Ilir Kaduku
Për të gjithë të rinjtë 60-vjeçare, gjyshja është figurë shumë e dashur. Për ironi të fatit për gjyshen time figura më e dashur është e amfibit Blendi Klosi. Çdo natë ajo ngulet me padurim pranë Come Gëllçit (pronarit të RTV shqiptar) dhe pret me ngazëllim të shohë me lot në syçka, të dashurin e saj të zemrës, konsomolasin Klosi. Shpeshhere debatojmë për këtë dashuri të vonuar të saj. Më në fund gjyshja ime e nxori dufin e saj: “Ju kam të dyve xhan, se të dy jeni me diabet. Në ndryshim nga t’i që dëndesh gjithë ditën me pasta, ai i shkreti po sakrifikohet për mëmëdheun”. Gjyshja më ka stisur që ta shoh dhe unë këtë korife të Gubernës shqiptare me shumë dashuri si një bashkëfajtor dhe bashkëvuajtës timin. Kam edhe shumë arsye ta adhuroj me shpirt këtë figurë biblike. Arsyeja më e fortë është origjina e tij. Si një pinjoll i familjes “bamirëse” Klosi, ai pasqyron më së miri eposin e Mallakastrës trime, djepit që ka përkundur qytetarët e “nderit”, kryekriminelët Mehmet Shehu dhe Feçor Shehu. Duke e pasur “të madh” fatin që t’a njoh dhe t’a dashuroj emocionalisht kolosin Klosi, në mënyrë instiktive më vjen në kujtesë personazhi i Jaroslav Hashekut, Shvejku i famshëm. Shvejku i Hashekut është në memorien e njerëzimit për inoçensën e famshme “ç’më duhet mua, se ç’bëj unë”. Si kronikan dhe biograf personal i Klosit (Shvejkut të Shqipërisë), konstatoj se “beniamini” im Klosi gjithmonë pa dashur është ndodhur në vendin dhe kohën e “gabuar”. Meqënëse me rilindasit më lidh një “miqësi” e vjetër dhe e pathyeshme, kam marrë përgjegjësinë që të jem biografi dhe kronikani i tyre deri në frymën e fundit. Kronika e “inoçensës” së Shvejkut tim kalon mes luftërash dhe peripecish që kane vlera historike për popullin “largpamës” shqiptar. Si bashkëluftëtar, bashkëfajtor dhe si bashkëvuajtës i Shvejkut tim, kronologjikisht do të mundohem të lëçis jetën e këtij heroi “të heshtur” të Shqipërisë komuniste dhe postkomuniste. Paraprakisht kërkoj kompromis për një pikë: heroin Klosi t’a konvertoj “me qetësi dhe dashuri” në Shvejk. Më lejoni që të vazhdoj në mënyrë telegrafike konceptin e minimumit jetik.
Minimumi jetik është shuma monetare e një sërë produktesh ushqimore të përshtatshme për të siguruar funksionimin normal të trupit të njeriut dhe ruajtjen e shëndetit, plus një numër minimal artikujsh jo-ushqimorë dhe një numër minimal shërbimesh të nevojshme për të përmbushur nevojat bazë socialkulturore. Minimumi jetik është indikatori social kryesor, i cili përdoret për vlerësimin e varfërisë dhe cilësisë së jetës, si dhe për llogaritjen e pagave minimale, pensioneve minimale dhe pagesave sociale bazë. Niveli i minimumit jetik në vend njihet si shuma e parave që duhet të zotërojë çdo person për të përballuar nevojat bazë të mbijetesës së tij si qenie njerëzore. Mënyra tradicionale për matjen e varfërisë bazohet në të ardhurat që realizohen nëpërmjet: pagës minimale, pensionit social, ndihmës ekonomike, pagesës së papunësisë, pagesës së aftësisë së kufizuar, shërbimet shoqërore të njeriut, shportës ushqimore, standardit të jetesës. Mënyra tradicionale për matjen e varfërisë bazohet në të ardhurat. Një familje konsiderohet e varfër, kur të ardhurat e saj bien nën një nivel minimal të nevojshëm për të plotësuar nevojat bazë të anëtarëve të saj. Në literaturën e shkruar dhe në atë elektronike, ky