Në një samit në Paris më 10 dhe 11 shkurt, drejtuesit e teknologjisë garuan për pretendimin më madhështor në lidhje me Inteligjencën Artificiale. “Inteligjenca Artificiale do të jetë ndryshimi më i thellë i jetës sonë”, tha Sundar Pichai, CEO i kompanisë Alphabet.
Dario Amodei, drejtuesi i kompanisë Anthropic, tha se Inteligjenca Artificiale do të çonte në “ndryshimin më të madh në tregun global të punës në historinë njerëzore”.
Në një postim në blog, Sam Altman i kompanisë OpenAI, shkroi se “në një dekadë, ndoshta të gjithë në planet do të jenë në gjendje të arrijnë më shumë se sa njeriu më me ndikim sot”.
Parashikimi i zotit Altman është bërë një mendim i përhapur kudo. Ndërsa modelet e mëdha gjuhësore fituan popullaritet për herë të parë në fillim të viteve 2020, ekonomistët dhe shefat kishin shpresë se ato dhe mjete të tjera të Inteligjencës Artificiale do të barazonin fushën e lojës, duke nënkuptuar se punëtorët me kualifikim më të ulët do të përfitonin më shumë.
Softueri që realizonte detyra si palosja e proteinave dhe shkrimi i poezisë me siguri do të zgjeronte mundësitë.
Jensen Huang, drejtuesi ekzekutiv i kompanisë Nvidia që merret me modelimin e çipave parashikoi një të ardhme ku punëtorët “do të jenë të gjithë shefa të agjentëve të Inteligjencës Artificiale”.
Megjithatë, zbulimet më të fundit e kanë vënë në pikëpyetje këtë vizion. Ata tregojnë një të ardhme ku të talentuarit do të ngrihen edhe më lart dhe pjesa tjetër do të mbetet pas.
Në detyra të ndërlikuara si kërkimi dhe menaxhimi, provat e reja tregojnë se njerëzit më të kualifikuar janë më të përshtatshëm për të punuar me Inteligjencën Artificiale (shih tabelën).
Në fund të fundit, përdorimi i kësaj teknologjie kërkon edhe ekspertizë dhe gjykim të mirë. Kështu, në vend që të ngushtojë pabarazitë, Inteligjenca Artificiale ka të ngjarë të rrisë edhe më tepër hendekun e fuqisë punëtore, ashtu siç kanë bërë revolucionet e kaluara teknologjike.
Ideja se Inteligjenca Artificiale do të krijonte një botë më të barabartë u nxit nga kërkimet që tregonin se kjo teknologji rrit produktivitetin e punëtorëve me më pak përvojë.
Një studim në vitin 2023 nga Erik Brynjolfsson në Universitetin Stanford dhe Danielle Li dhe Lindsey Raymond në Massachusetts Institute of Technology (MIT) zbuloi se mjetet e Inteligjencës Artificiale rritën produktivitetin me 34% për punonjësit fillestarë në sektorin e shërbimit ndaj klientit, duke i ndihmuar ata të zgjidhnin pyetjet më shpejt dhe në një mënyrë më efektive.
Nga ana tjetër, punonjësit me përvojë patën më pak përfitime, pasi Inteligjenca Artificiale thjesht përforcoi aftësitë që ata tashmë i kishin. Kjo tregoi se teknologjia mund të ngushtonte boshllëqet duke zhvendosur praktikat më të mira nga punonjësit e talentuar, te punonjësit më pak të talentuar.
Një prirje e ngjashme u vu re edhe në detyra të tjera. Hulumtimi nga Shakked Noy dhe Whitney Zhang në Universitetin MIT, zbuloi se autorët më të dobët vunë re përmirësime në cilësinë e punës së tyre kur përdornin aplikacionin ChatGPT të kompanisë OpenAI, për të hartuar materiale si njoftimet për shtyp dhe raportet.
Kjo ka kuptim, duke qenë se Inteligjenca Artificiale zakonisht ngre nivelin e një punimi bazë.
Në mënyrë të ngjashme, Jonathan Choi dhe bashkautorët e tij në Universitetin e Kalifornisë Jugore, zbuluan se një mjet i zakonshëm i Inteligjencës Artificiale përmirësonte cilësinë e punës ligjore, si hartimi i kontratave, veçanërisht për studentët më pak të talentuar të drejtësisë.
