Robert Schwartz
Fund prilli 1986. Më 26 prill 1986 – saktësisht në orën 1 e 23 minuta – në Çernobil të Ukrainës shpërtheu një reaktor bërthamor. Aksidenti pati pasoja masive për ambjentin, jo vetëm në pjesë të Bashkimit Sovjetik të atëhershëm, por edhe në Evropën Veriore, Qendrore dhe Juglindore.
Reja radioaktive mbi Çernobil u shpërnda me shpejtësi në drejtim të Bjellorusisë dhe Rusisë dhe dy ditë më vonë mbërriti në Skandinavi, Poloni, në Jug të Republikës Federale të Gjermanisë dhe në RDGJ e atëhershme. Shi i helmuar ra edhe në Rumani dhe në Bullgari. Re radioaktive u shpërndanë brenda pak ditësh mbi të gjithë gjysëmrruzullin verior.
“Gjithçka të jetë nën kontroll”, kjo nuk ishte vetëm motoja e rumunëve, por edhe autoriteteve të sigurisë të RDGJ, kur morën vetëm tri ditë pas aksidentit informacionet e para nga kolegët e tyre sovjetikë. Tri ditë, në të cilat pjesë të popullatës e kishin dëgjuar lajmin përmes stacioneve radiofonike dhe televizive perëndimore.
Stacionet e RDGJ transmetonin vetëm lajmet e zbutura të komanduara nga Stasi. Me këtë udhëheqja e shtetit dhe e partisë nuk donte të mbulonte vetëm gjendjen faktike të katastrofës, por edhe pasojat në ekonomi.
Çernobili hoqi një brazdë të thellë nëpër popujt e shteteve të atëhershme “të vëllazëruara” komuniste. Në këtë përfundim arrijnë ekspertët në një aktivitet me temën “Super-aksidenti dhe Stasi”. Katastrofa bëri të qartë para së gjithash si reagon një diktaturë dhe policia e saj politike e fshehtë ndaj një “shoku antropologjik”.
Ushqime të helmuara
Meqenëse udhëheqja e RDGJ nuk publikoi vlera të matjes për një kontaminim të mundshëm radioaktiv të perimeve dhe qumështit, këto mallra nuk mund të eksportoheshin më dhe u shitën brenda vendit. “Asnjëherë dyqanet nuk kanë qenë më plot se atëherë”, kujtojnë dëshmitarët sot. Ushqimet e kontaminuara iu shpërndanë atëherë mensave të shkollave, thotë fizikani dhe ish-aktivisti për të drejtat e njeriut të RDGJ, Sebastian Pflugbeil. Nxënës, prindërit e të cilëve shikonin në “televizionin perëndimor” lajmet dhe që u kishin treguar fëmijëve për kontaminimin e mundshëm, nuk e preknin ushqimin. Për kënaqësinë e “të paditurve”, që papritur lejoheshin të hanin dy ose tre porcione. Zyrtarisht në RDGJ thuhej se nuk kanë ekzistuar asnjëherë rreziqe për shëndetin, thotë Pflugbeil.
Politikë e ngjashme u ndoq edhe në shtetet e tjera komuniste. Në Bullgari pas fatkeqësisë për ditë të tëra u vendos bllokadë për informimin. Paraskeva Ninova, një mjeke dhe profesore, e cila mbikëqyrte atëherë të gjitha spitalet në Bullgari, tregoi për udhëzime të fshehta për shefat e pavioneve: fëmijëve nuk duhet t’u jepej më në klinika qumësht i freskët dhe sallatë – këto ishin masat e para mbrojtëse kundër radioaktivitetit në rritje. Por publikut ato nuk iu transmetuan. Madje edhe manifestimet e 1 majit në Sofie u zhvilluan nën shiun radioaktiv që binte.
Në Rumani, shumë patën dëgjuar përmes stacioneve perëndimore Radio “Free Europe” dhe “Deutsche Welle” për katastrofën, por askush nuk ishte në gjendje t’i vlerësonte rreziqet. Vetëm në 2 maj u rekomandua zyrtarisht në Rumani që të lahen mirë perimet dhe frutat – dhe që fëmijët të mbaheshin kryesisht në dhoma të mbyllura. Në kopshte fëmijësh dhe në shkollat e të gjithë bllokut lindor në fillim të majit u shpërndanë tableta me jod ose lëngje kundër rrezatimit radioaktiv.
Pasoja të pahulumtuara
Për numrin e viktimave ose pasojat shëndetësore të katastrofës deri sot nuk ka të dhëna të sigurta. Vitet e para ishte e ndaluar që të mbaheshin shënime për viktimat, për përmasën e rrezatimit bërthamor dhe për sëmundje të mundshme. “Nuk ka të dhëna të besueshme, shifrat u manipuluan”, shprehet Pflugbeil. Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO) flet për rreth 8000 vetë që kanë humbur jetën prej katastrofës, gjysma e tyre e humbi jetën në pasoja të mëvonshme të dëmshme të rrezatimit.