nivel zakonisht quhet minimumi jetik ose kufiri i varfërisë. Aktualisht në vendin tonë, mungojnë të dhëna zyrtare lidhur me treguesin e minimumit jetik. Shqipëria është i vetmi ndër vendet ish-socialiste të Evropës Lindore, pa një tregues zyrtar të minimumit jetik të përcaktuar, që do të thotë se në vendin tonë mungon aktualisht niveli bazë i matjes së varfërisë. Treguesi i minimumit jetik përdoret për demagogji edhe në anualet e Ministrisë të Rinisë e të Mirëqenies Sociale, por evidente është se nuk është bërë asgjë për të bërë krahasimin e minimumit jetik zyrtar për një të punësuar me pagën minimale dhe me madhësinë e pensioneve, të ndihmave sociale, të pagesës së papunësisë etj. Pavarësisht kufizimeve të veta metodike, duke përfshirë edhe ato që lidhen me saktësinë e burimeve të informacionit, minimumi jetik është përllogaritur për herë të parë në Shqipëri në vitet e fundit të regjimit komunist (1989), në vlerën 450 lekë për familje në muaj. Me ndryshimin e sistemit, studimi i parë për përcaktimin e minimumit jetik u ndërmor në vitin 1991 nga Ministria e Ekonomisë dhe Instituti i Studimeve të Ekonomisë në të cilin rezultoi 870 lekë për familje. Përpjekja e fundit institucionale e kryer për llogaritjen e minimumit jetik është ajo e vitit 2001 të Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, ku minimumi jetik u përllogarit 7,975 lekë në muaj për frymë. Që prej atëherë të vetmet vlerësime institucionale janë ato të INSTAT për kufirin e varfërisë për frymë, i cili u përcaktua në vlerën 4,891 lekë (2002); 5,272 lekë (2005); 5,722 lekë (2008) dhe 6,047 (2012). Piramida e Varfërisë është një ilustrim i thjeshtë i gamës së gjerë të koncepteve të përfshira në diskutimin e varfërisë. Niveli bazë i nisjes është aftësia për të marrë ushqim, strehim dhe akses në shërbimet bazë. Kjo piramidë mund të pasurohet me dimensione të tjera, që zgjerojnë bazën të tilla si autonomia dhe pjesëmarrja në jetën qytetare dhe sociale. Në këtë kuadër, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut (UDHR) në Nenin 25 të saj citon se, “çdokush ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm për shëndetin dhe mirëqenien e tij dhe familjes së tij”. Në përgjithësi, minimumi jetik në botë përcaktohet, duke u mbështetur në nivelin e të ardhurave kombëtare, i cili garanton që konsumi të përfshijë kërkesat minimale të qenieve njerëzore: fizike dhe sociale. Në këtë mënyrë minimumi jetik përdoret më pas si referencë për përcaktimin e pagës minimale, pensionit minimal dhe pagesave të tjera sociale. Sipas Bankës Botërore, konsiderohen individë të varfër ata të cilët jetojnë me më pak se 1.9 dollarë në ditë. Bota ku jetojmë është në zhvillim. Evropa Lindore dhe Ballkani Perëndimor kanë pësuar transformime të rëndësishme përgjatë 26 viteve të fundit. Vlen të theksohet se, procesi i tranzicionit për vendet e Ballkanit Perëndimor ka qenë veçanërisht i pabarabartë. Kjo pabarazi është shfaqur edhe në mirëqenien e vendeve të ndryshme, por edhe të së njëjtës popullatë në një shtet. Në kontekstin e tranzicionit mundësitë dhe kërcënimet e politikëbërësve në rajon kanë qenë të shumta: mundësitë janë lidhur ngushtësisht me prirjen për veprim të shpejtë për të përmirësuar jetesën e njerëzve, por gjithashtu një kërcënim, duke qenë se shpejtësia në veprim mund të sjellë një proces të dhimbshëm reformimi.
