Burri me beretë blu, ka qenë i mbyllur për një kohë të gjatë dhe në këta muaj të pazakontë e kam takuar disa herë. Secilën herë, para secilit takim, bisedat në telefon, kanë qenë miqësore e të përzemërta.
Zanafilla e atyre bisedave është ndonjë dhjetëvjeçar më parë, kur ende studente dhe duke e njohur fare pak, me guximin e një të ‘marri’ në moshë të papjekur e kisha telefonuar për t’i kërkuar një intervistë për ngjarje që i kuptoja në mënyrë të mjegullt. Asokohe, burri me beretë blu, më pati ardhur në takim, me beretë ngjyrë kafeje të papjekur, për t’i besuar një pjesë të jetës, një fëmije kureshtar që zor se e kish krejt të qartë kë kish përballë.
Prej atëherë, takimet kanë qenë disa, e bisedat më të shumta. Me respektin që mund të kesh për një njeri që në moshë të hershme të ka shtrirë dorën, e kam telefonuar sa herë, për të gjetur në anën tjetër të njëjtin zë të dashur, edhe kur ai zë, ishte në ndonjë dhomë spitali, në luftë për jetën. Ka ngjarje si kjo, që shenjojnë përgjithnjë një marrdhënie, ku kufijtë mes respektit e mirësjelljes shkrihen për t’u bërë një ndjesi e raport i ri, mes një rrëfimtari e një kureshtari që gjithnjë e më shumë, flasin më lirshëm dhe më në mirëbesim.
Më se një dekadë më vonë nga ai takim i parë e i pashlyer, në një vjeshtë të tretë, kur për çudi është prapë vjeshtë, burri me beretë blu, e me maskë bojëqiell, më pret në një kafe, për një intervistë për “Gazetën Shqiptare”, por, kur si për ironi, shigjetat e emrat e rrugëve, i drejtohen Francës. Qeshim me tabelat e kafenesë, sepse na drejtojnë për në vende ku nuk mund të shkojmë. Si një mirazh i së shkuarës, kur në Francë shkojë veç përmes letërsisë, ende sot, prej saj, udhëtojmë për kudo, ku pandemia na ndalon. Ndaj burri me beretë blu, i ruhet pandemisë, por jo njerëzve. Sado që shumë prej tyre e kanë tradhtuar, për çdo të ikur, ai ka gjetur dy të ardhur. Burri me beretë blu më pret në lagjen e tij, si gjithnjë, dhe i ndrin fytyra kur sheh fytyra miqësore, në një lagje tipike të ’70-ës me parafabrikate, që po prej ‘70-ës, ruan si relike e simbol frike e tmerri, persekutorët e kahershëm. Se si banojnë në një lagje, edhe persekutori edhe i persekutuari, është ende një dilemë dhe një ‘patentë’ shqiptare dukurish, po aq shqiptare sa pohimi i padrejtë ‘Të gjithë bashkëvuajtës, të gjithë bashkëfajtorë”.
Romani më i ri i shkrimtarit të njohur Fatos Kongoli, “Stinë pandemie” risjell në vëmendje personazhe të dikurshme që rimerren 40 vite më pas, për të parë, si jetët e tyre të shkërmoqura gjatë regjimit komunist, morën kahe të reja në demokraci. Romani i shkruar gjatë karantinës, mbylljen, e ka vetëm fill lidhës mes kohëve. “Te ‘Stinë pandemie’ unë kam rimarrë personazhet e romanit ‘I humburi’, ngjarje që ishte vendosur në vitet 1970, për të parë se çfarë u bë me ta, çfarë ndodhi me jetët e tyre dhe çfarë ndodhi me në të gjithë në këto 30 vite demokraci”.
Një burrë i vetmuar, një grua që kthehet nga Holanda, një historie dashurie e mbetur në mes, ngërthehen me një ritakim dhe me një testament, ku e sotmja është veçse vazhdimi i padrejtë i së shkuarës.
Më i drejtpërdrejtë se asnjëherë, më i trishtuar se kurrë më parë, ai pothuaj përlot në vepër me klithmën mbi indiferencën shoqërore, ndaj fatit të të tjerëve. Një roman që rrok të shkuarën e të tashmen përmes një trilli letrar që trajton shndërrimin e Tiranës.
