Që nga fundi i luftërave ballkanike në vitet 1990, SHBA ka shërbyer si një nga nënshkruesit kryesorë të stabilitetit dhe zhvillimit në Ballkanin Perëndimor. Ajo ka ndjekur një qasje me tre drejtime për angazhimin e saj në rajon.
Së pari, ajo ka forcuar sigurinë duke zgjeruar anëtarësimin në NATO në gjysmën e shteteve të rajonit dhe duke mbajtur një prani ushtarake në Kosovë. Së dyti, ajo ka luajtur një rol diplomatik duke ndërmjetësuar marrëveshjet kryesore politike, të tilla si Marrëveshja e Dejtonit dhe Marrëveshja e Brukselit, duke përdorur masa shtrënguese si sanksionet. Së treti, ajo ka mbështetur zhvillimin ekonomik nëpërmjet investimeve të mbështetura nga qeveria, angazhimit të sektorit privat dhe nismave që promovojnë tregtinë rajonale. Së bashku, këto përpjekje kanë synuar të avancojnë stabilitetin rajonal dhe integrimin euroatlantik, ky i fundit do të kulmojë me anëtarësimin në BE.
Kjo paradigmë ka të ngjarë të ndryshojë nën administratën e dytë të presidentit amerikan Donald Trump. Administrata e tij e mëparshme ishte kryesisht e shkëputur nga Ballkani Perëndimor, duke e lënë kuadrin ekzistues të mbetur kryesisht të paprekur, ndërkohë që adoptoi një qasje më të hapur transaksionale ndaj liderëve autoritarë. Ai theksoi bashkëpunimin ekonomik – të nënshkruar nga investimet amerikane – si një nxitje për normalizimin e marrëdhënieve Serbi-Kosovë, duke bllokuar konkurrencën kineze.
Në praktikë, ndryshimi nën Trump ishte më shumë tonal sesa thelbësor. Administrata e Presidentit Joe Biden në fund ndoqi një qasje të ngjashme, por me një drejtim tjetër. Angazhimi i SHBA-së ishte i përshtatur rreth demokracisë dhe vlerave, por stabiliteti rajonal ishte prioritet mbi përmirësimin demokratik, me qeveritë që u paraqiten me karota dhe shkopinj për të kundërshtuar ndikimin rus dhe kinez.
Duke parë përpara, administrata e dytë e Trump nuk ka gjasa të tregojë interes më të madh për Ballkanin Perëndimor, por ndryshimet më të gjera në politikën e jashtme të SHBA-së do të kenë pasoja të drejtpërdrejta për rajonin. Në të vërtetë, armiqësia e gjatë e Trump ndaj NATO-s, së bashku me qasjen e tij transaksionale ndaj diplomacisë, mund ta lërë Ballkanin Perëndimor pa një ndërmjetës të rëndësishëm në të njëjtën kohë kur arkitektura e tij e sigurisë përballet me ndryshime të thella.
Siguria
Arkitektura e sigurisë në pjesën më të madhe të Ballkanit Perëndimor është ndërtuar mbi NATO-n, shteti dominues i së cilës është SHBA. Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut janë të gjitha anëtarë të aleancës, ndërsa Kosova është një protektorat. Këto shtete – teorikisht – mund të llogarisin mbështetjen e aleatëve të tyre të NATO-s, përfshirë SHBA-në, në rast konflikti të armatosur.
Megjithatë, shenjat janë se administrata Trump do të reduktojë angazhimet ushtarake të SHBA-së jashtë vendit, përfshirë në misionet e NATO-s. Objektivi është t’i bëhet presion Evropës që të marrë përgjegjësinë kryesore për sigurinë e saj dhe të fqinjësisë së saj. Kjo është tashmë e dukshme në Ukrainë.
Fruti më i varur për administratën Trump në Ballkanin Perëndimor është KFOR në Kosovë, që është mbështetja ushtarake e vendit – dhe pa të cilën ajo nuk do të ishte në gjendje të mbrohej në mënyrë të pavarur. KFOR-i mbledh trupa nga shumë vende të NATO-s dhe forcat e SHBA-së përbëjnë afërsisht 14% të forcës së tij totale, ose 600 trupa. Shtetet e Bashkuara kryesojnë gjithashtu bazën kryesore ushtarake të KFOR-it në Kosovë, kampin Bondsteel, që shërben si baza më e madhe ushtarake amerikane në Ballkanin Perëndimor dhe ka ofruar rregullisht armë dhe pajisje ushtarake për Forcën e Sigurisë së Kosovës (FSK) për të forcuar aftësitë e saj të sigurisë.
