Edmond TUPJA
Fjala “Një” (një libër) ose (një fletore për barazi gjinore). Pra fjala një është një symbol, një symbol aritmetikor. Megjithatë sot ky symbol ka marrë kuptimin e të plotfuqishmit, ose e të parit – dikur thuhej I madhi për Evnver Hoxhën – por, tani përdoret njësh-i. Pra zonja dhe zotërinj, “njëshi” ka hyrë një komunikimin e përditshëm (ti je njësh, ajo është njësh,…), pra nocioni I njëshit vazhdon të mbetet, majtajs dhe djathtas të jemi objektiv. Ose të jësh bota (ti je bota) por sidomos njëshi, është shumë I bezdisshëm për mua – qoftë majtas ashtu dhe djathtas – pasi njeriu është një krijesë e dehshme, sidomos kur “drogohet” nga pushteti . Prandaj kanë rëndësi simbolet , si kanë qënë dhe çfarë ndryshimi kanë pësuar (mutacioni), nga koha e diktaturës në kohën e sotme të cilën do ta përcaktoja “të demokraturës”. Pra ne jëtojmë në demokraturë. Në Afrikë nga 54 shtete përbërëse, 37 apo 38 janë demokratura.
Atëhere një tjetër fjalë, symbol ka devijuar, pra për fjalën “Sherif”, por në Amerikë me atë yllin e bardhë – doli sërisht ylli, më falni për koinçidencën – por “sherifi” ishte ai që ruante rendin, “rendin”. Por ky sherif nga erdhi?
Shpesh, por jo gjithmonë, ky personazh ishte i forti ndër kaubojsave, pra ata që “shpronësuan” me dhunë indianët autoktonë të Amerikës, vranë e përdhunuan, dhe më pas u bënë sherifa, pra ata që do të vendosnin “drejtësinë”. Pork y është një fenomen shumë actual në Shqipëri. Pra vendoset drejtësia nga një grup individësh bandit, hajdut, përvetësues, të korruptuar, I pamëshirshëm. Pra me këtë rast një “e mirë” bëhët – ish-banditi, sherifi sot – “pastron” veten, bën atë që quhet në terma fetare të krishtera – shërebimi – që merr një konotacion nga frengjishtja e riblej veten.
Pra shohin se si simboli kalon nga konkretja tek abstraktja dhe pastaj sërisht në konkrete- bën këtë mutacion – duke u hedhur ‘hi syve’ njerëzve, sidomos ato që harrojnë dhe fatkeqsisht ne shqipëtarët harrojmë. Ndërkohë unë e kuptoj kur Remarku e thotë diku tek Harku I Triumfit , “kujtesa kërkon të mbijetoj, por mbijetesa është e mbundur vetëm nëpërmjet harresës” – çka do të duhet të merret me shumë kujdes në kontekstin tonë.
Në fakt mund të duket njerzore që të harrosh por, kujdesa mbetet një fushë, “një arë” që duhet punuar. Përse në botën anembanë, përfundimi I luftës së dytë botërore, apo çdo përvjetor të çlirimit të burgosurve nga kampet e përqëndrimit – Aushvic etj? Sepse duhet të punohet me kujtesën, pasi po u harrua – dikush një burrë I zgjuar ka thënë [nuk e kujtoj] : “në qoftë se harrojmë të kaluarën, jemi ndodshta të ridënuar ta ripërjetojmë atë” – çka pro provohet deri diku dhe në realitetin e sotëm shqiptar.
Kështu duke iu rikthyer shëmbujve të tjerë, Sarkozy gjatë presidencës së tij – duke patur parasysh “vrasjen e ndërgjegjes që qytetarët francez kanë me vrasjet e hebrenjve që jetonin në Francë – propozoi një iniciativë, ku çdo nxënëns shkollë në Francë do të duhej të merrte në “patronozh” emrin ose personalitetin e një fëmije hebre të vrarë gjatë Holokaustit dhe të dorëzuar nga autoritet frënge filo-naziste të asaj kohe. Pra është shumë e rëndësishme të mbahet gjallë kujtimi I së kaluarës, në mënyrë që ajo mos të përsëeritet.
Duke ardhur në realitetin shqiptar, “SpaçI” – për të cilin jam vërtetë I skandalizuar, për mungesën e vëmendjes për këtë burg” siç mund të ishte një Spaç-fest [duke iu referuar kumtesës së z. Lela më herët], apo burgu I Tepelenës, në kënetën e Maliqit ku janë vrarë edhe deputetë, të cilët janë dërguar enkas për tu eliminuar fi-zi-kisht. Pra do të duhej nëj vëmendje e saj, e djathta kur ishte në pushtet do të duhet ta bënte.
Atëhere, së fundmi e jo më së paku besoj, është edukimi në shkollë. Unë e kuptoj që artistët ta reflektojnë një episode nga e kaluar, por jo thjesht duke futur elemente përjetimi nga një episode I së kaluarës. Megjithatë kjo varet sa nga ngacmon, [obsedon] “e kaluara”, pasi ne shkrimtarët e moshës time I kemi të regjistruara në mëndjet tona. Duhet të kujtojmë që kemi kaluar shumë kohë të vështira, pavarësisht se unë nuk kam qënë në burg, por vetë Shqipëria ishte një burg I madh, ishte një bunker I madh – “burg-bunker”, tingëllon me rimë. Pra do të duhet të punohet kjo fusha, ara e kujtesës.
Tani edukimi I të rinjve në shkollë. Unë mëndoj që njerzit më të kualifikuar, duhet të jenë në arsim parashkollor dhe në shkollën fillore – pra deri në moshën 12-13 vjeçare. Sepse siç thotë një psikolog amerikan I moshës së hershme, në një libër me titull “ Gjithçka vendoset para moshës gjashtë vjeçare”(1972) ku vihet theksi se personaliteti I njeriut formohet deri ne moshën 6 vjeçare. Pr deri në moshën 6 vjeçe formësohet ku personalitet dhe duke u zgjeruar deri në moshën 13vjeç -pjekurisë seksuale – dhe më pas është thjesht “mbushje” e këtij personaliteti të formësuar. Ndaj ëshë e rëndësishme që në këtë nivel nevojiten kuadro dhe staf mjaft I përgatitur dhe I shpërblyer financiarisht, sepse pikërisht në këtë fazë farkëtohet ose formohet “demokratët” e vërtetë.
Me këtë drejtim për shembull, do t’iu përmend dhe dy fabula të La Fontein dhe interpretimit që I bën Jean Jacques Rousseau në shek 18 mbi të ashtuquajturën fabul “Gjingkalla dhe Milingona” me nëntekstin e thjeshtëzuar “kush nuk punon nuk ushqehet”. Po mirë nëse dikush thotë se ai që nuk punon mbase nuk ka punë, a nuk duhet ta ndihmojmë duke I ofruar “lëmoshë”, pra e mësojmë tjetrin të jetë egoist – ky është paradoksi. Ndërsa një fabul shumë aktuale do të ishte “ Korbi dhe Dhelpra” ku dhelpra lajkatare e bën korbin që ti japë asaj nga ajo çka ai ka në sqepin e tij. Në këtë kontekst pyet Rousseau, se kush më bind mua se fëmija do të mësojë që të mos e lërë veten të mashtrohet nga lajkatarët. Kështu në të njëjtën kohë çdokush mund të bëjë si dhelpra që të kem përfitime.
Pra në këtë aspekt, duhet ti rimarrim simbolet por vetëm për ti edukuar dhe jo në mjete çedukimi, në mënyrë mbajte “princi” në pushtet, siç ndodh dhe sot në Shqipëri.
