Kremlini ka demonstruar në mënyrë të përsëritur se Ballkani është një mjedis i favorshëm për t’iu kundërpërgjigjur Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian (BE). Frakturat e shumta etnike, politike dhe sociale të rajonit, së bashku me zhgënjimin e përhapur me ritmin e ngadaltë të integrimit euroatlantik, krijojnë mundësi të lehta për Moskën për të prishur rendin evropian të pas Luftës së Ftohtë.
Historia e Kremlinit përfshin refuzimin e tij prej kohësh për të njohur pavarësinë e Kosovës, një përpjekje të pacipë grusht shteti në Mal të Zi, mbështetjen për liderët me mendje separatiste në Bosnje dhe Hercegovinë dhe përpjekjet e fshehta për të synuar furnizimet me armë të destinuara për Ukrainën dhe për të mbjellë tensione politike të brendshme apo ndërshtetërore. Pavarësisht kritikave të forta ndërkombëtare për luftën e saj kundër Ukrainës, qeveria ruse nuk tregon asnjë shenjë për të hequr dorë nga sjellje të tilla të rënda apo taktika të provuara dhe të vërteta si bashkëpunimi i elitave të korruptuara lokale. Por ndërsa lufta në Ukrainë zvarritet, udhëheqësit ballkanikë mund ta kenë më të vështirë të ulen në gardh ose të luajnë Moskën dhe Brukselin kundër njëri-tjetrit.
Rusia ka disa synime strategjike në rajon. Ai synon të parandalojë shtetet e Ballkanit Perëndimor të Shqipërisë, Bosnjë dhe Hercegovinës, Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe, më e rëndësishmja, Serbisë që të anëtarësohen në BE. Ajo gjithashtu dëshiron të pengojë aspiratat e NATO-s të vendeve të mbetura të Ballkanit që nuk kanë fituar anëtarësimin në aleancë dhe të prishë aktivitetet e NATO-s në rajon. Duke forcuar ndjenjat bazë anti-perëndimore dhe interesat e korruptuara në të gjithë Ballkanin, Moska i bën mangësitë e qeverisjes së rajonit më të mprehta dhe dëmton reformat e brendshme që janë parakusht për integrimin e mëtejshëm në strukturat ekonomike, politike dhe të sigurisë euro-atlantike.
Moska ka kapitalizuar prej kohësh pakënaqësinë e vazhdueshme etnike serbe në fushatën e NATO-s të vitit 1999 që çoi në krijimin e Kosovës si një shtet i pavarur. Mes shpërthimeve të shpeshta midis Serbisë dhe Kosovës, forca e madhe paqeruajtëse e udhëhequr nga NATO në Kosovë vazhdon të luajë një rol thelbësor në përpjekjet e stabilizimit rajonal, siç e demonstron rritja e tensioneve të kësaj vere midis serbëve etnikë dhe shqiptarëve të Kosovës për targat. Ndërsa Moska ishte mënjanë gjatë krizës së fundit, retorika nxitëse nga zyrtarët rusë e përkeqësoi në mënyrë të panevojshme nivelin e përgjithshëm të tensionit. Në të njëjtën kohë, narrativat egoiste të Kremlinit dhe mbështetja e serbëve mesatarë për Vladimir Putinin si kundërpeshë ndaj Perëndimit e bëjnë jetën e ndërlikuar për politikëbërësit e SHBA dhe BE. Marrëdhënia e presidentit serb Aleksandar Vuçiç me Putinin ka qenë prej kohësh e ndërlikuar, edhe pse ai shpesh i nënshtrohet ndjenjave të brendshme pro-ruse për qëllimet e tij politike.
Ndërhyrja e Moskës në Bosnje dhe Hercegovinë është një kërcënim gjithnjë i pranishëm. Kremlini ka kultivuar prej kohësh lidhje me Milorad Dodik, liderin e një prej dy entiteteve federale të vendit, Republika Srpska, si dhe me politikanin e shquar kroat boshnjak Dragan Çoviç, sjellja e të cilit minon qëndrueshmërinë e marrëveshjeve komplekse të ndarjes së pushtetit në Bosnje dhe Hercegovinë. Mbështetja dhe trajnimi ruse kanë forcuar transformimin e njësive të sigurisë të udhëhequra nga Dodik në Republika Srpska në një forcë thuajse-ushtarake në kundërshtim me marrëveshjen e paqes të Dejtonit. Me më pak se dy javë përpara zgjedhjeve të përgjithshme të Bosnje dhe Hercegovinës më 2 tetor 2022, Putin priti Dodik në Rusi, një sinjal mbështetjeje për politikanin serb boshnjak që sugjeron se Moska ende aspiron të ndikojë në politikën e vendit.