Në vijimësi të analizës për çështje të minimumit jetik mund të bëjmë një krahasim të shumave të përcaktuara si vlera të minimumit të mbijetesës në vendet fqinjë të Ballkanit Perëndimor përgjatë tre viteve të fundit. Maqedonia, ka pasur një rritje të nivelit të minimumit jetik si në rastin e individit dhe në atë të njësisë familjare. Ndërkohë nga vendet e Ballkanit Perëndimor, Serbia shfaqet me vlerën më të lartë të minimumit jetik, me një luhatshmëri të vogël në vitin 2014, ardhur si pasojë e kushteve ekonomike. Fatkeqësisht të dhënat e Eurostat nuk sigurojnë informacion për vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor si Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi, ndaj dhe nuk mund të bëjmë një krahasim mes tyre. Megjithatë, kjo masë e varfërisë nuk u llogarit dhe nuk u miratua asnjëherë zyrtarisht. A mund të konsiderohet minimumi jetik prej 16,000 lekësh i mjaftueshëm për t’i siguruar një jetë me dinjitet individëve? Përgjigjja do të ishte pa hezitim jo. Për t’i siguruar individëve një standard jetese të arsyeshëm duhet të ngrihemi mbi konceptin e minimumit jetik. Standard jetese i arsyeshëm është ai standard, i cili plotëson nevojat fizike, psikologjike dhe sociale të një personi. Një standard jetese i arsyeshëm nuk do të thotë që një person duhet të jetojë në një nivel luksi, por as nuk nënkupton se një person duhet të jetojë vetëm në nivelin e mbijetesës. Personi që zotëron paratë duhet të jetë në gjendje që të marrë pjesë në jetën e komunitetit, njësoj si qytetarët e tjerë. Duhet të jetë e mundur për personin që të ha ushqime të shëndetshme…, të ketë rroba për mot dhe situata të ndryshme, të mbajë shtëpinë të rregullt dhe të pastër, të ketë mobilje dhe pajisje në shtëpi për pushim dhe argëtim, të jetë në gjendje që t’i kushtojë kohë aktiviteteve të lira, dhe të lexojë libra, gazeta dhe të shohë televizor. Minimumit jetik duhet të rregullohet patjetër me normën e inflacionit në vend. Kështu, kur norma e inflacionit rritet, bie vlera e parasë dhe si pasojë çmimet bëhen më të shtrenjta. Inflacioni, sasinë e mallrave që mund të blihen me një shumë të caktuar parash. Për këtë arsye, minimumi jetik duhet të rregullohet patjetër me normën e inflacionit në vend. Kështu kur norma e inflacionit rritet, bie vlera e parasë dhe si pasojë çmimet bëhen më të shtrenjta. Për këtë arsye, minimumi jetik duhet të rritet mjaftueshëm aq sa për të kompensuar këtë rënie të fuqisë blerëse të konsumatorëve. Duhet të rritet mjaftueshëm aq sa për të kompensuar këtë rënie të fuqisë blerëse të konsumatorëve. Eshtë fjala për diabolikën e përdorur në funksionimin e mekanizmave bankare, si: GDP, inflacion, norma interesi, marrëveshja REPO, Bono Thesari, borxh publik, për “luftën” heroike të lekut ndaj dollarit dhe euros, etj. Eshtë në “nderin” e rilindasve t’i përgjigjen me sinqeritet pyetjes “së artë”: A është Shqipëria një ekonomi që po vuan apo një vend në zhvillim? I kërkoj ndjesë politikbërësve për ndonjë lajthitje timen, por në shumicën e rasteve do i referohem të dhënave të institucioneve ndërkombëtare, si: BB, BERZH, FMN, USAID, PNUD, etj.
Varfëria, kafshatë që s’kapërdihet. Instiktivisht lind pyetja sofokliane: Sa të varfër ka sot Shqipëria? Kush quhet i varfër sipas të dhënave zyrtare? Çfarë ndikimi pritet të sjellë rritja e pagës minimale dhe rritja e pagave dhe pensioneve? A është ende Shqipëria vendi më i varfër i Europës? Sot varfëria është ulur cep më cep, por mund ta thotë kush se sa është numri i të varfërve në Shqipëri? Zyrtarisht jo, sepse ne nuk kemi përcaktuar nivelin e minimumit jetik. Sa është ky nivel në vendin tonë? Askush nuk e thotë dhe askush nuk e di. Rilindasit nuk e kanë dashur dhe nuk e kanë njohur këtë tregues. Sot të paktën 400 mijë shqiptarë jetojnë me më pak se 400 lekë të vjetra në ditë, shifër e pranuar përmes ndihmës ekonomike që u jepet rreth 80 mijë familjeve. A është ky minimumi jetik? 400 lekë të vjetra në ditë? Sigurisht që jo, sepse kjo shumë nuk përmbush asgjë nga kërkesat, sado minimale fizike e jo më sociale.
Sot 30% e shqiptarëve jetojnë me më pak se 1.9 dollarë në ditë. A është ky minimumi jetik? Sigurisht që jo. Se 1.9 dollarë nuk mjaftojnë për t’u ushqyer me kaloritë jetike e aq më pak mjaftojnë për një strehë mbi kokë e për pak rroba sa për t’u mbrojtur nga ngricat.
