“Metamorfoza” është pasqyrë e realitetit të hidhur shqiptar, të njerëzve të ultë që shesin patriotizëm dhe heroizëm, por që nuk kanë asnjë ndjesi e aq më pak sakrificë për komb e atdhe.
Gjergj Fishta aty i demaskon këta hipokritë, që fatkeqësisht vazhdojnë të jenë të pranishëm e me ndikim edhe sot mes shqiptarëve. Të tillët sundonin edhe në regjimin komunist, e ata qëllimisht e keqinterpretoi këtë poezi, duke përhapur fjalën se Fishta, si gjoja antikombëtar, ka deklaruar: “Dhe le ta dijë/ gjithë bota mbarë/ se at Gjergj Fishta/ s’asht ma shqiptar…”!
Ky varg edhe sot keqinterpretohet dhe citohet gabimisht.
Kjo poemë është botuar më 1907 në përmbledhjen satirike “Anzat e Parnasit” (1907). Ajo është botuar tri vite para poemës “If” (Nëse) të nobelistit anglez, Rudyard Kipling, që është një si manual se si të “bëhesh njeri” duke u bazuar në modelet që përcaktojnë të tjerët.
Ndaj, Fishta godet modelet e liga të përcaktuara nga ata që shkelin dhe përbuzin shqiptarët e që veten e deklarojnë si shqiptarë të mëdhenj. Ai ironizon me këtë realitet, sepse të tillët shqiptarë nuk mund të jenë!
Mu për këtë luan me metamorfozën e njeriut të vlerave, sepse vetëm i transformuar dhe i tjetërsuar mund të jetë pjesë e tyre që s’kanë vlerë morale e kombëtare. Ndaj, në disa vargje thotë, kështu: “A ndiet, Zotni/ që rrini m’shkam?/ Un mâ me sodjet/ Shqyptár nuk jam”; “Pse krejt sod jetën/ Un ndrrue e kam/ Kam lé per s’dytit/ Shqyptár mâ s’jam”; “T’a dijë Shqypnija/ Prá, e sheklli mbarë/ Se mâ mbas sodit/ Un s’jam Shqyptár”!
Në këtë poezi të Poetit Kombëtar – si dhe me çdo krijim tjetër të tij – edhe sot identifikohet realiteti shqiptar. Injorantët dhe keqbërësit sundojnë e të tillët edhe mund të thonë: “Luftët e Kastriotit/ e t’Dukagjinit/ un kam me i mbajtun/ per dokrra hînit/ sot per mue Leka/ e Skanderbegu/ janë Palok Cuca/ e Jaho Begu”!
Poemën “Metamorfoza”, fatkeqësisht aktuale edhe për ditët e sodit, mund ta lexoni të plotë më poshtë.
METAMORFOZA
Qe besa, or burra,
Nuk dij kah t’çajë,
Mbasi do t’thirret
Sod derri dajë…
Me anmiq t’Shqypnís
Un pa u frigue
Mjaft jam, i mjeri,
Kacagjelue.
Pse kam pasë thânun
Deri sivjet:
Lum aj qi shkrihet
Per atdhe t’vet;
Edhe kam pritun,
Mbas ktij mendimi,
Trimnisht per atme
Çfarë do ndeshkimi.
Por tash, t’a dini
T’tânë rreth e çark,
Se mue m’ka hi
Sod lepri n’bark.
M’âsht bâ shtupë zêmra,
E m’la trimnija,
Si jam tue njoftun
Se ç’m’qet Shqypnija…
Po, po; kujdesi
Për Gegë e Toskë
Mue sod m’ka hjedhun
Si hút n’ketë prroskë,
Kû, ndêjë harû
Si dac n’govigj,
M’janë bâ, qe besa,
Kërçikët si vigj,
E shtati tjeter
Porsi degë pishe,
Thue se kam hanger
Haram gjâ kishe.
Si me pasë lé
M’ndo’i knetë n’Zejmên,
A me pasë ndêjun
Tue tredhun qen.
Ehu! t’kishe shkue
Pak mâ kadalë,
S’kisht’ kênë nevoja
Me tjerrë ktû fjalë;
Përsè ishe màjun,
Si mâjet njala,
E punue m’kishte
Kuleta e fjala;
Porsi njatyne,
që ndêjë n’Shqypní,
Kujtojn se gjinden
Shi n’Australi;
E per dhé t’t’Parvet
S’u bjen nder mend
Me sa per kpurdha
që bijn n’dervend.
Ata, eh t’paça!
Kanë spaten n’mjaltë,
E si balona,
Per ditë mâ t’naltë:
Per ditë t’u mâjun,
Si mâjet njala,
U punon m’shekull
Kuleta e fjala.
As per punë t’ême
S’kanë t’lodhët, hae i keq,
Me sá druen halen
Se i therë n’perpeq.
E pse, pra, t’rrekem
Pa i bâ gjâ kujë?
Persè t’a mbajë
Un shatin n’ujë?
A thue dishroni
Prej ktyne s’ligash
Gjithmonë me m’pamun
Si t’pimun shtrigash?
Ehu jo, bre burra,
S’kam lé per s’teprit!…
Mâ mirë u rrnueka
Me zêmer t’leprit…
Kam dá, t’a dini,
Me vjetë t’sivjetit
Me u shporrë Shqypnijet,
Me kênë i vetit.
