Gazeta malazeze “Vijesti” shkrim për shembjen e Teatrit Kombëtar
—
REAGIMET PAS SHEMBJES SË NDËRTESËS TË TEATRIT KOMBËTAR NË SHQIPËRI
Misioni i përbashkët i të gjithë qytetarëve – projekti i çlirimit të vendit nga banda kriminale
Pas dy vitesh dhe tetë muajsh, plani i Edi Ramës pati sukses: më 17 maj, në orën 4.30, me një turmë oficerësh policie, një ekskavator rrafshoi ndërtesën e Teatrit Kombëtar në tokë. Regjisorët, aktorët, gazetarët, aktivistët shqiptarë dhe malazezë komentojnë për “Vijesti” për këtë ngjarje
Jelena Kontić
Ju thashë! Jo çdo veprim, angazhim dhe përpjekje ia vlen! Jo kur jemi në një regjim autoritar!
Këto fjalë më prisnin në një mesazh nga një mik dhe koleg, Ardit Toca nga Shqipëria, kur u zgjova të dielën në mëngjes, 17 maj. Përveç disa bërtitjeve, mesazhi u shoqërua me një foto të paqartë që tregonte qartë se për çfarë po fliste. Ndërtesë, pluhur, ekskavator, natë … Momenti i prishjes së Teatrit Kombëtar në Tiranë.
“Një ditë e trishtuar për Shqipërinë”, shtoi Toca.
Ai më dërgoi këtë mesazh sepse e dinte që unë do të kuptoja se për çfarë bëhej fjalë. Kur vizitova për herë të parë Tiranën në vitin 2018, dhe një koleg i ri më prezantoi me pamjet e saj, duke kaluar nëpër një shesh të gjerë pashë një grup njerëzish duke qëndruar në një shesh para një ndërtese më të vjetër, dy minuta nga Sheshi Skënderbej, duke realizuar një performancë. Vura re, por nuk e dija se për çfarë bëhej fjalë deri kur Arditi, asokohe një gazetar shumë i ri, më shpjegoi se një grup aktorësh dhe regjisorësh po protestonin kundër prishjes së paralajmëruar të ndërtesës së Teatrit Kombëtar në Tiranë. Sigurisht, unë menjëherë ndieva revoltën ndaj vendimit të qeverisë dhe simpatinë për atë grup të vogël. Gjatë qëndrimit tim shtatë-ditor – kudo ku shkoja, unë do të ecja nëpër atë rrugë, duke ndaluar para protestuesve paqësorë që rrinin në heshtje me parulla që shpjegonin vlerën e Teatrit Kombëtar Shqiptar.
Dhe kështu – dy vjet dhe disa muaj më vonë, qeveria shqiptare pati sukses në synimin e saj – me një mori oficerësh të policisë duke e bllokuar terrenin, ekskavatori shkatërroi Teatrin Kombëtar që ndërtuan italianët gjatë okupimit në Luftën e Dytë Botërore. Një fat i tillë i teatrit shqetësoi profesionistët, intelektualët dhe politikanët e opozitës dhe qytetarët, kështu që në të njëjtën ditë, masat dolën në rrugë për të protestuar, këtë herë jo në heshtje. Dhe ata kanë protestuar çdo ditë që nga ajo kohë. “Ne ishim në sheshin para Teatrit Kombëtar për dy vjet e katër muaj, ca më pak ca më shumë, jo vetëm për të mbrojtur ndërtesën e Teatrit Kombëtar, por edhe për të mbrojtur vlerat e kulturës, qytetarisë dhe shoqërisë, si dhe si dinjiteti i shkelur i shqiptarëve. Vetëm kultura mund ta bënte atë “, tha një nga demonstruesit, regjisori Robert Budina, për “Vijesti”.