Problemi është se ka pasur edhe një efekt tjetër. Një punë mund të shihet si një grup detyrash, të cilat teknologjia mund t’i lehtësojë ose t’i zgjidhë.
Për kontrollorët e trafikut ajror, teknologjia është një shtesë e volitshme: ajo përpunon të dhënat e fluturimit duke ua lënë vendimet njerëzve dhe duke i mbajtur pagat e tyre të larta.
Në të kundërt, sistemet e pagesave në supermarkete thjeshtojnë rolet e arkëtarëve, duke automatizuar detyra si llogaritja e kusurit. Kjo ul kërkesën për punëtorë të aftë duke bërë që pagat të mbesin në vend.
Pavarësisht nga optimizmi i hershëm, agjentët e shërbimit ndaj klientit dhe punëtorët e tjerë me kualifikime të ulëta mund të përballen me një të ardhme të ngjashme me arkëtarët.
Detyrat e tyre të përsëritura mund të zëvendësohen nga automatizimi. Amit Zavery nga kompania e softuerëve ServiceNow, vlerëson se më shumë se 85% e rasteve të shërbimit ndaj klientit nuk kërkojnë më përfshirje të njerëzve.
Ndërsa Inteligjenca Artificiale po përparon, kjo shifër ndoshta do të rritet, duke lënë pak agjentë që duhet të merren vetëm me rastet më të ndërlikuara. Megjithëse Inteligjenca Artificiale në fillim mund të rrisë produktivitetin, ndikimi i saj afatgjatë do të jetë automatizimi i detyrave.
Ndryshe nga automatizimi, i cili zëvendësoi punët rutinë si kryerja e llogarive, Inteligjenca Artificiale mund të zgjerojë shtrirjen e saj në punë jo rutinë dhe krijuese.
Për shembull, mund të mësojë të njohë prirje dhe të bëjë parashikime pa udhëzime të qarta; ndoshta, me kalimin e kohës, do të jetë në gjendje edhe të shkruajë skenarë argëtues dhe të krijojë produkte të dobishme.
Tani për tani, duket sikur në industritë me paga të larta, personeli më i ri është më i cenuar nga automatizimi.
Në firmën ligjore A&O Shearman, mjetet e Inteligjencës Artificiale trajtojnë pjesën më të madhe të punës rutinë të kryer nga para-ligjorët. Softueri i kompanisë mund të analizojë kontratat, t’i krahasojë ato me marrëveshjet e kaluara dhe të këshillojë rishikime në më pak se 30 sekonda.
Njerëzit më të kualifikuar kanë qenë më të aftë të përdorin teknologjinë për të marrë vendime strategjike, thotë David Wakeling, kreu i sektorit të Inteligjencës Artificiale i firmës.
Kërkimet ekonomike mbështesin këtë vëzhgim. Megjithëse studimet e hershme treguan se punonjësit më të kualifikuar mund të përfitonin thjesht duke kopjuar rezultatet e Inteligjencës Artificiale, studimet më të reja këqyrin detyra më të ndërlikuara, si kërkimi shkencor, udhëheqja e një biznesi dhe investimi i parave.
Në këto rrethana, punonjësit e kualifikuar përfitojnë shumë më tepër se kolegët e tyre më të dobët. Në disa raste, punëtorët më pak produktivë nuk kanë përmirësim, madje humbin terren.
Për shembull, Aidan Toner-Rodgers nga Universiteti MIT, zbuloi se përdorimi i Inteligjencës Artificiale për zbulimin e materialeve të ndryshme, gati dyfishoi produktivitetin e studiuesve më të mirë, por nuk pati pothuajse asnjë ndikim të matshëm në një të tretën e studiuesve më të paaftë.
Softueri i Inteligjencës Artificiale i lejoi studiuesit të përcaktonin veçoritë e dëshiruara, më pas prodhoi materiale të mundshme që mendohej se mund të kishin këto tipare.
Shkencëtarët më të aftë, që zotërojnë mjaftueshëm ekspertizë tematike, mund të përcaktojnë këshillat me vend dhe të hedhin poshtë ato të pavlefshmet. Ndërsa studiuesit më të paaftë e kishin të vështirë të dallonin rezultatet e dobishme nga ato të parëndësishme (shih grafikun 2).