E dij se kini
Ju t’gjith me m’shá,
E se me m’thirrun
Mâ s’kini vllá;
Por n’dashtë; le t’thohet
Se dredhoi Leka,
Veç kurr mos t’thohet
Se ka mbetë Leka.
T’a dijë Shqypnija
Prá, e sheklli mbarë,
Se mâ mbas sodit
Un s’jam Shqyptár,
A ndiet, Zotni,
që rrini m’shkam?
Un mâ me sodjet
Shqyptár nuk jam.
M’thirrni si t’doni
U tham: Urdhno!
Zulù m’a njitni…
Shqyptár, por, jo.
Per mue Shqypnija
Kufij mâ s’ká,
Nuk kam kund atme
As fis, as vllá,
Fis kam mâ t’fortin
E vllá bujarin,
Per atme barkun,
Per erz kam arin.
Prandej, mbas sodit,
Kur t’m’leverdisin
Un kam me shndrrue
Sá herë t’due fisin.
Kshtû, kam me rá
Un n’mbramet Grek,
Kam me ndjehë n’nesret
Shkjá ja Zejbek.
Dér sod kjeç dhanun
Per gjuhë shqyptare:
Por shka, me sodjet,
Per mue dalët fare.
Per mue janë baras
Si bukë si pane,
Por due qi gjindja
Pa tê t’mos m’lâne.
Persè veç shqypja
Do folë n’Shqypní,
(Si duen me thânun
Nji palë zotní),
Kur me ‘i gut’n Morgen!
A kali imera!
Me ‘i dobra vecer!
A buona sera!
Mue punët të tana
M’hecin për fille,
E dér morrizi
M’qet drandofille?…
Luftët e Kastriotit
E t’Dukagjinit
Un kam me i mbajtun
Per dokrra hînit.
Sot per mue Leka
E Skanderbegu
Janë Palok Cuca
E Jaho Begu.
Mâ s’kam me i qitun
Zavall un krés
Per krena t’vendit
As per t’parë t’fés;
Kushdo per mue
Le t’jét i pár:
T’jetë dreq me bryna,
Por jo Shqyptár.
Pse krejt sod jeten
Un ndrrue e kam,
Kam lé per s’dytit:
Shqyptár mâ s’jam.
E prej se s’dytit
Kam lé sivjèt:
Kurdo t’pagzohem
A t’m’bâjn synèt,
Un due t’m’a njesin
Pantaleone
Pse mbarë bjen fjala
Me napolione.
Pantaleone,
O ‘i tjeter êmen
që t’dáj se mashkull
Nuk jam, as fêmen:
Taman si duhet
Shqyptari t’jét,
që don me pasun
Kuleten xét.
Tash bjer kavallit,
O barku i êm,
Porsi bylbyli
që kndon mbi gêm!
Persè me sodjet
Nji jetë e ré
Do t’xâje filli
N’Shqypní per né.
Per né xén filli,
Po, koha arit,
Sod që i rám mohit
Rodit t’Shqyptarit.
O i lum ti i lumi,
Si padishà
Tash ké m’u lkundun
Mbi ndo’i sofá.
Per né mbas sodit
Per çdo punë t’liga
Nuk do t’na marre
Mbi shekull friga.
Kemi per t’kênun
Si hy mbi tokë,
Kem’ per t’zotnue
Pa dhimbë mbi shokë,
Kemi me shkelun
Mbi rrashtë t’Shqyptarvet,
Tue lànë mbas krahit
Burrnín e t’Parvet.
Tjerët kanë m’u ushqye
Me lakna t’veja.
Me shllinë (n’i paçin,
Medjè, dhênt plleja),
Ti ké me rrue
Bibâj e pata,
E makerona
Edhe sallata.
Tjerët kanë me shkimun
Edjen me hirrë;
Ti, veç a mundesh
Shampanjë e birrë.
Pa lodhë na menden
Per dhé e gjuhë t’t’Parit,
Kem per t’kênë çmue
Prej zogjsh s’Shqyptarit.
S’ka per t’ngranë palla
Pse t’digjet ara
Ase mos t’gjindet
Kund rrushit fara.
Kúr per tý greza
Bâjn malit bungat
E mjaltë per tý
Kullojnë dér cungat.
Ehu! dy germaza
Sod kjeçë tue dashtë
E ‘i plandc lastiket
Krejt mbrendë e jashtë:
Kjé at-herë tu’ u zgjâ
Ti sá koteci,
E tu’ u kuqë hunda
Mue m’kje si speci.
Oh! Kúr t’xâsh filli
Me vû ti strehë,
Sa t’u ngjatjetat
Ké per t’i njehë!
E ka me u gjetun
Ndo’i farë Orfeut
që lavdet t’ua
T’i a kndojë dheut.
E ti, tue qeshun
Kangë e kangtár,
Tash mban perkthesen:
Nuk jam Shqyptár
Mandej, kúr plakun
E lodhë prej vjamit,
Ké m’u dá shekllit,
(Per sherr t’Adamit),
Njata që zhaben
N’ketë jetë t’a rrasen
Kshtû kanë me t’shkrue
Mbi vorr ty rrasen:
“Ktû njaj fatbardhi
Âsht tue pushue
Per Fé e per Atme
që pat jetue.”
A thue se âsht vorri
Bash i Spartanvet
që n’Thermopila
Bânë báll Persjanvet…
Prá, bjer kavallit,
O barku i êm,
Porsi bylbyli
që kndon mbi gêm!