Por sa është minimumi jetik në Shqipëri? Nuk ekziston ky tregues tek ne, injorohet, prej dekadash lihet në terr. Nuk nxirret prej aty, se është pasqyra ku qeveritë dhe shtetarët nuk duan ta shohin veten. Nuk i bëhet vonë askujt për ta nxjerrë nga terri këtë shifër, se qeveritë nuk kanë patur as ndjeshmërinë minimale për të bërë detyrën ndaj qytetarëve, për t’i trajtuar si njerëz, për të cilët dinjiteti i jetës është e drejtë themelore. Nuk i intereson ta bëjnë të njohur minimumin jetik pushtetarëve të pashpirt, që arrijnë t’i marrin njerëzve me dhunë lekët e bukës, të ndihmës ekonomike, për të paguar dritat, këtyre pushtetarëve që e shohin varfërinë si cen, si mish i huaj dhe jo si produkt i pashmangshëm i një bote të ndërtuar keq. Nuk i duhet minimumi jetik qeveritarëve të paaftë për të kuptuar se pa mundësinë e një mbijetese, askush nuk mund të ketë kurajon për t’u integruar në një realitet, një realitet që mund të pranohet vetëm po nuk qe aq i zi, sa ç’është i zi për njerëzit që as ushqehen, as vishen e as të strehohen përtej mbijetesës. Jetojnë në varfëri, madje varfëri ekstreme. Sot varfëria është ulur cep më cep, por mund ta thotë kush se sa është numri i të varfërve në Shqipëri? Zyrtarisht jo, sepse ne nuk kemi përcaktuar nivelin e minimumit jetik. Minimumi jetik, që siç e thotë dhe termi, është ai nivel të ardhurash që garanton përmbushjen e kërkesave minimale fizike dhe sociale të qytetarëve tanë.
Sa është ky nivel në vendin tonë? Askush nuk e thotë dhe askush nuk e di. Sot të paktën 400 mijë shqiptarë jetojnë me më pak se 400 lekë të vjetra në ditë, shifër e pranuar përmes ndihmës ekonomike që u jepet rreth 80 mijë familjeve. A është ky minimumi jetik? 400 lekë të vjetra në ditë? Sigurisht që jo, kjo shumë nuk përmbush asgjë nga kërkesat, sado minimale fizike, e jo më sociale. Shqipëria është i vetmi ndër vendet e Europës pa një tregues zyrtar të minimumit jetik. Ne as e njohim e as duam ta njohim. Nëse u referohemi shifrave, rreth 79 mijë familje shqiptare, janë pjesë e skemës së ndihmës ekonomike, që përfitojnë një vlerë deri 8 mijë lekë në muaj.
Ekonomia shqiptare noton në informalitet të plotë. Aksionet demagogjike të ditëve të para rilindase që dhanë shpresë rezultuan një dështim i plotë. Të verbërit, paraplegjikët, të papunët kanë muaj që s’paguhen, varka e tyre siç duket po mbytet ngadalë në sytë e të gjithëve që rrinë e vështrojnë thjeshtë ‘fenomenin’..A ka ky vend një minimum jetik të garantuar me ligj? Kush është përgjegjës për shumë njerëz që edhe mund të vdesin urie? Realiteti aktual po humbet ”sensin njerëzor” dhe është shndërruar në grupe tifozësh politikë dhe ”kimikë” ditët e fund Kombi shqiptar nuk ka më kohë për të humbur. Edhe me “nostalgjikët” e parajsës së humbur, tanimë e kanë kuptuar se koha e tyre ka mbaruar. Ka ardhur koha që “kongresmenët e kuq”, t’a ngulin mirë në mendje, se nuk janë gjë tjetër veçse “një jashtëqitje” e komunizmit, e regjimit më antishqiptar dhe më kriminal të historisë të popullit shqiptar.. Çdo makiazh, çdo aleancë hibride me fitimtarët, çdo “kameleonizim” i radhës për të cilat rilindasit janë mjeshtra, është fare i pashpresë në përballjen me faktet që do t’i servirë realiteti shqiptar në të ardhmen. Ora e historisë po afron, është ora e vërtetë e shqiptarëve.