Rezultate të ngjashme janë vënë re edhe në fusha të tjera. Nicholas Otis dhe bashkautorët e tij nga Universiteti i Kalifornisë, Berkeley, zbuluan se sipërmarrësit më të aftë kenianë i rritën fitimet me mbi 15% me ndihmën e një asistenti të Inteligjencës Artificiale, ndërsa të tjerët vunë re një rënie të fitimeve.
Dallimi qëndronte në mënyrën si ata zbatuan këshillat e Inteligjencës Artificiale. Njerëzit e paaftë ndoqën këshillat e përgjithshme, si bërja e më shumë reklamave; ndërsa njerëzit e zgjuar e përdorën Inteligjencën Artificiale për të gjetur zgjidhje të përshtatshme, si sigurimi i burimeve të reja gjatë ndërprerjeve të energjisë (shih grafikun 3).
Alex Kim nga Universiteti i Çikagos dhe bashkautorët e tij, kryen një eksperiment ku pjesëmarrësit përdorën Inteligjencën Artificiale, për të analizuar fitimet në një portofol të sajuar. Investitorët e aftë arritën gati 10% kthime më të larta me Inteligjencën Artificiale. Investitorët më pak të aftë arritën fitime prej 2%.
Investitorët e aftë i përdorën më mirë njohuritë, si ato në lidhje me shpenzimet për kërkim-zhvillim, riblerjet e aksioneve dhe fitimin operativ përpara zhvlerësimit dhe amortizimit.
Ndërsa Inteligjenca Artificiale ndryshon botën e punës, po shfaqen edhe detyra të reja. Rajeev Rajan nga kompania e softuerëve Atlassian thotë se mjetet e Inteligjencës Artificiale u lirojnë inxhinierëve disa orë në javë, duke i lejuar ata të përqendrohen në punën krijuese.
Avokatët e rinj shpenzojnë më pak kohë në punët e shtëpisë dhe më shumë me klientët.
“Nga kjo do të përfitojnë më shumë njerëzit më të zgjuar që mund të jenë mërzitur me analizimin e fitimeve rutinë”, thotë një shef në një firmë të madhe investimesh.
“Aftësia që do të shpërblehet më shumë në një periudhë afatshkurtër, është imagjinata në gjetjen e mënyrave krijuese për të përdorur Inteligjencën Artificiale”.
Puna e zhurmshme e këtyre industrive po automatizohet, duke i lejuar punonjësit e rinj të marrin përsipër detyra të përparuara më herët në karrierën e tyre.
Tregjet e punës janë përcaktuar gjithmonë nga zhdukja e roleve të vjetra dhe krijimi i roleve të reja.
David Autor në universitetin MIT ka vlerësuar se rreth 60% e punës në Amerikë në vitin 2018 nuk ekzistonte në vitin 1940. Në vitet 1950, regjistrit të popullsisë ju shtua puna e “projektuesit të aeroplanëve”.
Në vitet 1990, u shtua profesioni “planifikues konferencash”. Kush do t’i kryejë punët e reja të Inteligjencës Artificiale kur ato të shfaqen? Historia tregon se nga ndryshimet e mëdha teknologjike, përfitojnë njerëzit më të aftë.
Në Revolucionin Industrial, inxhinierët që zotëronin makineri të reja përfituan nga një rritje pagash, ndërsa pagat e punëtorëve të zakonshëm mbetën në vend.
Epoka e kompjuterit shpërbleu inxhinierët e softuerit dhe i nxori jashtë loje daktilografistët. Inteligjenca Artificiale mund të ndjekë një rrugë të ngjashme, duke ndihmuar njerëzit më të zgjuar, të shkathët dhe me përvojë, për të lundruar në mjedise të ndërlikuara dhe të pasura me informacion.
Për më tepër, mjetet e sotme të Inteligjencës Artificiale janë vetëm fillimi. Ndërsa teknologjia bëhet më e sofistikuar, agjentët gjysmë autonomë mund të veprojnë në mënyrë të pavarur, duke ndryshuar rrënjësisht vendet e punës.
Kjo mund ta bëjë çdo punëtor një lloj shefi, ashtu siç ka parashikuar CEO i kompanisë Nvidia. Por më të talentuarit do të vazhdojnë të jenë shefat më të mirë.
