Para 10 vitesh ndërroi jetë shkrimtari, publicisti dhe përkthyesit Amik Kasoruho (20 nëntor 1932- 4 maj 2014). Amik Kasoruho lindi më 20 nëntor të vitit 1932 në Tiranë.
Një vend si Shqipëria, që ka vuajtur për 46 vite një nga diktaturat më të ashpra në Europë, e ka dokumentuar shumë pak këtë kohë. Por Amik Kasoruho është ndër të vetmit që ka arritur të hedhë në letër jetën, dhimbjen, trishtimin, si dhe përpjekjet e shqiptarëve për mbijetesë. Shkrimtari ka rrëfyer pak para se të ndërronte jetë detaje nga arrestimi i tij kur ishte vetëm 17 vjeç, si dhe dëshmi të shqiptarëve që e kanë vuajtur diktaturën. “Arrestoheshin të gjithë ata që nuk ulnin kokën, nuk thoshin ‘Amin’.
Duhet të mohoje mendimet e tua, duhet të mohoje personalitetin dhe dinjitetin tënd dhe t’i nënshtroheshe një diktature, që kishte filluar të jepte shenjat e një egërsie të madhe”, është shprehur kohë më parë Kasoruho. Në moshën 17- vjeçare u arrestua nën akuzën e agjitacion-propagandës kundër pushtetit popullor. Në vitin 1951 i pushkatojnë pa gjyq babain, Qemal Kasoruhon me akuzën e përfshirjes në incidentin e shpërthimit të bombës pranë Ambasadës Sovjetike. Pasi vuajti dënimin në burgun e Burrelit për 7 vite rresht, u internua bashkë me familjen në fshatin Gosë, të qytetit të Kavajës. Gjatë regjimit komunist punonte si punëtor krahu, apo ndërtimi, gjeometër etj. Amik Kasoruho ka lindur në vitin 20 nëntor të vitit 1932, në Tiranë.
Në vitin e tretë të shkollës së mesme, arrestohet si kundërshtar i regjimit dhe vuan shtatë vjet në burgun e Burrelit. Babai i tij pushkatohet pa gjyq. I përjashtuar përgjithmonë nga të gjitha shkollat e Shqipërisë, Kasoruho u dëbua për 27 vjet së bashku me familjen në fshatin Gosë të Kavajës. Në vitet 1990-2009 jetoi si emigrant në Itali. Gjatë gjithë jetës është marrë me publicistikë, përkthime, studime dhe shkrime librash, të cilat u botuan vetëm pas vitit 1990. Është njohës i disa gjuhëve të huaja. Krijimtaria e tij më e madhe është në fushën e përkthimit dhe të publicistikës. Në Itali ka botuar librat: “Një ankth gjysmëshekullor”, “Çmimi i një ëndrre”, “Mes Burgut dhe Zotit”, “Fluturimi i gjatë i një ore”. Në Prishtinë ka botuar romanin “Ikje nga trilli i perëndive”. Ka përkthyer dhe botuar në Itali më shumë se 10 vepra, prozë dhe poezi, të autorëve shqiptarë dhe në shqip mbi 60 përkthime nga Pirandello, Allende, Robbins, Rowling, Brontè, Hawthorne, etj. Pas përmbysjes së sistemit ai emigroi në Itali ku jetoi deri në vitin 2009. Gjatë kësaj kohe u mor me shkrime, përkthime etj. Kasoruho është autor i veprave si, “Një ankth gjysmëshekullor” (1997), “Çmimi i një ëndrre” botuar në Itali (2000), “Midis qiellit dhe burgut”, i romanit autobiografik “Ikje nga trilli i perëndive”, “Midis burgut dhe dritës”, “Çmimi i një ëndrre”, “Fluturimi i gjatë i një ore”, “Një ankth gjysmëshekullor – Shqipëria e Enver Hoxhës”, “Pa mëri – Publicistika e jetës sime”. Amik Kasoruho ka përkthyer në shqip vepra nga Pirandello, Isabel Allende, Harold Robbins, Patrick O’Brian, John Selby etj. Ai është fitues i çmimit special të jurisë në konkursin “Eks & Tra” për shkrimtaret emigrantë në vitin 1999. Në 2000 ka marrë çmimin “Civitas – Arberia 2000 Calabria” për mirëmbajtjen e revistës italo-shqiptare të arbëresheve “Katundi Ynë”.