Mattheë Ëhitaker, i nominuari i Trump për ambasador në NATO, ka riafirmuar angazhimin e SHBA ndaj aleancës në përgjithësi. Indikacionet e shkëputjes së SHBA-së nga siguria rajonale tashmë janë materializuar, me tërheqjen e SHBA-së nga pjesëmarrja në “Steadfast Dart 2025”, një stërvitje luftarake në shkallë të gjerë e mbajtur në rajonin e Ballkanit dhe Detit të Zi, të cilën SHBA ose do ta kishte udhëhequr ose do të kishte luajtur një rol qendror.
Një tërheqje e SHBA-së nuk do të çonte domosdoshmërisht në shpërbërjen e KFOR-it, por do të minonte vlerën e tij parandaluese dhe do të rriste barrën mbi anëtarët evropianë të NATO-s. Pesha e Turqisë, e cila ka kontigjentin e dytë më të madh të trupave në KFOR, do të rritej në rëndësi. Në dhjetor 2024 ajo ka dislokuar personel shtesë dhe ka intensifikuar trajnimet e FSK-së. Megjithatë, shkalla në të cilën partnerët e NATO-s do të mbushnin një zbrazëti të formës së SHBA-së mbetet e pasigurt, veçanërisht duke pasur parasysh angazhimet e vazhdueshme të sigurisë në Ukrainë dhe Detin e Zi.
Diku tjetër, ndihma ushtarake amerikane dhe transferimet e armëve në Ballkanin Perëndimor kanë hyrë gjithashtu në një periudhë pasigurie. Ngrirja 90-ditore e administratës për ndihmën e huaj, e prezantuar nga Sekretari i Shtetit Marco Rubio në fund të janarit 2025, ka vendosur në mënyrë efektive të gjithë ndihmën për sigurinë nën shqyrtim. Programet kryesore në këtë drejtim janë Shitjet Ushtarake të Jashtme (FMS), Financimi i Huaj Ushtarak (FMF) dhe Artikujt e Mbrojtjes së Tepërt (EDA).
Këto ndryshime tregojnë se angazhimi i SHBA-së me sigurinë rajonale do të jetë i kushtëzuar dhe selektiv, në rastin më të mirë, i nxitur jo nga ndërtimi afatgjatë i aleancës, por nga një vlerësim nëse një mbështetje e tillë sjell kthime të menjëhershme dhe të prekshme. Megjithatë, kjo kërcënon të rrisë paparashikueshmërinë e mjedisit të sigurisë pasi aktorët e sponsorizuar nga shteti në rajon janë të guximshëm. Incidentet si sulmi në manastirin e Banjskës në Kosovë nga militantët serbë në shtator 2023 do të bëhen më të mundshme.
Diplomacia
Qasja diplomatike e administratës Trump ka të ngjarë t’i bëjë jehonë përpjekjeve të tij të kaluara, duke zvogëluar angazhimin nëse nuk sheh mundësi të qarta për “fitore” të shpejta dhe simbolike. Një precedent është që ky aspekt ofrohet nga marrëveshjet e normalizimit ekonomik të Kosovës dhe Serbisë, të cilat ishin nga administrata Trump në vitin 2020. Kjo ishte një listë dëshirash e nismave ekonomike ndërkufitare, zbatimi i të cilave pritej të nxiste bashkëpunimin e mëtejshëm. Megjithatë, marrëveshjet nuk dhanë rezultat. Nga 16 angazhimet në Marrëveshjen e 2020, vetëm tre janë zbatuar plotësisht gjatë pesë viteve të fundit.
