Nga Agron GJEKMARKAJ
Bardhyl Londo prej pak ditësh ka botuar një libër “Prill i hidhur” nga shtëpia botuese “Onufri”, i cili të mban mbërthyer jo për maksimalizimin poetik të së kaluares, të eksperiences njerzore e intelektuale neper të cilen ka ecur por mbi të gjitha për të ardhmen që kjo veper na shenj.
Londo për mua është një objekt studimi, një person të cilit i jam mirnjohes sepse edhe mirnjohja është instrument në studimin e letersisë dhe kjo për faktin se shfaqet një nga shkrimtaret më reflektiv për vendin e individt në kohe dhe hapesirë, në histori ,aktualitet dhe perspektive. Me autenticitetin dhe identitetin që ka deshmuar në letersinë shqipe ka perkufizuar kordinatat e njeriut bashkëkohor i cili ka pershkruar rrugë të ndryshme të njohjes deri në fundin e tyre. Po Bardhyl London e kam mik dhe në këtë rast kritka pa këtë komponent do të ishte një thashethem steril.
Njeriu dhe Kryqi
Një poezi plot me pyetje është kjo e Bardhyl Londos ! Pyetja në këtë rast është instrument i një mendje të hapur apo e një shpirti religjioz. Ajo është një gjendje mendore e kushtezuar nga semantika e vete ekzistences, me raportin e njeriut me natyren dhe me të ngjashmin e tij me mitin dhe besimin e tij bazik që është Kryqi një “kryq që më kujton çdo çast të jetes se gurët janë gati të hidhen mbi mua/ se Juda pret me padurim të me tradhetojë dhe Pjetrin nuk e zë gjumi derisa të kendojë kendesi dhe të mëë mohojë tre here”!
Umberto Saba ka një shënjë dalluese të poezisë së tij, një çeles leximi për poezinë e vet por edhe të tijen për të eksploruar boten, ajo është një shpend – pula. Çdo poet e ka një të tillë, Bardhyl Londo ka “kryqin”, stigmate e të cilit ndihen në çdo rresht, si bartes misioni, si predikues, si qengj në mes të ujqerve, si gjak që të kujton jeten e dhimbjet e saj, fillimin dhe fundin ! Ai pyet “ Po më thoni :A njihni dikë që të mos e ketë kryqin mbi supe?”. Fjala e krijo kryqin. Ajo e trasmeton atë nder shekuj. Fjala është Kryqi i tij që e gjakos.
Njeriu dhe kujtesa historike
Gjergj Kastrioti-Hamza Kastrioti dhe Donika janë tre poezi në kapitullin pervjetorit në të cilat burri, tradhtia dhe dashuria shpjegojnë vetveten në një lexim pa hierarki patetike të historisë. “Ti ishe aq i madh sa nuk dinim ku të të fusnim” …..” ka shekuj që të hamë e të brejmë sidomos kur vinë pervjetoret” i rrefen ai pershtypjen e vet Mbretit Gjergj ndersa Hamzait “vonë e kuptuam: ti ishe vetë ne, ne ishim ti” !
Kurse Donikes “ ..se vetem në shtrat ajo ishte grua, se vetem në shtrat nuk ishte Zonjë e rënde e Arbërisë”. Tek “De Oratore” Ciceroni shkruan që “historia është deshmitare e koheve,dritë e se vertetes, jetë e kujteses, mesuese e jetes”. Londo e di këtë e nga poezia e tij mbase do të na thotë që , memoria është njohje e një të shkuare që na lejon të jetojmë e interpretojmë të tashmen tonë nën pulsimin e ndergjegjes kritike.
Njeriu dhe Qyteti
Qyteti është Tirana, njeriu është njëri prej nesh që e shesh lumin mes permes saj me sytë e Bardhyl Londos “një lum llum… kurrë nuk do të derdhet brenda njeriut”, rruget magjike njera prej te cilave “edhe pse kaloj shpesh i vetem /kurrë s’e dita ç’do të thotë vetmi, është një rrugë në Tiranë, që më bën me teper njeri”, kodrat që “njohin vetem alfabetin e dashurisë”.
Në kapitullin një “lumë përmes qytetit” mund të tentojmë kerkimin e lirikes pas hetimit të reales si nevojë pë te besuar tek e bukura si alternative , tek forca e saj sheruese në qytetin që humbet referencat, kujtesen, natyren i cili individin e dehumanizon drejt numrave duke e zhveshur nga forma dhe permbajtja. Londo tenton digen e fundit ndertuar me litota një material që nuk blihet meqënëse është lëndë shpirterore.
