NGA LEONARD VEIZI
Ata nuk kanë “luftuar” me qëllimin e vetëm për të bërë emër aq sa të pranoheshin në një Enciklopedi. Kjo me siguri do të ishte fatale për ta. Sepse nuk do të kishin arritur të bënin atë që kanë bërë. Ose më saktë: Ata nuk kanë pasur asnjëherë nevojën të jenë pjesë e ndonjë enciklopedie. Por vetë Enciklopedia kishte nevojë për emrat dhe punën e tyre. Dhe ky është një bashkëpunim i ndërsjellë, por i pa sigluar me numra protokollesh apo nene kontratash e vulë noterie.
Çfarë do të thotë e gjitha kjo? Kjo do të thotë se në letrat shqipe është shtuar një vëllim voluminoz me titullin: Enciklopedia: Personalitete shqiptare të Francës.
Në historinë e gjatë të marrëdhënieve shqiptaro-franceze mund të kujtosh plot bëma dypalëshe. Sepse nëse në Konferencën e Londrës, – andej nga viti 1913, – pala franceze nuk mbajti ndonjë qëndrim admirues ndaj shqiptarëve, shqiptarë si kundërpeshë, nja 7 vite më pas, dërguan një ekzekutor për të vrarë një tjetër shqiptar, por e rëndësishme ishte që atentati të bëhej në zemër të Parisit. Dhe shqiptarët dhe Shqipëria bashkë me ta, me hallet dhe problemet e saj të shumta, zuri aperturat e mediave franceze. Kështu që francezët kthyen kokat sërish nga vendi i vogël ballkanik, buzë Adriatikut e përballë Italisë, ku ushtritë e të dy vendeve si pjesë e Antantës e kishin konsideruar Principatën që krijuan në Londër, si një një arenë luftimesh përballë Frontit Qendror, nominalisht me Austro-Hungarinë.
E si vinë kohët. Rrotullohet globi.
Pikërisht në vitet e Luftës së Madhe, francezët kishin një tjetër qasje ndaj Shqipërisë, sepse motivuan Republikën e Korçës dhe hapën të ashtuquajturin Lice Francez. Që prej asokohe qytetit të Korçës, – ku u rehatuan trupat e Divizionit 76 të Këmbësorisë franceze të kolonelit Dekoen, i cili ishte në varësi të gjeneralit Sarrail, – i mbeti emërtimi që do ta ndiqte pas gjithmonë: “Parisi i Vogël”.
Por Franca ka qenë një vend pritës për shumë shqiptarë të njohur që kanë kontribuar në fusha të ndryshme qoftë në art e në shkencë, po aq dhe në politikë e biznes Shqipëria gjithashtu i ka pritur me dashamirësi francezët. Dhe kjo ka ndodhur edhe në Janinë, kur detashmentët e Napoleon Bonapartit atashoheshin pranë oborrit të Ali Pashë Tepelenës. Kjo ka ndodhur edhe më parë se kaq, kur pinjolli i derës së madhe të Topiajve, për shkak të gjakut nga nëna e tij franceze Helena, vajzë e Robertit të Anzhuinëve, kishte marrë emrin e gjyshit të tij, Karl. Dhe historia do të vazhdonte edhe më pas se kaq, me dashuri, mblesëria të tjera e përzierje gjaku.
Por nuk mbaron me kaq.
Çudi e madhe me Francën. Nuk ka udhëheqës e politikanë të rëndësishëm shqiptar, që të mos e ketë bërë një kalim nga Franca, e më konkretisht nga Paris. Ka nga ata që kanë bërë nga një fakultet e nga një master, ka të tjerë që janë specializuar në pak muaj, por ka raste kur nuk kanë kaluar dot as vitin e parë e janë kthyer pas. Por hajër kanë bërë në Shqipëri, sepse në fund të fundit kanë qenë frankofonë e frëngjishtfolës.
Edhe kjo është një status, sigurisht.
Për të ndërtuar urën madhështore që do të lidhte Tiranën me Parisin, kanë punuar me thonj e dhëmbë, apo me mish e shpirt, disa qindra personalitete shqiptare, por dhe franceze gjithashtu. Edhe ura është e ngritur tashmë. E fortë që në themele. E fortë dhe në lartësi.
Kontributet e shqiptarëve të njohur në Francë janë të shumta dhe të ndryshme. Ata kanë sjellë një pasuri kulturore dhe intelektuale në shoqërinë franceze, duke forcuar lidhjet midis dy vendeve tona. Historitë e tyre janë një dëshmi e forcës, talentit dhe përkushtimit të shqiptarëve kudo që ndodhen në botë.
Por deri dje, i gjithë ky kontribut dukej si i shpërndarë e krejt pa kontroll.
Sot, ne kemi në duar një Enciklopedi, ku të gjithë zërat shqiptarë që kanë dhënë kontribut në Francë, janë të mobilizuar në të njëjtin formacion tek: Enciklopedia “Personalitete shqiptare të Francës”.
Mentor Hoxha, koleg i hershëm dhe po aq mik i vjetër, me këmbëngulje e skrupulozitet, ka arritur të bëjë bashkë disa qindra emra, që deri dje kanë qenë të shpërndarë gjithkund, në Gjendje Civile, në numra amzash, në raporte ndërkombëtare gjithfarësh, por dhe në sistemin TIMS.
Sot sipas një rendi alfabetik, i gjen të gatshëm, me “kurrikulumin” e tyre jetësor dhe atë akademik. Dhe kjo nuk është pak, por të kemi parasysh se për Enciklopedi punohet me grupe pune. Ndërsa Mentor Hoxha ia ka dalë krejt i vetëm duke punuar ditë e natë mbi këtë projekt për të paktën 7-të vite me radhë.
Dhe siç shprehet vetë autori: Franca ka pasur një rol kryesor në disa nga ngjarjet më madhore të historisë shqiptare dhe në formimin e elitës politike, diplomatike, akademike, shkencore, letrare, artistike, kulturore dhe sportive të Shqipërisë dhe Kosovës.
Por autori Hoxha, është treguar fort i kujdesshëm, për të vendosur në fundin e çdo faqeje të enciklopedisë referencat të cilat i kanë mundësuar atij punën e ekipit.
Në 520 faqet e enciklopedisë voluminoze janë dy kapituj. Ndërsa në pjesën e parë të librit autori ka bërë një përmbledhje nga 100 dosierë që i ka botuar në shtypin shqiptar të ditës, në kapitullin e dytë autori është përqendruar në listimin e 489 emrave, të cilët kanë dhënë një kontribut të çmuar herë për Shqipërinë, herë për Francën dhe herëherë fama e tyre i ka kaluar kufijtë e dy shteteve për t’u bërë të përbotshëm.