Vendimi i Kryeministrit të Shqipërisë, ish-kryebashkiaku i Tiranës, Edi Rama, u zbatua gjatë karantinës dhe për shkak të kësaj, ajo zemëroi gjithashtu shumë. Aktorët, aktivistët dhe opozita, tani të bashkuar si “Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit”, kanë theksuar për më shumë se dy vjet se Teatri Kombëtar është një monument kombëtar që duhet të ruhet. Qeveria premton të ndërtojë një teatër të ri me vlerë dhjetëra miliona euro ndërsa artistët kanë propozuar rindërtimin. Rama, i cili është edhe një artist pamor, theksoi se teatri i ri do të projektohet nga arkitektë danezë nga Grupi Bjarke Ingels, megjithëse ndërtimi fillimisht ishte planifikuar dhe financuar nga një kompani lokale, e cila nga ana e saj duhet të marrë tokën afër nga qeveria për të ndërtuar kulla, raportoi më parë AP. Qeveria braktisi idenë për shkak të protestës, dhe ndërtimi i një teatri të ri me vlerë 30 milion euro tani është financuar nga Bashkia e Tiranës, por akoma nuk dihet se kur do të fillojë ndërtimi i godinës së re të teatrit, raporton AP.
“Ata u përpoqën të na vrisnin shpresën, por shpresa nuk u vra! Shpresa në çdo qenie njerëzore përfaqëson dritën që Zoti jep dhe askush nuk e merr. Unë mendoj se ajo dritë shprese më mbajti atje, në sheshin përpara teatrit, për të paktën dy vjet e gjysmë. Kjo shpresë më mbajti të fortë në zemrën time “, thotë aktori” Neritan Liçaj “për” Vijesti “.
Partitë e opozitës mbështetën protestën e Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit dhe dënuan prishjen e ndërtesës së Teatrit Kombëtar në Tiranë, dhe premtuan që sa më shpejt të jetë e mundur ta rindërtojnë ashtu siç ishte kur të vijë në pushtet.
Kryeministri Edi Rama tha në Facebook më 17 maj se “ka një grup njerëzish që kundërshtojnë çdo projekt në Tiranë, të cilët nuk duan zhvillim, por nuk do të mund të ndalojnë zhvillimin e Tiranës”.
Ardit Toca komentoi se ndërtesa ishte shkatërruar dhe se një fat i tillë e priste atë …
“Ata thonë se ajo ishte një ndërtesë e shkatërruar, një rrënojë, por prapëseprapë, ajo mbijetoi dy tërmete të forta! Ata donin një teatër të ri, por pse të mos e ndërtojmë diku tjetër? Shqipëria është goditur fort; së pari nga tërmeti, dhe tani nga pandemia. Gjithë ky nxitim i Qeverisë për prishjen e teatrit është kaq i dyshimtë, për më tepër – prishja delikate në orën 4.30 të mëngjesit është e pashembullt. Dhe ajo që e bën edhe më keq situatën e tërë është se gazetarët, artistët dhe qytetarët u keqtrajtuan dhe u arrestuan gjatë protestës. Në fakt, duke parë të gjithë situatën, e vetmja gjë për të cilën po mendoj tani është: Çfarë do të vijë tjetër? ” thotë Toca.
Presidenti Ilir Meta i është drejtuar Gjykatës Kushtetuese për “një krim juridik, moral dhe kushtetues që nuk mund të amnistohet”. Në korrik 2018, ai refuzoi të nënshkruajë një ligj të veçantë, i cili supozohej se mundësonte realizimin e planit të Ramës për prishjen e teatrit, por ligji ishte akoma i miratuar në korrik 2019, falë shumicës parlamentare të Kryeministrit.
“Mafia ka urdhëruar shkatërrimin e jo vetëm një prej vendeve më të rrezikuara të trashëgimisë kulturore të Evropës, por edhe çdo iluzion të sundimit të ligjit në Shqipëri”, tha më parë Meta, gruaja e së cilës u mbajt si protestuese për shkeljen e masave shtetërore për të luftuar virusin korona.
Gazetari dhe analisti i mediave, Fatos Lubonja tregoi për “Vijesti” se projekti kryesor i qytetarëve duhet të jetë çlirimi i shtetit nga ata që e kanë kapur atë.
“Ne duhet të mendojmë gjatë dhe fort se çfarë duhet të bëhet dhe si të veprojmë në mënyrë që të shpëtojmë nga kjo bandë kriminale që ka marrë në dorë vendin tonë”. Unë mendoj se secili prej nesh që jemi këtu duhet të ketë në mendje një projekt që duhet të jetë një mision i përbashkët i të gjithë qytetarëve – një projekt për të çliruar këtë vend nga banda kriminale “, thotë Lubonja.
