Shefi ekzekutiv i BAN i ka nisur letër të hapur qeverisë sonë duke i treguar pritshmeritë e organizatës për mënyrën se si do priten, si do testohen e si do menaxhohen mbetjet që po vijnë.
BAN shkruan se propozon një plan të thjeshtë dhe transparent për testimin e këtyre mbetjeve të dyshuara me kthimin e tyre në Durrës. BAN është në dijeni se kjo çështje ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme në media brenda Shqipërisë, së bashku me shumë thashetheme dhe spekulime. Ne jemi të shqetësuar se, nëse nuk zbatohet një plan i mirëfilltë për pranimin dhe marrjen e mostrave të mbetjeve të dyshuara, kjo mund të çojë në teori konspirative, mungesë transparence dhe dezinformim që nuk i shërben askujt.
Rekomandojmë që marrja e mostrave të fillojë menjëherë pas mbërritjes së anijes së parë. Ka gjasa që dërgesa e parë që do të mbërrijë në Durrës të jenë 41 kontejnerët e transportuar nga Maria Saveria. Besojmë se pritja e anijes së dytë do të krijonte polemika të panevojshme. Anija e dytë duhet gjithashtu të testohet sapo të mbërrijë.
Letra e plotë
18 Shtator 2024
LETER E HAPUR
Znj. Mirela Kumbaro Furxhi
Ministre
Ministria e Turizmit dhe Mjedisit
Republika e Shqipërisë
mirela.kumbaro@turizmi.gov.al
Znj. Elvana Ramaj
Autoritet Kompetent për Konventën e Bazelit dhe Pikë Fokale për Konventën e Bazelit
Drejtoreshë e Drejtorisë së Ekonomisë Qarkulluese
Ministria e Turizmit dhe Mjedisit
Republika e Shqipërisë
elvana.ramaj@turizmi.gov.al
Subjekti: Propozim për Testimin e Mbetjeve të Dyshuara të Rrezikshme që po Kthehen në Durrës, Shqipëri
E nderuar znj. Kumbaro dhe znj. Ramaj,
Dëshiroj të prezantohem si Drejtor Ekzekutiv i Basel Action Network, një OJQ globale që mbështet zbatimin e Konventës së Bazelit, traktati i OKB-së që rregullon lëvizjen ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme. Siç jeni pa dyshim të informuara, ne kemi ngritur alarmin lidhur me 102 kontejnerë transporti që dyshojmë se përmbajnë mbetje të rrezikshme, të cilat po kthehen në Durrës, Shqipëri, pasi kishin lënë këtë port në fillim të korrikut të këtij viti me destinacion Tajlandën. Është thelbësore për shëndetin e qytetarëve të Shqipërisë dhe mjedisin, si dhe për respektimin e ligjit ndërkombëtar, që këta kontejnerë të testohen për të përcaktuar nëse përmbajnë mbetje të rrezikshme, siç dyshohet, në mënyrë që të merren masat e duhura.
Sot po ju shkruaj për të propozuar një plan të thjeshtë dhe transparent për testimin e këtyre mbetjeve të dyshuara me kthimin e tyre në Durrës. BAN është në dijeni se kjo çështje ka tërhequr vëmendje të konsiderueshme në media brenda Shqipërisë, së bashku me shumë thashetheme dhe spekulime. Ne jemi të shqetësuar se, nëse nuk zbatohet një plan i mirëfilltë për pranimin dhe marrjen e mostrave të mbetjeve të dyshuara, kjo mund të çojë në teori konspirative, mungesë transparence dhe dezinformim që nuk i shërben askujt.
Prandaj besojmë se hapi më i mirë për qeverinë e Shqipërisë dhe qytetarët shqiptarë është që kontejnerët të hapen publikisht dhe të merren mostra të ndara. Kjo do të vendoste qeverinë në një dritë pozitive, duke treguar se po mbron qytetarët dhe mjedisin nga ndotja. Gjithashtu, kjo do ta mbronte qeverinë nga çdo akuzë e mundshme për mashtrim apo mungesë transparence. Një ngjarje e hapur publike do ta vendoste Shqipërinë si një shembull pozitiv të zbatimit efektiv të Konventës së Bazelit.
**Sfondi**
Edhe pse jeni pa dyshim të njohura me faktet e këtij rasti, po i përmbledh shkurtimisht këtu.
Në fillim të korrikut, 102 kontejnerë të ngarkuar me tonë materiali u nisën nga porti i Durrësit në Shqipëri, me destinacion Tajlandën, me shumicën e transportit mbi dy anije të Maersk. Dokumentet e ngarkesës së këtyre kontejnerëve janë të bashkëngjitura.
