligji i ri nuk u ka dhënë zgjidhje një sërë problemesh që kanë të bëjnë me deficitin e lartë (rreth 1.7 % të PBB), shkallës së ulët të mbulimit apo faktit se gjenerohen kryesisht probleme minimale (65 % të numrit total”, shkruan Monitor, teksa thekson se “Shqipëria ka diferenca të mëdha sa i përket sistemit të pensioneve, si në vlerë mesatare ashtu edhe në shkallën e mbulimit”. E fundit, renditet edhe sa i përket shkallës së mbulimit që tregon vartësinë kontribues-përfitues e që është 1.2  me  1. Revista Monitor thekson se “probleme ka edhe me ritmet e rritjes së vlerës së pensionit ( mesatarisht 7-8%) çdo vit dhe numrit të kontribuesve ( 2-3%).” Nga viti 2005 deri në vitin 2013 deficiti mes të ardhurave nga kontributet dhe përfitimet është rritur me 160%. Ekspertët thonë se deficit vë në rrezik qëndrueshmërinë financiare të pensioneve dhe se këtij problemi, ligji i ri nuk i ka dhënë zgjidhje.

Skema për sistemin privat të detyruar në skemën e pensionit
Shqipëria po diskuton mundësinë për futjen e sistemit privat të detyruar në skemën e pensionit, për ta bazuar atë në tre kolona. Instituti i Sigurimeve Shoqërore, në mbledhjen e fundit të Këshillit Administrativ hodhi idenë e realizimit të një studimi që do të mund të hidhte dritë mbi mundësitë për të zbatuar sistemin e kursimit individual (privat), që mbështetet në konributet që paguan edhe vlerën e shtuar nga investimi i tyre. Kjo do të thotë që një pjesë e kontributit të sigurimeve shoqërore që në total sot llogaritet në 21.6% të mund të shkojë për këtë skemë. Vlera mund të jetë në rreth 3% sipas ndarjes rreth 1.6% të paguhet nga punëdhënësi dhe 1.4% për punëmarrësin. Këto mbeten ende hipoteza, megjithatë burime pranë Këshillit Administrativ thonë se, po shikohen mundësitë që në Shqipëri sistemi i pensioneve të bazohet në tri kolona (i detyruar shtetëror, i detyruar privat dhe vullnetar privat). Aktualisht vetëm në Shqipëri, Bosnje dhe Serbi, zbatohet sistemi shtetëror dhe ai vullnetar.
Ekspertët i bënë të ditura këto gjatë një trajnimi që Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare zhvilloi me përfaqësues të mediave për funksionimin e sistemit të pensioneve vullnetare. Sipas specialistëve të AMF-së, Këshilli i Ministrave ka aktualisht në dorë draftin e ri të amendimeve që pritet t’i bëhen projektligjit “Për fondet e pensioneve vullnetare” i miratuar në vitin 2009.
Ndryshimet (miratimi i të cilave është i vonuar) do të qartësojnë më shumë incentivat fiskale që kanë të bëjnë me taksimin e kontributit të paguar në sigurimet e pensioneve vullnetare. Shoqëritë që operojnë në këtë treg, që llogaritet në rreth 6 milionë euro, shprehen se ka pasur paqartësi në zbatimin e lehtësive fiskale. Sipas tyre, ka qenë një lapsus ajo që ka ndodhur deri tani me tatimin e përfitimeve. Me ndryshimet ligjore do të sanksionohet që të tatohet vetëm kontributi i derdhur dhe jo pjesa e përfitimit.