Shkrimtari i njohur jetonte ndërmjet Italisë dhe Shqipërisë. Në vitin 2012, Presidenti i Republikës, Bujar Nishani i akordoi Amik Kasoruhos Urdhrin “Nderi i Kombit” me motivacionin: “Personalitetit të shquar të kulturës kombëtare, që si përkthyes i jashtëzakonshëm, si shkrimtar i rrallë, publicist, poet e artist, e pasuroi atë, duke i dhënë vlera e cilësi të reja. Intelektualit atdhetar, që u bë ndër shembujt më domethënës të qëndresës së papërkulur ndaj persekutimit të diktaturës komuniste, duke treguar fitoren e dinjitetit njerëzor dhe integritetit moral, e duke u bërë pikë referimi në historinë e kulturës kombëtare.” Amik Kasoruho ndërroi jetë më 4 maj 2014.
PUSHKATIMI
Qemal Kasoruho është një nga të pushkatuarit pas plasjes së dinamitit në oborrin e Ambasadës Sovjetike. Njihej si ekonomist, si poliglot, si antifashist që kishte luftuar kundër pushtuesve… Ndërsa Amik Kasoruho na tregon si ishte ai si baba, edhe pse pak qëndroi me të, pasi Qemali u pushkatua në moshën 49 vjeçare dhe baba e bir i kishin ndarë që më pare.
Shkurti i vitit 1951 përbën një nga kulmet e terrorit komunist në Shqipëri, me një ngjarje që hyri në histori si “Bomba në Ambasadën Sovjetike” dhe me një masakër që u mori jetën 22 njerëzve të pafajshëm, intelektualë të arsimuar në Perëndim dhe persona të spikatur për aktivitetin e tyre tregtar dhe ekonomik. Që në fillim të atij muaji, në zyrat e Tiranës, ishte përpiluar lista e njerëzve që duhet të arrestoheshin dhe disa kilometra më tutje, në fshatin Mënik, banorët e zonës kishin parë të hapej një gropë, ku do të hidheshin trupat e të pushkatuarve, natën e 26-27 shkurtit. Plasja e dinamitit në oborrin e Legatës së Bashkimit Sovjetik që ndodhi midis këtyre ditëve, pasditen e 19 shkurtit, ishte thjesht një pretekst. Në kujtim të atyre ditëve terrori të 69 viteve më parë dhe në nderim të viktimave të pafajshme të shkurtit 1951, sot, kujto.al po sjell disa mendime dhe kujtime të Amik Kasoruhos, përkthyesit, shkrimtarit dhe publicistit të njohur, për të atin, Qemal Kasoruhon, një nga të pushkatuarit e shkurtit 1951.
Qemali ishte një ekonomist dhe poliglot, që kishte punuar si kryeinspektor në doganën e Sarandës, më pas drejtor i përgjithshëm i Monopoleve dhe i Tatimeve në Ministrinë e Financave, në vitet ’30-’40. Aktiv në luftën kundër pushtuesve italo-gjermanë, atij iu desh të fshihej për t’i shpëtuar ndjekjes së nazistëve, e megjithatë, pas luftës, nuk u pranua të punonte si ekonomist në Tiranë. U dërgua ca kohë në Rubik derisa erdhi viti 1951, kur u arrestua dhe u dënua, pa gjyq, me pushkatim. I biri, Amik Kasoruho, që pas viteve ’90 u bë i njohur si një nga përkthyesit më të mirë shqiptarë, në kohën kur i ati u arrestua, ishte në burg, i dënuar që 17 vjeç me 10 vjet për agjitacion dhe propagandë.
