Arkitektja dhe studiuesja Dorina Pllumbi thotë se për të marrë veten nga ngjarja tragjike e 17 majit, ku u shemb kompleksi teatror mbi 80-vjeçar, lipset një hapje e debatit publik.
“Të jetë kjo si një formë terapie kolektive pas terrorit të shkatërrimit brutal të objektit. Duhet të flasim mbi atë çfarë mund të rikuperojmë”, shprehet ajo për “Panoramën”.
Rindërtimi i objektit “aty ku ishte, dhe siç ishte” është, sipas saj, krejtësisht i mundur nga ana teknike, kjo falë edhe punës dokumentuese që kanë bërë arkitektët gjatë kësaj periudhe rezistence 27-mujore, në mbrojtje të godinës. Ndonëse sot nga autoritet që shembën Teatrin Kombëtar dhe atë Eksperimental, vijojmë të dëgjojmë se qenë specialistët ata që e panë si të paarritshëm restaurimin e objektit historik, Pllumbi u bashkohet dhjetëra zërave, si i ndjeri Maks Velo, Emin Riza, Latif Lazimi, Guri Pani, Lida Miraj etj., që për “Panoramën” konfirmuan se Teatri rikuperohej me anë të ndërhyrjeve restauruese. “Sigurisht që ishte e mundur që këto godina të ruheshin e të trajtoheshin në mënyrë të tillë që të ishin akoma me ne, në një formë dinjitoze”, shton arkitektja.
Prej 17 majit, kemi një kryeqytet pa Teatër Kombëtar. Si e keni perceptuar/përjetuar shembjen e dy teatrove si arkitekte, por edhe si qytetare për mënyrën se si u veprua?
Për mua, Tirana ka qenë pikënisja e studimeve në arkitekturë. Për çdo student arkitekture, qyteti është referenca primare, është ambienti i ndërtuar ku sheh të aplikuar ato për të cilat flitet në klasë, ato që lexon nëpër libra, ato ide që zhvillon në projekte. Dua apo nuk dua unë, Tiranën e kam me vete gjithmonë kudo që shkoj. E megjithëse larg fizikisht, mendërisht e shpirtërisht kam qenë aty duke kapërcyer ato limitet që të vendos fizikisht trupi njerëzor. Nuk ka pasur një moment tjetër, gjatë të cilit të kem qenë më shumë prezent se te sheshi i teatrit. Si shumë shqiptarë, kam ndjerë pafuqinë sfilitëse për ta ndaluar atë terror. Jam munduar virtualisht të jem afër miqve, studenteve, kolegëve, njerëzve të vendit tim, me të cilët më bashkonte dhimbja e humbjes së madhe që pësoi arkitektura shqiptare atë mëngjes të errët.
Nuk është hera e parë që Tirana bëhet viktimë e një dhune të tillë ushtruar ndaj trashëgimisë kulturore materiale. Historia na ka treguar se instalimi i regjimeve politike është shoqëruar me dhunë pushteti ndaj territorit, me qëllimin e dhënies së një fytyre të re qytetit, me të cilën të identifikohet pushteti. Kësaj here, qyteti dhunohet në mënyrë të vazhdueshme e sistematike nën presionin e një diktature të kapitalit. Shohim përditë një mungesë ndjeshmërie ekstreme ndaj asaj që ekziston në Tiranë, sikur mos të ishte e jona. E natyrshëm lind pyetja, vallë vetëm toka qenka vlera e vetme e këtij qyteti?
Mëngjesi pa gdhirë i 17 majit ishte momenti kulminant, kur kjo dhunë u kthye në një spektakël të shëmtuar të demonstrimit të forcës. Një turp i madh, rast ekstrem i asgjësimit të një objekti kaq demokratik, deri në ditët e fundit të jetës së tij. Si është Tirana pa atë teatër? Ashtu siç jemi të gjithë ne, të vrarë në shpirt.
Me aq sa ju jeni në dijeni, a ishte e mundur që dy godinat, ajo e Teatrit Kombëtar dhe atij Eksperimental “Kujtim Spahivogli”, të restauroheshin? Dini raste kur janë restauruar objekte po aq problematike, apo edhe më shumë të dëmtuara?