“Ajo që më shqetëson fort dhe që kam dashur ta vë në dukje, është indiferenca e publikut për çdo gjë që ndodh. Indiferenca është një problem shqetësues. Ka indiferencë ndaj korrupsionit të bujshëm sot, ka indiferencë ndaj asaj që ndodh përreth nesh, ka indiferencë ndaj fateve të të tjerëve dhe mungon solidariteti”, thotë Kongoli në një bisedë për librin.
Si një testament, personazhi kryesor i romanit ‘Stinë pandemie’ botuar nga “Toena”, lë dëshminë e tij, mbi Astirin, ngjarjen që përfshiu kryeqytetin në nëntorin e 2019-ës, e që Kongoli e sheh si ‘blietzkrieg’. Ndonëse në libër është krejt e qartë, edhe nëse je marrok si Xhoda i marrë, e pyes Kongolin mbi çfarë një ‘blietzkrieg’.
Ai qesh me dhembje. “Një ‘blietzkrieg’ është një operacion i ushtrisë hitleriane. Një blickrig, është operacion rrufe që bënte ushtria naziste asokohe. E kam përdorur me ironi. Sepse doja të stigmatizoja veprimet kriminale policore në një lagje të Tiranës që të gjithë e njohim. Një operacion që u mbajt një natë, në orën pesë të mëngjesit në shtëpitë e njerëzve, ku kishte pleq, gra e fëmijë. Iu shkuan në pesë të mëngjesit e i nxorën nga shtëpitë e tyre duke përdorur gaz lotsjellës. Gazi lotsjellës nuk është gjë tjetër veçse lëndë kimike ushtarake. Është e turpshme ajo që ka ndodhur. Është turp për autorët e operacionit me gaz lotsjellës”, më thotë Kongoli, ndërsa tempi i zërit të tij është rritur, zëri pothuaj i dridhet dhe ka folur më rrëmbim. Janë të njëjtat ndjesi që ka pasur atë ditë të martë, kur u zgjua për të parë në televizor se çfarë po ndodhte me banorët e Astirit në Unazë. Në roman, ka një testament për këtë ngjarje.
Gjithnjë i tërhequr e i kujdesshëm, Kongoli këtë herë, ka dashur të ngrejë zërin.
“E kam bërë me vetëdije. Unë jam i tërhequr por doja ta lija dëshmi për ata që do të vijnë”, më thotë.
Përshkrimet e tij për Astirin, duket se u ngjajnë atyre që ndodhën mëngjesin e 17 majit me Teatrin Kombëtar. “Shembja e Teatrit Kombëtar, është një histori e turpshme. Shembja e asaj godine historike është një ngjarje e turpshme. Nuk e kam pasur këtë në mendje në roman. Megjithatë, nëse duke e lexuar ju kujton edhe atë më bëhet qejfi. Doja të shkruaja për banorët sepse ata janë lënë vetëm e në hije, për Teatrin kanë shkruar e kanë folur të gjithë”, thotë ai.
Një tjetër temë që ai prek në roman, janë eshtrat e zhdukura të të internuarve e dënuarve në komunizëm, shoqëruar kjo, me riciklim të qasjeve komuniste.
“Janë personazhet e romanit i Humburi që rikthehen, ritakohen dhe kërkojnë edhe eshtrat. Po, ka edhe personazhe të Sigurimit që rivijnë me të bijtë. Kjo do të thotë se jemi aty ku kemi qenë, kemi ende sigurimsat në poste kyçe”, vëren ai.
Mbi indiferentizmin e sotëm e luftën e kahershme dhe mbi misionin e letërsisë, ai nuk ngurron të pohojë.
“Unë nuk dal të flas. Unë nuk jam ajo natyrë. Unë kam një punë, të shkruar. Librat janë protesta ime. Kur kam qenë i ri, kam dalë në shesh, kam ngritur gishtat duke kërkuar demokraci. Po të mundja, po të kisha energji, do të dilja sërish në shesh, meqë nuk mundem, kam bërë protestën time me këtë libër”, shton ai.
Personazhet e librit, janë të shumëllojtë, mesazhet po ashtu. Kongoli ka vetëm një përkushtim.
“Unë ua kushtoj librin personazheve të mi, atyre që kanë vuajtur e vazhdojnë të vuajnë”, thotë ai. Romani rrok ngjarje e kohë duke u përpjekur t’u japë një mundësi të dytë fathumburve të tij.