Ligji aktual njeh gjithashtu një vlerë tavan për lehtësitë fiskale që është 250,000 lekë dhe 25% të ardhura vjetore. Sipas shoqërive që operojnë në këtë segment është e nevojshme që të rishikohet ky nivel. Ndryshimet do të zbatohen edhe për një sërë elementësh të tjerë që do të synojnë nxitjen e zhvillimit të këtij tregu që konsiderohet modest, në krahasim me vendet e tjera të rajonit. Për ekspertët e Bankës Botërore që udhëhoqën këtë trajnim shprehen se vendet e rajonit po konsolidojnë sistemet e pensioneve, duke qenë se janë përballë sfidës së plakjes së popullsisë. Gjithnjë e më shumë thonë ekspertët e Bankës Botërore, po ngushtohet hendeku gjinor sa i përket pensioneve. Ndërsa drejtuesi e e shoqërive shqiptare te pensioneve private vullnetare thonë se këto skema kanë një sërë avantazhesh, si: zbatojnë moshën më të hershme për daljen në pension, ofrojnë përfitime më të mëdha, pasi të kthehet edhe investimi i bërë në masën 2-5 herë më i lartë se kontributi i derdhur; nga ana tjetër ky kontribut është i trashëgueshëm. Në lidhje me sistemin aktual të pensioneve në Shqipëri, ata rendisin disa probleme si: deficitin e lartë të financimit që llogaritet në mbi 1.67% të PBB-së; shkallën e lartë të kontribues/përfitues në raportin 1.2-1; shkallën e ulët të zëvendësimit (pension –pagë) 32-35% kundrejt 75% që është norma ligjore; mosfunksionimi për një kohë të gjatë të sistemit privat të pensioneve; sistemi gjeneron kryesisht pensione minimale (65% e numrit total).

Teksa qeveria shqiptare në fund të vitit që shkoi pastroi mbi 60 miliardë lekë detyrime të prapambetura, borxhe të reja po duken në sfond. Fondi Monetar Ndërkombëtar gjatë Deklaratës në mbyllje të Misionit për Konsultimet për Nenin IV dhe shqyrtimin e shtatë të Marrëveshjes së Zgjeruar, vuri në dukje se, borxhet e prapambetura të pushtetit lokal tashmë janë një rrezik i ri fiskal. FMN duke ju referuar të dhënave të Ministrisë së Çështjeve Vendore ka zbuluar disa detyrime që mund të jenë të prapambetura, prej rreth 0,6 për qind të PBB-së, sipas të dhënave deri në mes të vitit 2015.
Sipas të dhënave të qeverisë shqiptare borxhi i prapambetur i zbuluar nga një proces auditi në njësitë e reja vendore kap shumën e 65 milionë eurove.
“Rekomandohet që autoritetet t’u kërkojnë njësive të qeverisjes vendore të kryejnë auditime dhe të hartojnë plane veprimi për t’i zgjidhur këto detyrime të prapambetura, duke siguruar integritetin e procesit përmes audituesve të jashtëm. Për të zbutur risqet fiskale nga decentralizimi fiskal në proces dhe për të përmirësuar raportimin dhe monitorimin, është mirë të përshpejtohet shqyrtimi i ligjit për financat publike vendore” sugjeron FMN.
Fondi Monetar Ndërkombëtar e ka këshilluar qeverinë se, për të parandaluar rikrijimin e detyrimeve të reja të prapambetura, është mirë të vihen sa më shpejt në zbatim tavanet e angazhimeve shumëvjeçare dhe zgjerimi i institucioneve përdoruese të sistemit të ri informatik të thesarit. Prioritet është miratimi i ligjit organik për buxhetin.
Fondi vlerëson si një rrezik fiskal edhe administrimin tatimor, duke këshilluar që fokusi të jetë në zbatimin në kohë i strategjisë organizative të Administratës tatimore, ku përfshihet ristrukturimi tërësor i Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, si edhe miratimi i instrumenteve bashkëkohore të menaxhimit të riskut.
Fondi sugjeron se Administrata Tatimore dhe ajo Doganore duhet të bashkërendojnë më nga afër për vlerësimin e risqeve dhe ruajnë angazhimin në fushatën kundër informalitetit, që ka filluar tashmë të japë rezultatin me një rritje të lartë të numrit të bizneseve të vogla dhe punëmarrësve të regjistruar.
Një tjetër shqetësim për stabilitetin fiskal mbetet edhe Menaxhimi i Investimeve Publike dhe Partneritetet Publike-Private.