Pesë vjet më vonë, qasja e administratës Trump ndaj negociatave të paqes midis Rusisë dhe Ukrainës po jep të dhëna për propozimet e mundshme. Perspektiva e tërheqjes së mbështetjes ushtarake po përdoret për t’i bërë presion Ukrainës në negociata, ndërkohë që ka simpati të hapur ndaj Rusisë pavarësisht – apo edhe për shkak të statusit të saj agresor. Territori i okupuar ukrainas po njihet si rus, ndërkohë që çdo garanci sigurie që mund të gëzojë Ukraina do të jetë në rastin më të mirë e nënkuptuar, duke u mbështetur në aksionet e SHBA-së në rezervat e saj minerale – shfrytëzimi i të cilave nuk do të japë rezultate për një dekadë.
Në Ballkanin Perëndimor, një moment “i madh” mes Serbisë dhe Kosovës mund të përfshijë një shkëmbim territori, një ide e hedhur më parë nga administrata e parë e Trump. Kjo marrëveshje do të përfshinte shkëmbimin e territoreve në bazë të shumicës etnike, ku Serbia do të merrte zonat me shumicë serbe në veri të Kosovës dhe Kosova do të merrte zonat e banuara me shumicë shqiptare në Serbi si lugina e Preshevës.
Edhe pse sipërfaqësisht tërheqës, si një rregullim i thjeshtë transaksional për një konflikt të ngrirë, ai do të përballej me pengesa. Së pari, është shumë përçarës edhe brenda rrethit të Trump. Së dyti, qeveria e Kosovës udhëhiqet nga kryeministri Albin Kurti, Lëvizja Vetëvendosje e të cilit (LVV) është kundër çdo zgjidhjeje të tillë. Megjithatë, pas humbjes së shumicës absolute në zgjedhjet parlamentare në shkurt, LVV do të kërkojë një partner koalicioni, besueshmëria e të cilit nuk është e garantuar. Në të vërtetë, në vitin 2020, i dërguari special i Trump në Ballkanin Perëndimor, Richard Grenell, u fsheh me partnerin e atëhershëm të koalicionit të LVV-së për të formuar një shumicë alternative dhe për të larguar partinë nga qeveria.
Një marrëveshje e tillë do të krijonte gjithashtu një precedent destabilizues për Bosnje- Hercegovinën. Njësia territoriale e Republika Srpska, e udhëhequr nga Milorad Dodik, i cili vazhdon bën thirrje për shkëputje dhe formimin e një federate me Serbinë fqinje. Dodik më parë u ankua se nuk e shfrytëzoi mundësinë e ofruar nga administrata e mëparshme e Trump për të çuar përpara axhendën e tij. Nëse shkëmbimet e tokave janë në tavolinë, do t’i sigurojë Dodik mbulesë diplomatike për të përfunduar shtetin boshnjak pas-Dejton.
Përpjekjet e vazhdueshme të Dodik për të destabilizuar Bosnjën rezultuan me futjen e tij në listën e sanksioneve nga SHBA. Në të gjithë Ballkanin Perëndimor, sanksionet kanë funksionuar si shkopi që shoqëron përpjekjet diplomatike të SHBA-së, duke u bërë presion liderëve politikë që të respektojnë marrëveshjet e paqes, reformat demokratike dhe rreshtimet gjeopolitike, duke ndëshkuar gjithashtu korrupsionin. Administrata Biden, gjatë javës së fundit në detyrë, rinovoi sanksionet ekzistuese në lidhje me Ballkanin Perëndimor, duke zgjeruar kriteret për bllokimin e pronave dhe pezullimin e hyrjes në SHBA për individët ose drejtuesit e kompanive të përfshira në aktivitete që kërcënojnë paqen, sigurinë dhe stabilitetin në rajon. Përveç Dodik, individë dhe biznese të rëndësishme të listuara në listën e zezë të SHBA përfshijnë zëvendëskryeministrin serb Aleksandar Vulin, ish-presidentin shqiptar Sali Berisha, politikanin serb Milan Radoiçiç si dhe kompaninë kryesore të naftës serbe NIS, e cila është në pronësi të Gazprom.
Që nga marrja e detyrës në janar 2025, administrata Trump nuk ka hequr asnjë sanksion ekzistues, por gjithashtu nuk ka vendosur asnjë të ri. Por zhvendosja nga një qasje e bazuar në vlera në një qasje transaksionale në Ballkanin Perëndimor mund të lehtësojë zbatimin e sanksioneve, duke u dhënë individëve nën ose në rrezik të sanksioneve të veprojnë pa u ndëshkuar.
