Aranit Muraçi
Politikat kanë ndikimet e tyre në tregje. Çmimet e naftës ranë përpara ditës së parë të rikthimit të Donald Trump në detyrë, me pritshmëritë për një dollar më të fortë dhe një vonesë të kërcënimeve të tij për tarifat që të dyja rritën ndjenjën e rënies.
Sakaq, tarifat që Trump ka paralajmëruar për vendet e tjera, kryesisht për Europën, pritet të kenë ndikim në eksporte dhe në rritjen e çmimeve. Shumë vende po e bazojnë ekonominë e tyre në rritjen e produktivitetit për të pasur sa më pak varësi nga importi dhe Shqipëria për sa i përket resurseve në fushën e energjetikës mund të konsiderohet një vend me fat në Europë.
Nëse marrin në analizë nivelin e çmimeve, koston e jetesës dhe resurset e saj, të dhënat tregojnë se Shqipëria aplikon ndër çmimet më të larta të hidrokarburëve në kontinent, të pajustifikueshme dhe që shërbejnë si indicje për abuzim afatgjatë, me “mirëkuptim politik”, në kurriz të konsumatorëve.
Shqipëria edhe pse është një prodhuese e rëndësishme e naftës në Europë, për sa i përket peshës specifike që zë vendi ynë, vazhdon të ketë ndër çmimet më të larta të naftës në rajon dhe Europë. Të dhënat tregojnë se për sa i përket naftës së papërpunuar, Shqipëria është një ndër 13 prodhueset më të mëdha të naftës në kontinent.
Mungesa e transparencës dhe e konkurrencës në treg bën që të mos dihet se kush përfiton nga prodhimi dhe importimi i naftës dhe e nënprodukteve të saj, si dhe nga përcaktimi i çmimit. Pas krizës së çmimeve të dy viteve më parë dhe rritjes së pajustifikueshme të çmimit të naftës, duket sikur tregu është stabilizuar. Por ka dyshime dhe dilema të të forta përderisa askush nuk mund të thotë nëse një treg i tillë është i hapur apo është në shkelje të hapur me parimin e “mbrojtjes së konsumatorit.
Varësia e BE-së nga importi për të gjithë familjen e naftës bruto dhe produkteve të naftës u rrit në një nivel të ri rekord prej 97.7% në 2022. Kjo rritje erdhi pas një rënie të ndjeshme të varësisë nga importi në 2021 në 91.6%.
Prodhimi i naftës, mijë fuçi në ditë, 2023: Mesatarja për vitin 2023 bazuar në 43 vendet Europiane ishte 303.88 mijë fuçi në ditë. Vlera më e lartë ishte në Rusi: 10123.98 mijë fuçi në ditë dhe vlera më e ulët ishte në Belgjikë: 0 mijë fuçi në ditë
Në Norvegji, një nga prodhuesit kryesorë evropianë të naftës së papërpunuar jashtë BE-së, prodhimi arriti kulmin në vitin 2001 (157.6 Mt). Në vitet në vijim, prodhimi norvegjez u luhat dhe në vitin 2019 arriti një rekord të ulët (70.0 Mt) dhe më pas u rrit përsëri duke arritur në 84.0 Mt në 2022. Vendet kandidate për në BE, Turqia, Serbia dhe Shqipëria sipas vlerësimit të Komisionit Europian, kanë njëfarë prodhimi të naftës bruto, megjithatë një shkallë mjaft të vogël (në total gati 5.0 Mt në 2022).
Sipas të dhënave më të fundit zyrtare të Komisionit Europian, varësia nga importi e regjistruar në vitin 2022 rezultoi nga një kombinim i ndryshimeve në importet neto (+9,5%), me rritje të importeve me 4,9% dhe rënie të eksporteve me 1,7%, dhe bruto të energjisë në dispozicion duke u rritur me 2,8%. Rritja e varësisë u nxit gjithashtu nga një grumbullim stoku prej 8.3 milion ton ekuivalent nafte (Mtoe). Grumbullimi ndihmoi në rimbushjen e një pjese të naftës së papërpunuar dhe naftës së përdorur në vitin 2021, kur u regjistrua përdorimi më i madh vjetor (20.2 Mtoe). Varësia nga nafta bruto e importuar, një produkt parësor thelbësor për industrinë petrokimike dhe prodhimin e karburanteve të transportit, në BE, është rritur gjithashtu në vitin 2022, duke arritur në 97.6%.
Kërkesa më e lartë për lëndë djegëse në sektorin e transportit kontribuoi në rritjen e përdorimit të naftës bruto. Konsumi i benzinës motorike u rrit me 6.3%, dhe konsumi i karburantit të avionit të tipit vajguri u rrit me 32.5% në 2022 krahasuar me 2021.
Rritja e varësisë nga importi përkoi me ndryshime të konsiderueshme në origjinën e importit. Në maj 2022, Komisioni Evropian zbatoi planin REPowerEU për të reduktuar varësinë e tij nga karburantet fosile ruse. Në vitin 2022, importet e naftës dhe produkteve të naftës nga Rusia u ulën me 24.57 milionë tonë. Kjo rënie është kompensuar nga rritja e importeve nga Arabia Saudite, Shtetet e Bashkuara dhe Norvegjia.
Në vitin 2022, prodhimi i naftës së papërpunuar në BE vazhdoi të bjerë, pavarësisht nga një rritje e konsiderueshme e çmimeve të naftës së papërpunuar të shkaktuar nga agresioni rus kundër Ukrainës. Prodhimi në vitin 2022 ra në pikën e tij më të ulët historike, duke arritur në 16.3 milion ton (Mt), një rënie prej 7.4% krahasuar me vitin 2021. Duke marrë parasysh një hark kohor më të gjatë, prodhimi i naftës së papërpunuar ka qenë në rënie që nga viti 2004 kur arriti kulmin në 41.8 milion ton, me 2022 vlera ka rënë me 61% krahasuar me shifrën rekord.
Prodhuesit kryesorë të naftës së përpunuar në BE në vitin 2022 ishin Italia (4,5 Mt), Danimarka (3,2 Mt) dhe Rumania (3,0 Mt). Krahasuar me vitin 2021, prodhimi u ul në të tre vendet: Itali (-8%), Danimarkë (-2%) dhe Rumani (-6%).
