Politikanët kudo duken të dënuar të përsërisin gabimet e tyre. A ka ndonjë rrugë tjetër për ti dhënë zgjidhje problemeve që hasin shoqëritë
* Nga Tim Harford
Bota demokratike është mbërthyer në një rreth vicioz vetëshkatërrues, vetë-përforcues: gabimet e rënda të politikave çojnë në lojëra të dëshpëruara si nga politikanët ashtu edhe nga votuesit, duke çuar në gabime akoma më të trashanike. Mendoj se është e sigurt të thuhet se ka vend për përmirësim.
Por a mund të ketë një rrugë më e mirë?
Nganjëherë ia vlen të kërkosh një këndvështrim shumë të ndryshëm, dhe unë e kam gjetur një të tillë në një leksion “të shkurtuar dhe të jashtëzakonshëm” të dhënë në vitin 1971 për Shoqatën Psikologjike Amerikane, i pabotuar për shumë vite, dhe megjithatë edhe sot ia vlen t’i kushtohet vëmendje serioze. Ai leksion titullohej “Metodat për shoqërinë eksperimentale” dhe u dha nga një akademik, Donald T Campbell. Është pjesërisht një manifest që argumenton përdorimin e provave rigoroze të rastësishme në vlerësimin e politikave publike. Por është shumë më tepër se një manifest.
“Shoqëria eksperimentale, – nis argumentin e tij Campbell, – “do të jetë një shoqëri që do të provojë me forcë zgjidhjet e propozuara për problemet e përsëritura, të cilat do të bëjnë vlerësime të vështira dhe shumëdimensionale të rezultateve dhe që do të vazhdojë të provojë alternativa të tjera kur vlerësimi të ketë treguar se një reformë duhet të ketë ka qenë joefektive ose e dëmshme. Sot nuk kemi një shoqëri të tillë”.
Mbetet shumë për të eksploruar në këtë rrugëtim.
Së pari, ka disa probleme “të përsëritura” që duket se nuk zhduken kurrë, dhe megjithatë duhet të përpiqemi energjikisht për të gjetur një zgjidhje. Campbell bën thirrje për një qëndrim dinamik, të mundshëm, por pranon se disa probleme janë kokëforta.
Së dyti, ideja e “vlerësimeve kokëfortë dhe shumëdimensionale”. Kjo frazë tregon se kemi nevojë për prova serioze të suksesit, jo vetëm për fjalë të mira apo mburrje boshe. Gjithashtu vlerësimi mund të jetë i ashpër por duhet parë si i nevojshëm jo si mbyllje karriere për “udhëtarët e dështuar”. Suksesi mund të vijë në shumë forma.
Dhe së treti, Campbell e merr të mirëqenë se shumë reforma thjesht nuk do të funksionojnë dhe ne nuk duhet të hezitojmë t’i hedhim poshtë që të provojmë përsëri derisa të gjendet rruga e duhur. Mbajeni mend, nuk kemi të bëjmë me gjëra të lehta, por kemi të bëjmë me “probleme të përsëritura”. Nëse do të ishin të lehta për t’u zgjidhur, do të ishin zgjidhur tashmë, kështu që ne duhet të jemi të shkathët, jo dogmatikë.
Campbell ishte një mendimtar jashtëzakonisht me ndikim në vlerësimin e politikave. Emri i tij jeton në “Campbell Collaboration”, institut që mbledh prova për politikat sociale. – “Sa më shumë të përdoret çdo tregues social sasior për vendimmarrje sociale, aq më shumë do t’i nënshtrohet presioneve të korrupsionit dhe aq më shumë me vend do të jetë nisma për të shtrembëruar dhe korruptuar proceset shoqërore që synohet të matë,” thotë Campbell.
Kur metrikat e ndjeshme bëhen objektiva të aksioneve të larta, ato shpërbëhen nga presioni.
