Nga Fatos Bajraktari
Kisha kohë që kërkoja librin e anglezit “To the land of the eagle” (Në vendin e Shqiponjës) të Paul Edmonds, që e gjeta në nji link të Universitetit të Michiganit. Ka shkruar goxha për Elbasanin. Këtë herë do të publikoj takimin e tij me dy personalitete të Elbasanit, si drejtorin e shkollës Normale të Elbasanit, z. Aleksandër Xhuvani, i cili pas nji bisede me të i rekomandon të takojë edhe patriotin Lef Nosin, por edhe mbresat nga shëtitja jashtë Elbasanit.
Ja çfarë shkruan ai:
Shkova në shkollën Normale në Elbasan. Shkolla, një ndërtesë e madhe që qëndron në mjediset e saj, strehon njëqind konviktorë si dhe njëqind nxënës të moshës 14 deri në 18 vjeç. Ajo ka një staf prej dhjetë profesorësh, të cilët të gjithë flasin frëngjisht dhe janë arsimuar në universitete të ndryshme europiane. Studentët më dhanë përshtypjen e të qenit të zgjuar dhe inteligjentë. Njëri, të cilin më pas e takova në qytet, më mbërtheu dhe nuk më shqitej. Ai dinte pak anglisht dhe nuk do ta linte të humbiste një mundësi të tillë për të fituar më shumë. Ai foli mjaft mirë edhe pse kishte mësuar vetëm për një vit. Pyesja veten, duke supozuar në të kundërt; nëse një nxënës anglez shkolle do të bëhej aq i aftë në shqipen në atë kohë do të ishte i tillë.
Z. Xhuvani, drejtori i shkollës, ishte optimist për të ardhmen e vendit të tij. Edhe ai kishte ideale dhe ishte shumë e kënaqshme gjetja e një njeriu të tillë në krye të edukimit të brezit në rritje. Njerëz të tillë do të jenë krijimi i Shqipërisë, “sepse në planin afatgjatë arsimimi në vija të gjëra dhe të arsyeshme do të bëjë më shumë për vendin se sa organizimi i xhandarmërisë” ose dhënia e koncesioneve për kapitalistët e huaj. Z. Xhuvani, duke qenë i zënë me detyrat e tij në shkollë, më kaloi te një miku i tij që fliste anglisht, z. Lef Nossi, i cili më tregoi Elbasanin dhe rrethinat e tij dhe ishte aq i sjellshëm dhe i dobishëm sa mund të ishte kushdo. Kështu ai ishte një njeri tjetër i duhur, i lexuar, i udhëtuar dhe i interesuar thellësisht për Shqipërinë, të kaluarën, të tashmen e saj dhe të ardhmen.
Prej tij mora më shumë dritë të historisë shqiptare dhe një pjesë të mirë të informacionit mbi situatën politike. Ai jetonte në një shtëpi të mrekullueshme të vjetër turke, plot me punime druri dhe panele antike dhe porta të gdhendura, dhe më tregoi shumë kuriozitete dhe objekte me interes që kishte mbledhur atje. Midis tyre ishin një urnë cinerare, koka sëpate dhe shpata të epokës së bronzit, si dhe koka të shumta shigjetash të së njëjtës periudhë dhe më vonë. Një kuti puro përmbante një numër të madh monedhash të lashta greke, romake dhe të tjera, të hedhura gjithsesi dhe ende të paklasifikuara. Armatura të vjetra me zinxhir dhe armë mesjetare vareshin në mur. Por në të gjithë koleksionin nuk pashë asnjë mjet stralli, madje as një kokë shigjete. Kjo më bëri si kurioz. Në një kasolle në qytet ai kishte mbledhur antiket më të mëdha, si copa guri dhe gdhendje, statuja të thyera dhe relike të tjera me origjinë greke, romake dhe ilire, dhe dukej sikur Elbasani do t’i shpërblente kërkimet e tij për këto antikuar.
Nën udhëzimet e z. Lef Nossi-t bëra një shëtitje një ditë nëpër kopshtet dhe fushat në veri të qytetit. Këtu ishte çdo tregues i një toke të frytshme. Perimet e të gjitha llojeve lulëzoni, duke përfshirë patatet, zarzavatet, qepët, kastravecat, fasulet dhe një perime të panjohur më parë për mua të quajtur bamie. Frutat rriteshin me bollëk – kumbullat, manat, kajsitë, qershitë, mollët, dardhat dhe pjeshkët; gjithashtu fiq, prej të cilëve nuk janë më pak se tridhjetë lloje, dhe shegë, lulet dhe frutat e bukura të kuqe të ndezura të të cilave i pashë tani për herë të parë. Në fusha rritej gruri, tërshëra dhe drithëra të tjera, si dhe misri, ushqimi kryesor i klasave më të varfra. Shpatet e kodrave ishin të mbuluara me ullinj dhe i gjithë vendi rreth Elbasanit dukej “një tokë ku rrjedh qumësht e mjaltë”.
Mirëpo, mjalti në kuptimin e mirëfilltë është një produkt i lënë pas dore dhe mblidhet vetëm i egër, megjithëse në një vend si Shqipëria, i cili është jashtëzakonisht i pasur me lule, bletaria shkencore duhet të jetë një shtesë fitimprurëse e perimeve dhe frutave. Ekskursionet më larg u mundësuan nga dashamirësia e prefektit të Elbasanit, zotit Izet Dibra, i cili vuri në dispozicion një makinë Ford. Një ekskursion i tillë më çoi në një manastir të bektashinjve ose dervishëve dhe një tjetër në një manastir ortodoks, të dyja vizitat rezultuan me interes të konsiderueshëm.
Ka bërë disa vizatime, që besoj duhet të jenë me ngjyra.
Në foto Selvitë e Namazgjasë.
Manhattan, 26 prill 2024