Gazetarja dhe aktivistja Fiori Sinoruka tha se ajo ishte “ende e tronditur nga ajo që i ndodhi Teatrit Kombëtar”, dhe theksoi se ajo ishte veçanërisht “e shqetësuar për efektet e kësaj në shoqërinë shqiptare”.
Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit në Shqipëri u përkrah edhe nga Teatrot e Kosovës, të cilët më 17 maj shprehën solidaritet me kolegët e tyre në Shqipëri, me rastin e prishjes së Teatrit Kombëtar në Tiranë me urdhër të qeverisë shqiptare. Nën sloganin “Unë jam teatri” (#MeTeatrin), një protestë simbolike e artistëve të Prishtinës u mbajt përpara Teatrit Kombëtar në Prishtinë të Dielën, raportojnë portalet.
Deri më tani, nuk ka mbërritur asnjë reagim nga Mali i Zi, përveç regjisorit Zoran Rakocevic.
Europa Nostra, e cila kohët e fundit renditi Teatrin Kombëtar në Tiranë si një nga shtatë vendet më të rrezikuara të trashëgimisë kulturore të Evropës në vitin 2020, tha se ishte një prishje e paligjshme dhe se 17 maji i vitit 2020, ishte “një ditë e trishtuar për demokracinë dhe shtetin e së drejtës në Shqipëri dhe Evropë ”. Ata veçanërisht dënuan arrestimin e artistëve dhe aktivistëve që protestuan kundër prishjes së ndërtesës.
Delegacioni i Bashkimit Evropian në Shqipëri u shpreh që ndiente keqardhje për prishjen e Teatrit Kombëtar dhe u bëri thirrje të gjitha palëve të ushtrojnë vetëpërmbajtje në mënyrë që të mos “përshkallëzojnë situatën”.
After the opening, this brutalist architectural memorial complex seems to prove its pointless nature – it decays, retains moisture, huge rooms are impossible to maintain and heat, concrete surfaces fall off every day and endanger lives … Is the demolition of the Memorial Home justified then? Of course not. This would mean that the government intersects with the ideas of Avnojevska Montenegro, renewal and construction, anti-fascism, changes its cultural history and rearranges its own foundations. I wonder, then, what does the Albanian government cross paths with? With your own culture and heritage?
Me çfarë dëshiron të ndeshet qeveria shqiptare? Me kulturën tuaj?
Nuk është plotësisht e krahasueshme, por unë kam lindur në një qytet të vogël, rrafshnalta qendrore e të cilit është e pushtuar nga një ndërtesë megalomaniake nga vitet shtatëdhjetë, përmasat e së cilës meritojnë ndoshta një qytet me miliona, dhe jo një qytet malor …
Pas hapjes, ky kompleks brutal përkujtimor duket se vërteton natyrën e tij të pakuptimtë – kalbet, mban lagështi, dhoma të mëdha janë të pamundura për t’u mirëmbajtur dhe ngrohur, sipërfaqet e betonit bien çdo ditë dhe rrezikojnë jetën … A është prishja e tij e justifikuar atëherë? Sigurisht që jo. Kjo do të nënkuptonte që qeveria kryqëzohet me idetë e Malit të Zi avnojevsk (shënim: avnoj – Këshilli Antifashist për Çlirimin e Jugosllavisë), rinovimit dhe ndërtimit, antifashizmit, ndryshon historinë e saj kulturore dhe rregullon themelet e veta. Pyes, pra, me çfarë ndeshet qeveria shqiptare? Me kulturën dhe trashëgiminë tuaj?
Çështja është shumë e ndjeshme për ne, sepse në dekadën e kaluar kemi pasur një rast prishjeje të një kinemaje kult në mënyrë që të ndërtonim godinën e Teatrit të Qytetit. A duhet të ndërtohen teatrot? – Patjetër që po. Dhe sa më shumë të tilla. Kush nuk do të ishte i lumtur ?!