Një tjetër pyetje afatshkurtër në Bosnje dhe Hercegovinë është nëse Moska do të mbështesë rinovimin e mandatit të OKB-së për Forcën Paqeruajtëse të Bashkimit Evropian në Bosnje dhe Hercegovinë, ose EUFOR. Zyrtarët rusë janë të shqetësuar për planet e tyre, por bllokimi i rinovimit të tij në fund mund të rezultojë i kundërt nëse evropianët thjesht vendosin të shkojnë rreth Rusisë dhe të zgjasin misionin në mënyrë të njëanshme në Kërkesa e Sarajevës. Pavarësisht luftës në Ukrainë, Perëndimi nuk është shpërqendruar nga rreziqet e destabilizimit brenda Bosnjë-Hercegovinës. BE rriti madhësinë e EUFOR-it nga 600 në 1,100 paqeruajtës në fillim të këtij viti dhe forcat e NATO-s me bazë në Itali mbeten gjithashtu të përgatitura për t’u vendosur në Bosnje në një rol mbështetës nëse është e nevojshme.
Pajisja e mjeteve të Rusisë është e pasur me simbolikë dhe instrumente përmbysjeje. Megjithatë, ajo ka çuditërisht pak përfitime të prekshme për t’u ofruar vendeve që kanë nevojë për stabilitet dhe prosperitet më të madh. Në vend të kësaj, dora e Rusisë është kryesisht e dukshme në operacionet e inteligjencës dhe GRU (inteligjencës ushtarake) që ajo ka kryer në të gjithë rajonin, duke përfshirë shkatërrimin e depove të armëve në Bullgari; një përpjekje e dështuar vëzhgimi në një objekt ushtarak shqiptar; një sulm i mundshëm kibernetik në Mal të Zi; dhe operacionet e dezinformimit, propagandës dhe ndërhyrjes politike në shkallë të gjerë.
Zyrtarët amerikanë kanë vënë prej kohësh në qendër të vëmendjes një qendër “përgjigje humanitare” ruse në Serbi, duke paralajmëruar se ajo mund të shërbejë si qendër për “spiunazh ose aktivitete të tjera të liga”. Moska dhe Minsku në të kaluarën i kanë dhuruar Beogradit pajisje të tepërta ushtarake. Në këmbim, Serbia ka marrë pjesë vazhdimisht në stërvitjet vjetore ushtarake të Vëllazërisë Sllave me Rusinë dhe Bjellorusinë. Ajo u tërhoq nga stërvitja e vitit 2020 nën presionin e BE-së në mes të goditjes brutale të Minskut kundër kundërshtarëve të regjimit të Aleksandër Lukashenkos vetëm për t’u bashkuar me të në vitin 2021.
Lufta e Moskës në Ukrainë, megjithatë, ka futur tension në marrëdhëniet dypalëshe ruso-serbe. Beogradi votoi në favor të Rezolutës së Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara të marsit 2022 që dënonte sulmin e Rusisë ndaj Ukrainës. Nacionalistët serbë ishin të tmerruar që Moska e përmendi Kosovën si një precedent për njohjen e entiteteve separatiste të Luhanskut dhe Donjeckut si shtete të pavarura. Serbia thuhet se ka lejuar gjithashtu Mbretërinë e Bashkuar dhe Francën që të përdorin territorin e saj si një pikë transporti për pajisjet ushtarake joluftarake drejtuar Ukrainës.
Fuqia e butë ruse ka pasur sukses sporadik. Politikanët rusë shprehin një afinitet të veçantë për sllavët “vëllazërorë” të jugut dhe lartësojnë lidhjet midis kishave ortodokse ruse dhe serbe. Grupet nacionaliste dhe fetare të ekstremit të djathtë janë të hapur ndaj përpjekjeve të Moskës për të promovuar “vlerat tradicionale”.
Në fillim të pandemisë, avionët rusë dërguan PPE në Serbi, e cila përfundimisht bleu doza të vaksinës së diskutueshme të Rusisë Sputnik V dhe nisi një strukturë prodhimi vendor për mbështetësit rusë të lidhur mirë të vaksinës. Në të njëjtën kohë, Serbia miratoi me kujdes një qasje të shumëanshme, duke u siguruar gjithashtu që të marrë doza shtesë të vaksinës COVID nga furnizuesit kinezë dhe perëndimorë dhe të zhvillojë marrëdhënie tregtare me prodhuesit farmaceutikë amerikanë, kinezë dhe evropianë.