Menjëherë pas kësaj, BAN u informua nga një sinjalizues konfidencial se kontejnerët përmbanin pluhur të rrezikshëm nga furra elektrike me hark (EAF), dhe na u dhanë fotografi që tregonin ngarkimin në Durrës të pikërisht atyre kontejnerëve të konfirmuar se ishin në bordin e anijeve. BAN e konfirmoi më tej informacionin e sinjalizuesit duke rishikuar dokumentet e ngarkesës, të cilat tregonin se materiali ishte “pjesëza të imta, koncentrat zinku”. Pluhuri EAF shpesh shitet si koncentrat zinku dhe është një nga pak rrjedhat e mbetjeve që është një “pjesëz e imët”, pasi vjen nga pluhuri i mbledhur në furrat e çelikut për të kapur atë që përndryshe do të lirohej si ndotje e dëmshme ajrore. BAN tani ka 95% besim se kontejnerët përmbajnë pluhur EAF ose një mbetje të pluhurit të përpunuar pjesërisht të EAF. Pluhuri EAF është një mbetje e njohur e rrezikshme që mund të përmbajë nivele të larta metalesh toksike si plumbi dhe përbërës organikë të rrezikshëm si PAH-të dhe dioksinat/furanët.
Siç e dini, Shqipëria është një Palë në Konventën e Bazelit, e cila rregullon çdo dërgesë ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme midis vendeve. Nëse kontejnerët përmbajnë materiale të rrezikshme, atëherë nuk mund të ishin dërguar në një vend tjetër pa pëlqimin me shkrim të vendit eksportues, Shqipërisë, vendeve tranzit si Italia, Malta, Maroku, Afrika e Jugut dhe Singapori, dhe vendit importues, Tajlandës. Asnjë nga këto vende nuk ka dhënë pëlqimin e tyre, dhe për këtë arsye, nëse kontejnerët tregohen të përmbajnë mbetje të rrezikshme, atëherë këto dërgesa përbëjnë “trafik të paligjshëm” sipas Nenit 9 të Konventës së Bazelit. Trafiku i paligjshëm është një shkelje penale.
Gjithashtu, nëse kontejnerët përmbajnë mbetje të rrezikshme në formë pluhuri, kjo ngre pyetje serioze se pse u lejua të ekspozoheshin ndaj erës dhe shiut në port, duke marrë parasysh rreziqet e larta për ndikimet në mjedis dhe shëndetin njerëzor.
Pas paralajmërimeve të BAN, Singapori dhe Tajlanda refuzuan të përfundonin dërgesat dhe si Maersk ashtu edhe MSC u bashkuan në përpjekjen për kthimin e kontejnerëve. Aktualisht, 102 kontejnerët janë ndarë mes dy anijeve të MSC.
**41 kontejnerë ndodhen në anijen MSC Maria Saveria**, e cila aktualisht është në portin e Valencias, Spanjë, ku po transferohen në anijen MSC Annick (DC436A). Ata janë planifikuar të mbërrijnë në Sines, Portugali, më 21 shtator 2024. Porti i Destinacionit është listuar si Durrës, por deri sot, nuk ka informacion të mëtejshëm të disponueshëm publikisht.
**61 kontejnerë ndodhen në anijen MSC Ditte**, e cila aktualisht ndodhet pranë bregdetit të Sierra Leones dhe pritet të mbërrijë në Port Said, Egjipt, më 26 shtator 2024. Më vonë pritet të mbërrijë në Tekirdag (Asyaport), Turqi, më 9 tetor 2024. Porti i Destinacionit është listuar si Durrës, por deri më sot nuk ka informacion të mëtejshëm publik.
As MSC as Maersk nuk kanë plane për të testuar kontejnerët dhe mbajnë qëndrimin se ky veprim duhet të kryhet nga qeveria shqiptare. Ne jemi dakord me këtë. Megjithatë, testimi duhet të kryhet me kujdes për të siguruar që publiku të ketë besim në rezultatet. Me qëllim që të arrihet ky sukses, ne po shkruajmë këtë letër.