Për një lloj personi të caktuar, ka diçka shumë tërheqëse në idenë e teknokratëve që kryejnë prova të rastësishme për të zbuluar mënyrën më të mirë për të drejtuar shkollat, burgjet ose zgjidhjen e problemeve të trafikut. Campbell ishte padyshim ai lloj personi, siç jam unë. Por Campbell e kuptoi se utopia e tij, “shoqëria eksperimentale”, duhej të mishëronte diçka më themelore se kaq. Ai renditi disa nga vlerat që kishte në mendje. Një shoqëri eksperimentale duhej të ishte aktive, gjithmonë në kërkim të përmirësimeve dhe zgjidhjeve praktike. Gjithsecili duhet të ishte i sinqertë, i gatshëm të kritikonte veten dhe të përballej me fakte.
Është e habitshme se sa të ndryshme janë virtytet nga zakonet e frikshme dhe të polarizuara të ditëve të sotme. Populistët janë të prirur me temperament të hedhin poshtë ekspertizën, dhe Donald Trump, në veçanti, është i pakrahasueshëm në aftësinë e tij për të mohuar edhe të vërtetat më të drejtpërdrejta për mbarë botën.
Por as demokratët në SHBA dhe as qeveria laburiste në MB nuk janë modele të dinamizmit mendjehapur. Qendra e majtë vuan nga një arrogancë e brishtë, e bindur për epërsinë e saj, por edhe me frikë nga përballja me realitetin e ri. Kjo u shfaq hapur në ngurrimin e partisë Demokratike për të sfiduar Joe Biden, i zbehur deri në momentin e fundit të mundshëm si dhe refuzimin e tyre për të drejtuar një proces parësor dhe për të testuar në kohë pasardhësit e mundshëm.
Është gjithashtu e qartë në ofertat e politikave të brishta të Laburistëve: asnjë përpjekje serioze për të gjetur një marrëdhënie më të ngushtë me BE-në dhe një premtim për të mos rritur asnjë nga taksat parësore pavarësisht nevojës së dëshpëruar për të ardhura. Nëse ata mendonin se status quo-ja ishte kaq e tmerrshme, pse duhet të bënin një performancë të tillë për ta ruajtur atë?
Dikush mund të simpatizojë. Ne duket se po jetojmë në një epokë që nuk e shpërblen përulësinë, të ndershme ose gatishmëri për të ndryshuar kurs. Por nuk do ta dimë me siguri derisa një politikan serioz ta provojë.
Është e natyrshme të mbrojmë një qasje eksperimentale ndaj politikave që bazohen tek efektivitetiti: eksperimentet e mira të politikave prodhojnë rezultate, duke na treguar se çfarë funksionon dhe çfarë jo dhe duke na lejuar të marrim rezultate më të mira me më pak përpjekje. Fëmijët mësojnë më shumë, kriminelët fillojnë dhe ndjekin rrugën e drejtë, ilaçet e reja shërojnë sëmundje të vjetra. Rezultatet kanë rëndësi, por nuk janë arsyeja e vetme për të synuar një shoqëri eksperimentale. Një shoqëri e tillë vlerëson kuriozitetin, ndjenjën fëmijërore se bota është plot me mistere për t’u zgjidhur. Një shoqëri e tillë vlerëson përulësinë, pranimin se askush nuk i ka të gjitha zgjidhjet dhe as të vërtetën dhe se të tjerët mund të dinë më shumë se ne. Ajo vlerëson veprimin praktik, përpjekjen për të kryer gjërat që duhet dhe për të zgjidhur problemet siç duhet.
Në vendet e kapluara nga zemërimi dhe të ngrira nga polarizimi (demokracitë e deformuara ku futet Shqipëria, red.), nuk ka shumë vend për zgjidhje, as vend për eksperiment. Megjithatë, disi rrethi vicioz duhet të thyhet. “Ne nuk e kemi një shoqëri të tillë sot,” thotë Campbell. “Gjithmonë do të ketë edhe një të nesërme.”