Rreziku i një ndryshimi të tillë bëhet edhe më i madh në kontekstin e një afrimi të mundshëm të SHBA-së me Rusinë. Marrëdhëniet më të ngushta midis dy vendeve mund të rezultojnë në heqjen e sanksioneve ndaj individëve dhe bizneseve (pro-) ruse, përfshirë Ballkanin Perëndimor.
Nga ana tjetër, është e mundur që administrata Trump do të përdorë sanksione për të ushtruar presion ndaj politikanëve në përputhje me prioritetet e saj. Kjo mund të shtrihet tek politikanët afër orbitës Euroatlantike. Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, për shembull, nuk pëlqehet gjerësisht nga zyrtarët e administratës Trump dhe do të ishte një objektiv kryesor për presion në këtë drejtim.
Këto ndryshime do të kishin pasoja të thella për përparimin e brishtë të shteteve të Ballkanit Perëndimor në përpjekjet kundër korrupsionit dhe sundimin e ligjit.
Angazhimi ekonomik
Presidenti Trump ka kërkuar vazhdimisht të riformësojë marrëveshjet ndërkombëtare në marrëveshje të ngjashme me biznesin, ku SHBA përfiton drejtpërdrejt, zakonisht nëpërmjet shitjeve ose investimeve në vend të granteve ose huave. Kjo strategji ka çuar në një zhvendosje nga marrëveshjet që nxisin partneritete afatgjata dhe zhvillim drejt marrëveshjeve të pambuluara tregtare.
Për më tepër, administrata ka pak interes në respektimin e standardeve kundër korrupsionit. Në shkurt, ajo pezulloi Aktin e Praktikave Korruptive të Huaja për arsye të sigurisë kombëtare, të cilin e lidhi me aftësinë e kompanive amerikane për të siguruar “përparësi biznesi” në sektorë strategjikë si mineralet kritike, portet e ujërave të thella dhe infrastruktura. Kjo strategji ka të ngjarë të zbatohet në Ballkanin Perëndimor pasi bizneset amerikane përpiqen të fitojnë, veçanërisht mbi konkurrentët kinezë.
Megjithëse është një sipërmarrje anglo-australiane, miniera e litiumit në Rio Tinto në Jadar, Serbi, është një shembull kyç i llojit të projekteve që përputhen me prioritetet strategjike të administratës Trump. Projekti u siguron investitorëve perëndimorë kontrollin e mineraleve kritike që do të furnizojnë Evropën. Ajo ka qenë gjithashtu e diskutueshme, duke nxitur protesta publike mbarëkombëtare për shkak të shqetësimeve mbi dëmtimin mjedisor, mungesën e transparencës dhe prioritizimin e perceptuar të interesave të korporatave dhe gjeopolitike mbi komunitetet lokale.
Administrata Trump do të vazhdojë gjithashtu të krijojë mundësi për të lehtësuar hyrjen e gazit natyror të lëngshëm (LNG) në rajon. Për shembull, ka të ngjarë të shtyhet për realizimin e terminalit të propozuar të LNG në portin e Vlorës në Shqipëri, zhvillimi i të cilit ka ngecur.
Projektet, të cilat administrata Trump i konsideron si me vlerë të kufizuar strategjike përballen me rrezikun e rishikimit ose anulimit, veçanërisht nëse financohen nga grante federale dhe fusha të synuara si elasticiteti dhe qeverisja klimatike.
Shumë prej tyre tashmë janë duke u shuar me heqjen e shumicës së programeve nën USAID, i cili siguronte 400 milionë dollarë fonde në vit për shtetet e Ballkanit Perëndimor. Projektet nën agjencitë financuese si Korporata Financiare e Zhvillimit (DFC) dhe Korporata e Sfidës së Mijëvjeçarit (MÇ) janë në rrezik, duke përfshirë ato të shkallës së gjerë. Një shembull është Kompakti MÇ-Kosovë, një grant prej 200 milionë dollarësh që u lançua në vitin 2024 për të financuar zhvillimin e një sistemi të ruajtjes së energjisë.
