Shkrimi i medias hungareze Telex nga Ivándi-Szabó Balázs dhe Fehér János
Pakkush do ta mendonte Shqipërinë si një vend prodhues nafte. Kjo nuk është çudi, sepse atje prodhojnë afërsisht të njëjtën sasi, 16 mijë fuçi në ditë, si në vendin tonë, por në një nga rajonet e tij duket se është industria kryesore. Fusha e naftës Patos-Marinzë, e cila ka rezerva të mëdha, u sjell investitorëve shumë fitime, por njerëzit që jetojnë aty janë më tepër viktima të industrisë minerare. Mjedisi dalëngadalë po bëhet i pajetueshëm, gjithnjë e më shumë njerëz sëmuren nga ndotja dhe shoqëria lokale është shpërbërë.
Gjermani Jonas Kakó e paraqet këtë në esenë e tij fotografike Black Gold. Kako studioi për foto-reporter dhe fotografi dokumentare në Universitetin e Hanoverit. Vitet e fundit, ai e ka fokusuar punën e tij në krizën klimatike. Në projektet e tij, ai përpiqet të paraqesë jetën e atyre njerëzve që vuajnë më shumë nga ndryshimet klimatike dhe ekzistenca e të cilëve tashmë është e kërcënuar prej tij. Ai mori çmimin World Press Photo në vitin 2023 për një nga këto vepra. Kakó punon si freelancer, materiali i tij është shfaqur në National Geographic, Stern, Vice, Neue Züricher Zeitung, ndër media të tjera.
Fusha më e madhe e naftës në Evropë ndodhet në Shqipëri, në rajonin Patos-Marinzë. Ajo u zbulua në vitin 1928 dhe nxjerrja e naftës filloi në dekadën e ardhshme dhe aktiviteti minerar ka qenë praktikisht i vazhdueshëm që atëherë. Por Shqipëria nuk u pasurua nga nafta, ajo mbetet një nga vendet më të varfra dhe më të prapambetura evropiane. E gjithë kjo mund t’i atribuohet kryesisht Enver Hoxhës, i cili sundoi Shqipërinë si diktator pas Luftës së Dytë Botërore, duke përfaqësuar drejtimin komunist, por në të njëjtën kohë u izolua fort.
Hoxha u përpoq të shfrytëzonte edhe pasurinë e naftës, për të cilën përdori ndihmën sovjetike dhe kineze. Në vitet 1990 u shfaqën investitorë të rinj, si Bankers Petroleum i Kanadasë, i cili instaloi dhjetëra puse të reja nafte dhe rriti prodhimin, ndërkohë që vitet e fundit Shell ka kryer kërkime në vend. Bankers Petroleum është tashmë në duart e kinezëve dhe kontrollon 95 për qind të prodhimit të fushës së naftës Patos-Marinzë. Edhe pse kapitalizmi ka fituar terren, rajoni duket sikur ka ngecur në të kaluarën, çështjet mjedisore duken dytësore, neglizhente, fitimi dhe trashëgimia e zezë e së kaluarës i fshin ato dhe është shndërruar në një peizazh apokaliptik të rajonit të naftës. Nafta e menaxhuar keq dhe teknologjia joadekuate e nxjerrjes, lënë pas liqene të ndotur dhe lumenj të shkatërruar.
Uji në puse është bërë toksik, nuk ka ujë të pijshëm të sigurt dhe ujërat nëntokësore gjithashtu janë kontaminuar, pasi nafta ka depërtuar edhe atje. Jeta e tokës është shkatërruar gjithashtu në shumë vende, dheu është lyer me ngjyrë të zezë nga vaji që rrjedh dhe është bërë i papërshtatshëm për kultivimin e të korrave apo rritjen e bagëtisë. Ajri është gjithashtu i ndotur nga aktiviteti industrial dhe peizazhi, i cili gjithashtu ka qenë i mbushur me liqene nafte, është i mbushur kudo me rezervuarë vaji të papërdorur, të kalbur, pajisje industriale, tuba të ndryshkur dhe që rrjedhin helm. Fshati thjesht është bërë i pajetueshëm, gjë që shkatërron edhe komunitetet.
Në kohën e Enver Hoxhës, rajoni prodhues i naftës ishte thuajse një zonë e ndaluar. Vetëm pak njerëz lejoheshin të jetonin në territorin e saj, por pas ndryshimit të regjimit, këtu u depërtuan gjithnjë e më shumë njerëz, kryesisht nga shtresat më të varfra. Kështu, një komunitet jo shumë i fortë shoqëror tani po përpiqet të përballet me katastrofën mjedisore. Ajri kumbon puset e vjetra, naftën në rezervuarët e vjetër ose vetë gropat në të cilat pompohej nafta.
Në verë, është pothuajse e pamundur të thithësh ajrin për shkak të tyre. Pellgjet e naftës janë bërë kurthe për zogjtë dhe kafshët e tjera, por në to janë vrarë edhe njerëzit. Ka shumë banorë të zonës që ankohen për probleme me frymëmarrjen ose përqendrim të lartë të dioksidit të karbonit në gjakun e tyre, dhe sipas ambientalistëve, kanceri te vendasit mund të lidhet me ndotjen e naftës.
Bankers Petroleum ka marrë një koncesion nga qeveria shqiptare për dekada, dhe vendburimi ka gjithashtu rezerva të mëdha. Ata ende mund të nxjerrin rreth dy miliardë fuçi prej andej, por nëse nuk shtrëngojnë rregullat e mbrojtjes së mjedisit në Shqipëri, nafta mund të marrë shumë viktima.