Sigurisht që ishte e mundur që këto godina të ruheshin e të trajtoheshin në mënyrë të tillë që të ishin akoma me ne në një formë dinjitoze. Pavarësisht specifikave kontekstuale, një përpjekje e vazhdueshme bëhet në botë për të valorizuar pasurinë materiale. Ka në histori raste të ndërhyrjeve drastike në qytet, por ato nuk i përkasin këtij shekulli dhe diskutohen si raste të kryera në mënyre autoritare, jodemokratike. Sot, praktikat e arkitekturës dhe urbanizmit mëshojnë fort te domosdoshmëria e pjesëmarrjes së përdoruesve të qytetit në qytetbërje, te reflektimi mbi çfarë do t’u trashëgojmë brezave të ardhshëm, çfarë historie do t’u tregojmë. Është absolutisht e paimagjinueshme që ndërhyrje, qoftë edhe të përmasave akoma më të vogla krahasuar me atë të prishjes së Teatrit, të bëhen pa u konsultuar apo duke injoruar komunitetet që prekën prej tyre dhe profesionistët e fushës. Gjithashtu, në nivel qyteti, nuk mund të reduktohet çdo diskutim vetëm nëse një godinë ka vlerë apo jo.
Përveç vlerës në vetvete, në qytet godinat nuk qëndrojnë të izoluara. Ato janë të lokalizuara në një kontekst urban, prandaj gjithmonë flitet për grupime apo zona historike që vihen në mbrojtje apo ku lejohen ndërhyrje të moderuara. Siç u pa në rastin e Tiranës, zona historike e qendrës u reduktua qëllimisht duke lënë jashtë stadiumin, Teatrin dhe Muzeun Kombëtar. Çfarë unë shoh urgjente në këtë moment, është reflektimi mbi kulturën e marrëdhënies me materialen. Nuk mundet kjo marrëdhënie të ketë fjalë kyçe prishjen, rrafshimin, rindërtimin, spostimin, manipulimin. Kjo është e frikshme dhe duhet të ndalojë sa më parë.
Në këtë fazë që rrënimi i kompleksit teatror kombëtar është fakt i kryer, janë të shumtë specialistët që kërkojnë rindërtimin e tij. A mendoni njësoj? Nëse po, çfarë do t’i risillte Tiranës ringritja e godinave që u shembën?
Ky është një diskutim i rëndësishëm e i domosdoshëm për t’u hapur në komunitetin e profesionistëve dhe me përfshirjen e qytetarëve. Ajo që ndodhi është shumë e rëndë. Një rindërtim identik i objektit është totalisht i mundshëm teknikisht falë punës së jashtëzakonshme dokumentuese që kanë bërë arkitektet e përfshirë në grupin e rezistencës për mbrojtjen e TK. Sigurisht, nuk do të kishim të njëjtin objekt, materia nuk do ishte e njëjta fatkeqësisht. Është momenti për të hapur një diskutim serioz. Retorika politike që shoqëroi gjithë procesin para dhe pas shembjes së Teatrit është njësoj e rrezikshme, sa edhe vetë akti i asgjësimit të objektit. Përveçse çfarë u bëjmë fizikisht këtyre objekteve, është shumë e rëndësishme të reflektojmë mbi mënyrën si shprehemi në diskursin publik në lidhje me fatin e tyre. Para prishjes, objekti u denigrua duke u quajtur i shëmtuar, pa vlera arkitektonike dhe me një gjuhë kërcënuese u propagandua prishja e tij si e vetmja rrugë.
U denigrua deri dhe materiali i ndërtimit, populiti, një material ekologjik inovator për kohën kur objekti u ndërtua, duke u quajtur tallash e duke u shkundur nëpër zyra televizive me një mediokritet të paprecedent. Fill pas prishjes, narrativa që na u servir ishte ajo e zbutjes së ngjarjes, si për të na siguruar se ajo që ndodhi nuk ishte nami. Përveçse u mohua dhuna, na u tha që mjaft kollaj pushteti paska fuqinë të shkatërrojë e ta ribëjë, por, sipas projektit fillestar, duke fshirë vite të tëra historie të përdorimit të objektit. U fol edhe që mund të rindërtohet në një tokë tjetër dhe me një funksion tjetër për fëmijë. Madje, ata që e marrin të mirëqenë që do jenë pushtetarët e ardhshëm, u zotuan që edhe nëse ndërtohet i riu, do ta shkatërrojnë atë e do të ndërtojnë të vjetrin përsëri.
Kjo është një gjuhë e normalizimit të dhunës ndaj materies në qytet, përveçse gjuhë e talljes me inteligjencën e me ndjenjën e përkatësisë së njerëzve, përveçse gjuhë e normalizimit të shpërdorimit të financave të përbashkëta. Dhe kjo klasë politike na ka treguar që nuk e ka për gjë t’i bëjë të gjitha ato që thotë në lidhje me bërje e ç’bërje të punëve në qytet. Kjo është e papranueshme. Në këtë formë ne rrezikojmë të lehtësojmë përmasën e krimit të asgjësimit të Teatrit. E nëse shembja e rindërtimi na paraqitet si një gjë kaq e lehtë, mos do të thotë kjo që po kthehet në praktikë pune?