**Protokolli për Testimin e Mbetjeve: Teknikat e Duhura dhe Transparente**
Ne propozojmë një plan të thjeshtë për testimin e kontejnerëve, që do të minimizojë polemikat ose pretendimet për veprime të pasinqerta. Rekomandojmë që marrja e mostrave të fillojë menjëherë pas mbërritjes së anijes së parë. Ka gjasa që dërgesa e parë që do të mbërrijë në Durrës të jenë 41 kontejnerët e transportuar nga Maria Saveria. Besojmë se pritja e anijes së dytë do të krijonte polemika të panevojshme. Anija e dytë duhet gjithashtu të testohet sapo të mbërrijë. Pasi dërgesa e parë të mbërrijë në Durrës, rekomandojmë që qeveria të ndjekë hapat e mëposhtëm:
1. **Sigurohuni që dërgesa e parë e kontejnerëve të jetë e plotë** dhe që vulat e kontejnerëve të mos jenë thyer. Vendosini në një zonë të caktuar të portit.
2. **Caktoni një datë për marrjen e mostrave** dhe njoftoni publikun për ngjarjen paraprakisht, në mënyrë që shtypi, OJQ-të, vëzhguesit ndërkombëtarë, zyrtarët qeveritarë dhe çdo palë e interesuar të mund të marrë pjesë.
3. **Në ditën e marrjes së mostrave**, lejoni vëzhguesit të kenë një pamje të qartë të tre kontejnerëve që ende nuk kanë pasur vulat e tyre të thyer. Marrja e mostrave nga tre kontejnerë siguron një përfaqësim më të saktë të dërgesës.
4. **Kur të thyehen vulat dhe të hapen dyert e tre kontejnerëve**, një specialist i trajnuar duhet të marrë një mostër nga secili prej tre kontejnerëve dhe ta vendosë në një enë të pastër prej qelqi. Mostrat nga të tre kontejnerët duhet të përzihen mirë me një shufër të pastër qelqi.
5. **Më pas, mostra duhet të ndahet në dy pjesë të barabarta**, ku njëra mostër të dorëzohet në Ministrinë Shqiptare të Mjedisit dhe Turizmit, dhe tjetra të dërgohet në një palë të tretë të pavarur, e cila ndodhet në një vend tjetër.
6. **Qeveria duhet ta dërgojë mostrën e saj në një laborator të zgjedhur**, ndërsa pala e tretë e pavarur do ta dërgojë mostrën e saj në laboratorin e tyre të zgjedhur.
7. **Rezultatet e të dy analizave duhet të publikohen** në letrën zyrtare të laboratorëve të përfshirë.
8. **Nëse analizat tregojnë që materialet brenda kontejnerëve janë të rrezikshme**, atëherë ato duhet të trajtohen si mbetje të rrezikshme që nga ai moment. Nëse nuk gjendet një zgjidhje e sigurt për riciklim të ligjshëm që menaxhon si duhet mbetjet, atëherë ato duhet të depozitohen në një landfill të projektuar për mbetje të rrezikshme.
**10.** Materialet duhet fillimisht të vendosen siç duhet në kontejnerë të papërshkueshëm nga rrjedhjet, të dizajnuar për transportin e mbetjeve të rrezikshme, përpara se të dërgohen për riciklim ose në landfill.
Ne besojmë fort se çdo testim që devijon ndjeshëm nga plani i përgjithshëm i përmendur më sipër rrezikon të minojë besimin e publikut në rezultatet. E kuptojmë që hapat e përshkruar më sipër mund të duken të rëndë, por mendojmë se ata mund të shmangin një debat të gjatë dhe të panevojshëm. Duke ndjekur këtë protokoll, qeveria mund ta shndërrojë këtë situatë të pazakontë në një histori suksesi për testimin dhe trajtimin e duhur të mbetjeve të dyshuara të rrezikshme, si dhe për eliminimin e tyre të duhur nëse konfirmohen si të tilla.
Në këtë drejtim, ne rekomandojmë që Republika e Shqipërisë t’i kërkojë OLAF-it të marrë rolin e palës së tretë të pavarur, duke mbajtur nën kujdesin e tij mostrën e ndarë. Nëse OLAF nuk mund të kryejë këtë rol, BAN mund të rekomandojë konsulentë të respektuar dhe neutralë të OKB-së ose OJQ jashtë vendit që mund të marrin përsipër menaxhimin e analizës së pavarur të mostrës së ndarë.
Në përfundim, dua të theksoj se BAN është një mik i Shqipërisë, dhe dëshiron vetëm një zgjidhje të sigurt dhe të suksesshme të këtij problemi. Jemi të gatshëm të ndihmojmë në çdo mënyrë që mundemi, dhe ju lutem mos hezitoni të më kontaktoni drejtpërdrejt nëse keni ndonjë pyetje. Ju falënderoj për kohën dhe vëmendjen që i kushtuat kësaj çështjeje.
Sinqerisht,
Jim Puckett
Executive Director
Basel Action Network
jpuckett@ban.org