Është në sferën ekonomike që ndëshkimi i gjurmës së Rusisë është më i dukshëm. Të gjitha shtetet e Ballkanit varen shumë nga Evropa për tregti dhe investime, falë afërsisë gjeografike dhe orientimit të përgjithshëm tregtar. BE-ja përbën 60 për qind të tregtisë së jashtme të Serbisë, për shembull. Serbia eksportoi në Evropë mallra me vlerë rreth 14 miliardë euro në vitin 2021; në të kundërt, eksportet e saj për vitin 2020 në Rusi ishin me vlerë vetëm 911 milionë euro: 4.7 për qind e totalit të eksporteve të vendit. Vendet e Ballkanit Perëndimor përfitojnë nga regjimet pa viza të BE-së, të cilat lehtësojnë udhëtimin, si dhe migrimin për motive punësimi dhe dërgesat nga Evropa. Këto lidhje rrisin levën dhe fuqinë e butë të BE-së. Serbia dhe Mali i Zi gjithashtu janë bërë një strehë për mijëra të mërguar rusë që kundërshtojnë luftën dhe shtypjen e brendshme të disidencës.
Sanksionet e BE-së mbi eksportet ruse të energjisë ka të ngjarë të zvogëlojnë ndjeshëm praninë ekonomike të Rusisë në Ballkan, duke ndërprerë disa nga flukset e naftës dhe gazit rus që kanë qenë prej kohësh një shtyllë kryesore e marrëdhënieve tregtare me rajonin. Serbia i ka rezistuar në mënyrë të dukshme presionit të BE-së për t’iu bashkuar regjimit të sanksioneve, i cili ka pasur një ndikim negativ në NIS, kompania kryesore e naftës në vend. Gazprom Neft deri vonë mbante shumicën e aksioneve, i cili shërbeu si një simbol kyç i ndikimit politik dhe ekonomik rus në Serbi. Megjithatë, Kroacia planifikon të zbatojë sanksionet e BE-së që do të ndërpresin aftësinë e NIS për të importuar naftë ruse duke filluar nga dhjetori. Për shkak të frikës së sanksioneve të tjera dytësore, Vuçiç ka treguar se mund t’i duhet të shtetëzojë NIS këtë vjeshtë dhe t’i shesë aksionet e mbetura të Gazprom Neft në kompani te një blerës tjetër për ta mbajtur atë funksionale.
Lufta e gazit e Rusisë me BE-në është përhapur në Ballkan, edhe pse varësia e përgjithshme energjetike e rajonit nga Moska është ekzagjeruar prej kohësh. Serbia siguroi një kontratë trevjeçare për gazin rus me zbritje të thellë në maj 2022. Marrëveshja zemëroi anëtarët e BE-së, megjithëse zbatimi është i pasigurt. Megjithatë, vëllimi i importeve të gazit të Serbisë nga Rusia është relativisht i vogël, duke llogaritur vetëm 3 miliardë metra kub (bcm) në vit.
Në vijim, vendet e Ballkanit Perëndimor do të duhet të peshojnë kërcënimin e të huajsimit të BE-së ose Shteteve të Bashkuara kundrejt përfitimeve të përfitimeve margjinale nga blerja e furnizimeve me gaz nga Rusia ose duke bërë biznes si zakonisht me Moskën. Kriza e vazhdueshme energjetike evropiane po ndihet në tregjet energjetike të rajonit.
Megjithatë, Rusia mbetet një aktor i rrezikshëm në Ballkanin Perëndimor. Ajo ka një kapacitet dhe vullnet të dëshmuar për të luajtur dëmtuesin në proceset rajonale të pajtimit dhe integrimit. Me mundësinë e dobësimit të mjeteve ekonomike të Rusisë me kalimin e kohës, lufta në Ukrainë mund të nxisë Moskën të përdorë mjetet e saj më destabilizuese në rajon me qëllimin e mbitaksimit të brezit të kufizuar të vendimmarrësve të BE-së dhe SHBA-së. Rusia ka dëshmuar se di të jetë një mjeshtër e shpërqendrimit dhe se di të përfitojë nga ndarjet etnike, të forcojë politikanët nacionalistë të linjës së ashpër dhe të ndërlikojë axhendat e vonuara të reformave të rajonit./Përshtatur nga “carnegieendowment”