Ndërsa administrata Trump u jep përparësi standardeve të praktikës së mirë, ryshfeti dhe korrupsioni mund të rriten. Investimet mund të bëhen më pak transparente, me bizneset që bashkëpunojnë me palët e interesuara lokale për të anashkaluar proceset rregullatore.
Nëse kjo ndodh, investimet e SHBA-së në Ballkanin Perëndimor rrezikojnë të bëhen “gërryese”, duke shfrytëzuar boshllëqet e qeverisjes në një mënyrë që përforcon kapjen e shtetit dhe injoron ndikimet më të gjera institucionale dhe sociale. Kapitali gërryes zakonisht lidhet me regjimet autoritare, si Rusia, Kina dhe Turqia, por mund të zbatohet në mënyrë të barabartë për shtete të tilla si SHBA.
Në të vërtetë, Ballkani Perëndimor është shfaqur si një qendër kryesore e interesave familjare të Trump. Në vitin 2024, Affinity Partners, pjesë e të cilit është dhëndri i Trump, Jared Kushner, mori një leje 99-vjeçare për të zhvilluar një hotel luksoz në Beograd në një vend që u bombardua nga NATO në vitin 1999.
Në janar 2025, Affinity Partners fitoi statusin e investitorit strategjik nga Qeveria shqiptare, ndërsa ka shprehur interesin për investime miliarda dollarë për një resort luksoz në ishullin e Sazanit.
Donald Trump Junior u shfaq në një intervistë televizive me presidentin serb Aleksandar Vuçiq si një shfaqje të mbështetjes politike.
Nëse SHBA-ja neglizhon të promovojë transparencën në investime, siç ka bërë tradicionalisht, Ballkani Perëndimor mund të përballet me një mjedis konkurrues ku investimet amerikane, kineze dhe ruse operojnë me garanci qeverisëse po aq të dobëta.
Në një kuptim, Ballkani Perëndimor është me interes të kufizuar për administratën Trump pasi ndikimi i kombinuar i tij ekonomik është modest. Megjithatë, ajo është gjithashtu e një rëndësie strategjike për shkak të afërsisë së saj me BE-në si dhe interesit të madh që shtetet si Kina, Rusia dhe Turqia kanë në rajon.
Ndryshimet e politikave të miratuara nga administrata Trump reduktojnë nxitjen për shtetet në rajon për të përmirësuar qeverisjen dhe cilësinë e tyre institucionale. Kjo nuk do të thotë se politika rajonale e administratave të kaluara ka qenë ndonjëherë e përsosur. Në shumicën e rasteve, status quo-ja është akomoduar pasi politikanët autokratë ose ndryshe të korruptuar janë pozicionuar në mënyrë të pandershme si garantues të stabilitetit.
Megjithatë, me qasjen e Trump, ekziston rreziku i një gare deri në fund në Ballkanin Perëndimor, pasi SHBA-të konkurrojnë në një mënyrë tregtare, që është cinike dhe agresive. Kjo nuk është e pashmangshme. Fuqitë e tjera të huaja, mes tyre BE-ja, si dhe aktorët vendas kanë fuqinë për ta parandaluar këtë.
Në të vërtetë, rajoni është në një pikë kritike. Në Serbi, pozicioni i presidentit Aleksandar Vuçiç është në rrezik, pasi studentët udhëheqin protesta mbarëkombëtare mbi korrupsionin. Në Bosnje, udhëheqësi i Republika Srpska, Milorad Dodik, përballet me një dënim me një vit burg për përpjekjet e tij për të minuar rendin kushtetues. Në Mal të Zi, një koalicion i përçarë por pro-evropian mundi udhëheqësin Milo Gjukanoviç në 2023.
Administrata e dytë e Trump do të riformësojë angazhimin e SHBA në Ballkanin Perëndimor, duke krijuar një klimë më të paqëndrueshme investimi ku aksesi politik do të peshojë më shumë se stabiliteti institucional. Politika e sanksioneve do të jetë e paparashikueshme, duke lehtësuar potencialisht kufizimet për disa aktorë, ndërkohë që do të zbatojë në mënyrë selektive presionin ekonomik diku tjetër. /Përshtatur nga Seenews