Fuqizimi i Menaxhimit të Investimeve Publike dhe rritja e besueshmërisë së kuadrit buxhetor afatmesëm të autoriteteve ka rëndësi tejet të madhe për të ulur riskun e angazhimeve të pambuluara me fonde dhe detyrimeve të prapambetura.
Në veçanti, autoritetet duhet të shqyrtojnë të gjitha projektet e papërfunduara të investimeve që nuk janë të mbuluara me buxhet dhe të identifikojnë projektet që do të anulohen, në bazë të kritereve transparente, sugjeron Fondi.
Të gjitha propozimet për partneritet publik privat (PPP) t’i nënshtrohen studimit të hollësishëm të fizibilitetit dhe analizës kosto-përfitim, studim i cili duhet të vlerësohet nga Ministria e Financave përpara se të jepet aprovimi. Ndikimi që ka çdo PPP i ri në llogaritë fiskale të reflektohet me transparencë dhe në përputhje me normat ndërkombëtare, thuhet në deklaratën e FMN.

Konsolidimi fiskal të fokusohet të informaliteti

Pas vizitës së misionit të FMN-së në Shqipëri, FMN publikoi deklaratën përmbyllëse për vëzhgimin e ekonomisë në artikullin 4.
Ekspertët e Fondit pasi analizuan situatën buxhetore rekomanduan që duke pasur parasysh nivelin relativisht të ulët të shpenzimeve publike, rregullimi fiskal duhet të fokusohet kryesisht në anën e të ardhurave. Duke pasur parasysh nevojën për shpenzime më të mëdha në fusha të tilla si infrastruktura dhe arsimi, si dhe efikasitetit relativisht të ulët të taksave në Shqipëri, strategjia e konsolidimit duhet të fokusohet në zgjerimin e bazës tatimore dhe në forcimin e pajtueshmërisë dhe administrimit të të ardhurave, keshillon FMN.
Fondi kërkon që autoritetet shqiptare të përshpejtojnë punën për kadastrën fiskale, me qëllim të aplikimit të tatimit nbi pronën në deri në fund të vitit 2017. Fondi vuri në dukje gjithashtu se qeveria duhet të pezullojë përjashtimet e tjera tatimore apo trajtimet preferenciale të taksave dhe duhet të përpiqet për të hequr përjashtimet ekzistuese.
Stafi i FMN vuri në dukje se, Shqipëria gradualisht po shërohet nga një ngadalësim i zgjatur rritjes ekonomike. Rritja e Iinvestimeve të Huaja Direkte në projekte të mëdha që kanë të bëjnë me energjinë pritet gjithashtu nxisë rritjen në afat të shkurtër. Rritja e GDP parashikohet të përshpejtohet në 3.4 për qind në vitin 2016, nga 2.6 për qind në vitin 2015. Deficiti i llogarisë korente pritet të zgjerohet. Inflacioni është i ulët dhe ka të ngjarë të jetë i tillë edhe në të ardhmen e afërt.
Ekspertët e Fondit kërkuan që konsolidimi fiskal të vazhdojë për të ulur dobësitë fiskale dhe për të siguruar qëndrueshmërinë e borxhit. Bilanci primar pritet të përmirësojë me rreth 2¼ për qind të PBB-së në vitet 2014-2016, duke arritur një suficit primar këtë vit. “Pas kësaj, autoritetet duhet të vazhdojnë me objektivin e tyre të uljes së borxhit publik nën 60 për qind të PBB-së nga 2019, e cila kërkon ulje me rreth 1 për qind të PBB-së çdo vit”. Për të ankoruar pritjet afatgjata, autoritetet duhet të miratojnë një rregull fiskal mbështetur nga një këshilli fiskal i pavarur. Për më tepër, menaxhimi i borxhit duhet të zgjasë më tej pjekurinë e borxhit publik dhe të diversifikuar bazën e investitorëve, duke ulur rreziqet që dalin për financimin e nevojave, të cilat mbeten të larta.
Pikëpamjet e shprehura në këtë deklaratë janë ato të personelit të FMN-së dhe nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Bordit Ekzekutiv të FMN-së, thuhet ne deklarate.