Pas daljes nga burgu, jetoi dhe punoi në internim, si familjarët e gjithë të pushkatuarve të asaj nate. Atje u martua dhe u bë prind, ndërsa përndjekja, siç tregohet në këtë shkrim emocionues, vazhdoi edhe për fëmijët e tij, të cilët nuk u lejuan të vazhdonin studimet e larta. Shkrimi është botuar në vitin 2010 në revistën Psikologjia, ku tema e “babait” për të cilën është ftuar të shkruajë edhe përkthyesi i njohur, i ndarë nga jeta në vitin 2014, ka sjellë te ai emocione të fuqishme që kanë të bëjnë me figurën e të atit, që ka mbetur shumë i gjallë në kujtime, por që iu mor atëherë kur modeli i tij, i duhej më shumë në jetë. Bashkë me këtë shkrim, po risjellim edhe dy poezi të birit për babain e pushkatuar, të shkruara shumë kohë më parë, në vitet ’50, kur ishte në burg. Duket se asgjë nuk ka ndryshuar në ndjesitë e tij për të atin si kur ishte 24, edhe kur ishte 78 vjeç.
“Babai… një qenie speciale” nga Amik Kasoruho …Sa herë kujtoj rolin tim si prind, kujtoj shtrëngimin e dorës së tim eti, ndoshta nga të paktët dhe të fundit që kam provuar dhe që e ruaj si të jetë thesar. Frika se mos e humbas ndjeshmërinë e atij shtrëngimi, më bën të jem i kujdesshëm në marrëdhënien e dorës sime me atë të fëmijëve të mi.
…Kujtoj që e humba babanë kur isha 20 vjeç. Kur fillon mosha e vështirë e çdo njeriu, kur babai duhet dhe është një model i pazëvendësueshëm, nuk e pata. Jo gjithmonë fotografitë e pakta dhe kujtimet e moshës së hershme, apo rrëfimet e herëpashershme të nënës, mund ta mbushnin boshllëkun që u krijua. E kujtoja të qeshur dhe përpiqesha t’u buzëqeshja detajeve të bukura të jetës. E kujtoja si më shpinte në librarinë e Lumo Skëndos për të më blerë libër e asnjëherë nuk harrova se libri ishte një shpërblim i mirë I gjestit të tij si prind, pasi më ndihmoi të kisha kurajën për të provuar edhe unë të isha prind i mirë si ai, për të përballuar sfidat dhe për t’u dhënë përgjigje pyetjeve të vështira të tim biri. Por, kujtoj se im atë asnjëherë nuk më këshilloi si të jetoja.
Thjesht ai jetoi. Dhe unë e vështroja, apo vëzhgoja babanë. Ishte leksioni më i dashur që nuk do doja të mbaronte kurrë. U përpoqa shumë ta imitoja. Të gjitha gjestet dhe fjalët e tij duket sikur janë edhe brenda meje. Nuk di ta them sesi e përjetojnë fëmijët e mi rolin tim si prind, pasi është njëlloj e vështirë të vlerësosh punën tënde në lidhje me fëmijët e tu, po aq sa të shikosh ndryshimin e tipareve të fytyrës tënde pa pasqyrë…Një gjë nuk doja t’u lija “trashëgim” fëmijëve të mi, mallkimin e përjashtimit apo pamundësisë për të marrë një diplomë universitare. E përjetova unë përjashtimin nga gjithë shkollat e Shqipërisë, e përjetuan edhe fëmijët e mi që nuk patën mundësi për të shkuar në universitet, edhe pse kishin rezultate të shkëlqyera.
Nuk është rasti për shfajësime para tyre, por ka qenë një ndër çastet më të vështira kur përgjigjen e kam përtypur me dhëmbë e nuk e kam thënë, kur fëmijët e mi më kanë pyetur: “Përse nuk na e japin të drejtën për të studiuar?” A thua kam dështuar si prind? E mendoj shpesh këtë pyetje, përgjigjen e gjej te qindra fate dhe raste të ngjashme, që kishin një emërues të përbashkët-diktaturën. Pjesa që shpëtonte nga ajo dhunë, që besoj se nuk mund të zhbëhet, është kultura që trashëgohet nga familja dhe dëshira për të pasur në radhë të parë fëmijë të mirë. Këtu besova se mund të shpëtoja diçka e t’ua jepja fëmijëve të mi. Sa e kam arritur, nuk e di. Gjithmonë kujtoj një thënie të Padre Pios: “Shpesh duam të bëhemi engjëj të mirë dhe lëmë pas dore dëshirën për të qenë njerëz të mirë”. Im atë u bë engjëll i mirë për mua, kam shpresuar dhe jam përpjekur të jem njeri i mirë.