Për shembull, Podgorica tashmë është duke u rritur deri në atë pikë sa mund të ketë nevojë për ca më shumë teatro, studentore, rinore, eksperimentale, nuk e di. Vendimi për të ndërtuar një teatër është domethënës dhe i guximshëm! Duke i vënë dërrmën kulturës së kinemasë dhe teatrove kombëtare shqiptare? Absolutisht jo, pavarësisht se na kaplon neo-romantizmi ynë, sipas të cilit po ndërtojmë një trashëgimi më të mirë se ajo që kemi trashëguar.
A kemi krijur zërin? Disi po.
Presion, dyer të mbyllura, mungesë transparence
U trondita kur lajmi për prishjen e Teatrit Kombëtar qe i pari që mora atë mëngjes. Ishte tronditëse për dy arsye! Së pari, situata e pazakontë që po kalojmë kur bëhet fjalë për pandeminë e virusit korona, të cilën qeveria e përdori për të zgjatur në mënyrë antikushtetuese gjendjen e emergjencës natyrore deri në fund të qershorit duke ndaluar të drejtat themelore të njeriut siç është e drejta e lirisë së lëvizjes dhe grumbullimit, ose protestat. Nuk është e justifikueshme (vetëm një rast i ri u zbulua dy ditë më parë!).
Njerëzit që morën pjesë në protesta përballen me gjobë të mëdha (duke filluar me 10,000 le që është rreth 80 euro dhe duke marrë patentë shoferin e tyre për 3 vjet), thjesht sepse ata u bashkuan në protestë për të mbrojtur Teatrin Kombëtar … Një arsye tjetër është dhuna që u ushtrua ndaj nesh aktivistëve! Për gati tre vjet, qeveria përdori çdo mjet për t’i frikësuar, kërcënuar dhe detyruar ata të ndryshojnë qëndrimin e tyre. Disa ditë më parë, qindra oficerë policie me maska dhe pa numra identifikimi me uniformat e tyre u futën në teatër në orën 4.30 të mëngjesit, në atë që besohet të jetë një nga veprimet më të dhunshme në historinë e demokracisë shqiptare. Të nesërmen, ata nuk kursyen as gazetarë dhe as të mitur dhe ushtronin dhunë në mënyrë të pabesueshme.
Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit Kombëtar është një lëvizje qytetare vullnetare e përbërë nga aktivistë të pavarur, artistë që kanë arritur rezistencën më të gjatë në historinë demokratike të Shqipërisë. Dy vjet e katër muaj! Prej dhjetë muajsh, ata ruanin Teatrin pasi fituan përplasjen e fundit me policinë (në të cilën ai u ndihmua nga qindra aktivistë). Gjatë asaj kohe, Aleanca organizoi Festivalin për Mbrojtjen e Teatrit, me dhjetëra aktivitete arti, të gjitha të organizuara vullnetarisht falë grupeve kombëtare dhe ndërkombëtare të artistëve, me një gjenerator elektrik, sepse qeveria shkëputi energjinë elektrike dhe ujin në ndërtesë. Ata arritën të përfshijnë Teatrin Kombëtar midis shtatë vendeve kulturore më të rrezikuara në listën e publikuar nga “Europa Nostra”.
Sinqerisht, duke pasur parasysh që kam raportuar për lëvizjen që në fillim, nuk llogaris më se cilat ligje u shkelën dhe cilat të drejta të njeriut u shkelën, gjatë dhe pas shkatërrimit të Teatrit Kombëtar.
Si gazetar, kam hasur në presion, mungesë transparence dhe dyer të mbyllura sa herë që përpiqesha të merrja informacione nga autoritetet lokale dhe kombëtare për projektin e Teatrit Kombëtar, dhe nuk jam i vetmi. Si një gazetar dhe një qytetar i angazhuar në Shqipërisë, nuk mund të ndihmoj por ndihem shumë e trishtuar, e zemëruar dhe e tërbuar … Ndihem i pafuqishëm sepse regjimi i dhunshëm ka shkatërruar një nga gurët më të çmuar të rinisë time dhe trashëgiminë kulturore të vendit tone. Dhe e gjithë kjo për shkak të interesave që lidhen me projektin e korruptuar në të cilin do të përfitojë një grup i pasur njerëzish afër qeverisë shqiptare.