Rikthimi i demokratëve në pushtet është një emergjencë kombëtare, duke mbartur me vete dhe shpresën e mbarë shqiptarëve për një ndryshim të thellë, për një Shqipëri më të mirë. Invadorët rilindas, protagonistë të një pushtimi korruptiv total po tentojnë të sundojnë “qetësisht” duke lënë pas një shtet me një trashëgimi mjaft të hidhur politike dhe një faturë ekonomike të kalkuluar në mënyrën më diabolike në dëm të shqiptarëve. Ja kush është skaneri i Ramës dhe e ortakëve të tij të “Rilindjes” gjatë 1240 ditëve të qametit koncesionar:
– një shtet të renditur në parajsën europiane të prostitucionit, trafikut të drogës, të armëve dhe krimit të organizuar,
– një shtet antikombëtar i konvertuar në një makinë shtetërore për denigrimin politik dhe ekonomik të kombit të vet,
– një shtet që përdor dhunën politike, ekonomike, policore dhe sociale ndaj fisnikërisë të shoqërisë shqiptare,
– një shtet të “droguar” ku indeksi i zbatimit të ligjit është tronditës dhe absurd,
– një shtet me nivelin më të lartë të korrupsionit. Shteti shqiptar është i vetmi shtet ndër vendet në tranzicion me fenomenin kanceroz “state chapture”. Fatura e “taksës” së ryshfetit kryeministror arrin masën 1.6 miliard euro,
– një shtet me informalitetin më të madh në Europë,
– një shtet me absorbimin më të vogël të të ardhurave fiskale në raport me PBB,
– një shtet që ka diskriminuar totalisht inisiativën kombëtare në privatizimet strategjike,
– një shtet ku i “zoti i shtëpisë” ditën e përmbytjes biblike, e kalon duke parë ndeshjet e NBA-së në USA,
– një shtet ku qeveria ikën si klandestine ditëve të revoltave popullore,
– një shtet policor (Shqipëria ka numrin më të madh të policëve për frymë të popullsisë në Europë),
– një shtet që shpall si parësore të zhvillimit ekonomik, konçesionet,
– një shtet që ushtron genocid politik ndaj kundërshtarëve të regjimit të tij,
– një shtet shpikës dhe zbatues të teorisë “së tokës së djegur”, “përdhunues” konstant i pasurisë kombëtare të shqiptarëve, popullit më të varfër të Europës,
– një shtet me një politikë antikombëtare të “portave të shqyera” bankare,
– një shtet që ka varfëruar në mënyrë origjinale popullin e vet (5% e popullsisë zotëron 95% të pasurisë kombëtare),
– një shtet që e ka shndërruar sistemin bankar dhe financiar në “lavatriçen” më të madhe të pastrimit të parave në rajon,
– një shtet që “plaçkit” Thesarin e Shtetit ditën për diell,
– një shtet, që “plaçkit” identitetin ekonomik të qytetarit,
– një shtet që “plaçkit” identitetin fizik të qytetarit (200 000 kërkesa për “green card” vetëm pranë Ambasadës amerikane),
– një shtet që i katandisi shqiptarët në borxhlinj të bankave të botës me anë të borxhit publik,
– një shtet që premton 300 000 mijë vende të reja pune dhe zyrtarisht ka bërë gati gomonet për punësim matanë detit.
Ky është testamenti politik dhe ekonomik i qeverisjes së “Rilindjes” tënde, o i madhi dhe i gjati Edi Rama. Përpara se të fillosh të “nanurisish” për 1240 ditët Tuaja të “qametit”, merr mundimin dhe jep llogari për “hyneret” e tua dhe të koncesionarëve tuaj. Besoj se e ke lexuar mikun tonë të përbashkët, të pavdekshmin Dante Aleghieri. Ti dhe skota yte, e dini mjaft mirë se jeni në shkallën e nëntë të ferrit. Si “mik” të ngushtë që të kam, e shoh të udhës të këshilloj që mbaro një herë punë me ferrin dhe pastaj mund të të vij rradha për purgatorin e famshëm. “Mballoma” e Gandhit të Ballkanit dhe e Sekretarit të Parë të Partisë-Shtet që dëshiron të veshësh ti është tepër e hollë për të mbuluar bëmat e “Rilindjes” tënde. Ne mund të jemi të zhgënjyer dhe të tradhtuar nga ata që na e vodhën lirinë dhe nga hienat e demokracisë në vendit tonë, por të sigurojmë ty dhe gjithë lukuninë tënde se shqiptarët do të gjejnë shpejt rrugën për të rifituar lavdinë dhe dinjitetin që u është grabitur.
I nderuar i Pari i Gubernës shqiptare,
I nderuar shoku Kryerilindas !
I nderuar shoku Sekretar i Parë i Partisë-Shtet,
Të më ndjejnë “Rilindasit”, pushtetarët më antishqiptarë dhe më kriminalë të historisë tragjike të kombit tonë. Besoj se e kuptojnë “me qetësi dhe dashuri” që koha e tyre ka mbaruar. Ora e historisë po afron, është ora e vërtetë e shqiptarëve. Uroj që të jeni i “plotfuqishëm” në misionin historik që Ju kanë ngarkuar 1 000 000 shuplakat. Ftoj bashkëkombasit e mi kudo që janë, të shporrim sa më parë këtë “Rivdekje”, këtë fatkeqësi kombëtare. Të bashkohemi si kurrë ndonjëherë për të mirën e Shqipërisë dhe të shqiptarëve.
Zoti e bekoftë Shqipërine dhe shqiptarët!