Puset e naftës që i përkasin Bankers Petroleum me pronësi kineze në fushën e naftës, Patos-Marinza, është fusha më e madhe e naftës në Evropë. Ilir Dielli kosit në fshatin Zharrëz, pak metra larg pusit të djegur të naftës të Alpetrol. Punëtorët po instalojnë një nga puset e naftës pranë qytetit të Ballshit. Nafta trajtohet në një kantier aty pranë të kompanisë shqiptare të energjisë Anio Oil. Ksyleni dhe benzeni përdoren për të ndarë vajin nga rëra dhe uji. Dhe mbetjet e ujërave të zeza pompohen përsëri nën tokë, ndërsa nafta transportohet në Fier. Aktivistët mjedisorë kanë frikë se objekti do të kontaminojë ujërat nëntokësore.
Fotografia në të djathtë tregon një pellg sedimentimi, ku Anio Oil derdh fillimisht ujërat e tij të ndotura, të cilat më pas derdhen në lumin Vjosa.
Lulzim Gishti dhe bashkëshortja e tij Mamude Gishti e kanë banesën e tyre në Bellin, një fshat në rajonin e naftës Patos-Marinzë. Shtëpia dhe toka e tyre janë vetëm pak metra larg një pusi nafte. Era e gazit dhe e naftës përshkon vazhdimisht ajrin e fshatit. Mushkëritë dhe mëlçia e Mamudes tashmë kanë dështuar. Çifti çdo muaj shpenzon 90 për qind të pensionit për ilaçe.
Arben Çela ka punuar në një rafineri lokale, por tani preferon të mbajë delet që kullosin pranë një prej rezervuarëve të trajtimit të naftës të Alpetrol, duke duruar erën e vazhdueshme të naftës dhe gazit.
Fëmijët luajnë futboll në stacionin e trenit të braktisur të Ballshit. Qyteti kishte një rafineri nafte, por për shkak të vendimeve të këqija të biznesit, rafineria u mbyll dhe njerëzit filluan të largoheshin nga qyteti.
Xhimi Ruko, një punonjës i Bankers Petroleum dhe ndonjëherë drejtues i grevës, është ulur në një pijetore 24 orëshe. Lokali është një vend takimi për punëtorët, ata takohen këtu në ndërrimin e turneve. Bankers Petroleum u mor nga kinezët në vitin 2016, por ata nuk e mbajtën as inflacionin me rritjen e pagave dhe nuk paguanin orët shtesë.
Një infermiere kontrollon funksionin e mushkërive të Drita Buzit në institucionin shëndetësor shtetëror, në fshatin Kalm i Madh. Shumë vendas vuajnë nga sëmundje kronike të mushkërive, të shkaktuara me gjasë nga gazrat toksikë nga puset e naftës. Imazhi në të djathtë tregon mostrat e ujit të marra nga akuiferët lokalë në të cilët derdhen ujërat e zeza të fushës së naftës.
Dhitë kullosin në një rezervuar ku vaji Anio derdh ujërat e zeza përpara se t’i lëshojë në lumin Vjosa.
Ylli Baho, i cili jeton në fshatin Zharrëz, therr shpesh dele, dhi dhe bagëti për familjen dhe miqtë, por mishi është i vështirë për t’u shitur sepse shumë besojnë se është i ndotur me vaj. Zharrëzi është gjithashtu shumë pranë një prej puseve të naftës të Alpetrol.
Saimir Dine, një ambientalist dhe aktivist i Shoqatës lokale të OJQ-ve Zharreza, kërkon mbetje nafte në përroin që derdhet në lumin Gjanica. Kohët e fundit OJQ-ja publikoi një studim që zbuloi sasi të mëdha kimikatesh dhe nafte në lumin Gjanica, ndoshta me origjinë nga impiantet e trajtimit të Ballshit dhe Fierit.
Antan Buzi, i cili jeton në fshatin Kalm i Madh, nuk e përdor fare pusin e tij pasi uji i tij është i ndotur me naftë. Vendbanimi ka shërbim të ujit vetëm disa ditë në javë, kështu që ai e çon ujin në shtëpinë e tij nga distanca çdo javë.
Banorët e komunitetit rom të Fierit luajnë domino në një lokal. Zona është pranë një rafinerie që derdh naftë dhe ujë të ndotur në lumin Gjanica, i cili është kthyer në një lumë pothuajse të vdekur. Aty pranë është ndërtuar një stacion ngarkimi ku ngarkohet nafta për t’u transportuar në portin e Vlorës. Vazhdimisht ndihet era e gazit dhe e naftës dhe shumë banorë vuajnë nga sëmundjet që lidhen me naftën.
Baftjar Bani kujdeset për kosheren e fundit të mbetur në oborrin e shtëpisë së tij, pranë një fabrike të Alpetrol në Zharrëz. Kolonitë e tjera të bletëve të tij nuk i mbijetuan efekteve të vazhdueshme të gazit dhe naftës.
Punonjësit e Bankers Petroleum mbajnë gjithmonë detektorë gazi, por vendasit nuk e kanë idenë se çfarë po thithin.
Dashnor Xhepaj përdor një pompë astme, ndoshta është sëmurë nga shkarkimet e vazhdueshme të gazit./Marrë nga Telex.hu përshtati në shqip Alfapress.al