Qyteti provoi izolimin, karantinen, depresionin, veren e mallkuar,fluturimin e korbave të cilet “vazhdonin gjuetinë makabre, të zinj, të piset si ferr/vonë si spermë e një dhunimi fatal, një re mbi qytet shiun derdhi“! Poeti është aty në dritare me cingaren ndezuar duke shkruar dëshminë e tij.
Njeriu dhe vdekja
Londo e lexon njeriun në plotësinë dhe boshllekun e tij. Një antropologji që duhet të mbajë sebashku dy gjëra, jo vetem njeriun e vetmuar të zbrazur, boshin e tij që nuk mbushet por edhe njeriun plot pa mungesa. Njëra është realitet , tjetra kujtim. Ateherë cfarë është boshlleku që në të njejten kohe mbushet me kujtim? Ajo është shenja që bëhet poezi.
Ajo është një “varreze shetitese” ku poeti shetit “me te vdekurit e tij”. Është një grua që ka ikuar nga Itaka e tij, Penelopa e perjetshme qe në Parajsë e pret pa nxitim “qe e ndjek kudo nga pas “kendej në tokë dhe“ derdh gotën e tepert të verës, më jep ilaçin kur vjen orari, nga frika mos e harroj pa pirë, më shtron tavolinen kur më merr uria”!
Sokol Olldashi “I shkel syrin dhe fton për një bilardo”, “Teodora Laço ka hapur shahun dhe pret levizjen time te gabuar”. Të gjitha shënjat në me të egrin e muajve Prillin siç e therriste Eliot, me të hidhurin siç e perkufizon Londo I shfaqen, si mall, si vaj, si mugese, si bosh që kerkon të mbushet, por Kryqi këtë ka perjetesine me misterin e besimit dhe jo rikthimin fizik, ai me forcen e dashurisë të mundon e gezon.
Por dilemma mbetet si mohimi I trete I Pjetrit aqsa në njëq muzg apo agim të vjen të pyesesh veten “Ndoshta erdhi ora të iku /sytë të mbyll si një perde tragjedishë/pikëpyetjen toturuese do marr me vete’ a ishte jetë kjo apo gjë tjeter ish ?”
Njeriu dhe sivellezerit e tij
London në qetesinë e hidhur të karantines bashkbisedon me sivellezerit e tij të Republikes së letrave. Ata janë miq të perhershem me emra të skalitur në trashigiminë kulturore të botes dhe të martuar të perjetshem me të, si Osip Mandelshtam,Andrej Voznjesenskij, Pazolini,Robert Hass, Adam Zagajevski e të tjerë. Në një kerkim universal dialogu është Bardhyl Londo për gravitetin e rendesen e njeriut në jetë, për jeten si nënë e si njerke, për të gjetuar atë që Ungareti e cileson si “fibra e universit” në logjikë e vanitet, në urrejtje e dashuri, në bosh e plotesi.
Njeriu dhe Dashuria
Duke lexuar “Prill i hidhur” arrita në një konkluzion fundor, pasi disa temave mes të shumtave që i shtjellova si dita e sa munda në menyrë abuzive siç është interpretimi, tejet i personalizuar. Pozicioni i njeriut në hapësirë dhe kohë nëë pikëprerjen e tyre merr kuptim jo nga inteligjenca e tij po nga diçka ku e ku më e jashtëzakonshme tek aftësia për të falur, “të lumë ata që falin”, thuhet në librin e shënjtë.
Njeriu është e vetmja krijese që e zoteron këtë aftesi të çuditshme, atë të të falurit si një forme lirie e dashurisë njerzore ose si dashuri e pakushtezuar ndonjehere edhe e padrejtë në dukje, por dashuria është e padrejtë, për fat nuk matet me kutin e drejtësisë. Padrejtësia e dashurisë është kontributi madhor me këtë liber që të fut te dridhurat me emocionet e forta, të magjeps shijet me elaborimin e tyre, të pikellon me fuqinë e tij testamentare, por edhe sjell dritë në letersinë shqipe të vitit të mbrapshtë 2020 duke vënë një kufi të ri në token e saj të pashkelur. Mos o Zot!
Pse keshtu? Vertete nga Kryqi lindim, Kryqin mbajmë dhe të Kryqi shkojmë a nuk mund të ishe me dorëlëshuar me ne, të paktën të ishte më i lehtë në të ngjitur? Lexojeni këtë libër për ta kuptuar teksa Bardhyl Londo tërheq putirin që Valentina s’e ka vënë ende re për t’ja hequr nga dora!