Kjo kulturë arbitrare e të shprehurit nxitimthi mbi fatin e së përbashkëtës materiale është e papranueshme pasi duhet të kuptojmë se nuk është aq e lehtë të rikuperohet ajo që humbasim. Materia nuk është neutrale. Ajo mbart në vetvete, përveçse memories kolektive, edhe memorie teknike, gjurmë të përdorimit të objektit, transformimit të tij në kohë, përkatësinë e atyre që e kanë përdorur. Të gjitha këto, sado mirë të dokumentohen, vetëm objekti fizik dhe materia e tij mund t’i dëshmojë. Prandaj, e shoh jashtëzakonisht të rëndësishme që larg populizmave patetike, të hapet një debat publik serioz në lidhje me fatin e vendit ku ishte i pozicionuar Teatri. Nuk duhet harruar asnjëherë ajo që ndodhi. Ai vend mbart në vetvete tashmë edhe ngjarjen tragjike të terrorit ndaj Së përbashkëtës, ndaj fjalës së lirë, ndaj opozitarizmit të drejtpërdrejtë e vetorganizimit spontan.
Në mënyrë që të marrim veten nga kjo goditje, duhet një hapje e debatit publik si një formë terapie kolektive pas terrorit të shkatërrimit brutal të objektit. Duhet të flasim mbi atë çfarë mund të rikuperojmë. Një ndërtim i ri në atë vend nuk mund të injorojë historinë e tij. Edhe me shembjen e Teatrit, përsëri ai vend nuk është Tabula Rasa, nuk mund të jetë asnjëherë, është shumë i ngarkuar emocionalisht për të qenë i tillë. Nuk mundet kurrsesi të humbasë ai sheshi i mikrofonit të lirë. Ai shesh duhet rikuperuar. Aty, si askund tjetër, shqiptarët mposhtën frikën e morën guximin të provojnë shijen e fjalës së lirë.
Nuk mundet të humbasë shkalla urbane e atij objekti, natyra e tij ftuese, thjeshtësia dhe modestia e tij. E unë do propozoja që diskursi për rindërtimin e tij të bëhet aty, tek ai shesh. Më shumë se kurrë tani është i nevojshëm ai mikrofoni i lirë e ai ekran ku të shpalosen ide, të rrihen mendime, të vendoset fati i atij vendi në mënyrën më demokratike të mundshme. Kjo do ishte një ringritje e vërtetë e atij objekti, e komunitetit të artistëve e njerëzve që e mbështetën mbrojtjen e tij. Do të ishte një ringritje edhe për ata që qëndruan indiferentë e që u penduan më pas, po edhe për ata që deshën me shpirt të përfshiheshin, por nuk i lanë, edhe për ata që u detyruan të pozicionoheshin nga ana tjetër. Ky do të ishte një triumf i së përbashkëtës në Shqipëri. Unë e shoh këtë si vazhdimësi të misionit emancipues që Teatri pati dhe duhet të vazhdojë të ketë në shoqëri.
Në rast se dakordësohet për rindërtimin e godinave që ishin, për të pasur jo thjesht një objekt muze, por teatër funksional, cili do të ishte propozimi juaj edhe për një qasje më moderne?
Mendoj që duhet të ketë një objekt funksional në atë shesh, jo thjesht muze. Tirana ka nevojë për teatrin që iu mor aq brutalisht. Komuniteti i artistëve ka nevojë t’u kthehet shtëpia e tyre. Siç e përmenda, ai shesh kërkon hapjen e një diskursi publik midis profesionistëve e qytetarëve. Sheshi është shumë i ndjeshëm në këtë pikë dhe nuk mund të pranojë çfarëdo.
Sa të përshtatshëm e shikoni konceptin e Bjarke Ingels për Teatër Kombëtar, në truallin ku ishte kompleksi prej më shumë se 8 dekadash, edhe për sa i përket raportit që do krijonte me objektet e tjera përreth?
Në fakt, nuk e di nëse ai mund të quhet projekt apo edhe projektide, pasi çfarë kemi parë janë vetëm disa imazhe të objektit nga jashtë dhe të një salle brenda, por nuk ka asnjë informacion në lidhje me një projekt të mirëfilltë të përbërë nga plane, prerje, fasada, detaje të teknikës apo fazave të ndërtimit. Këto janë komponentë përbërës, qoftë edhe të një projektideje, e jo më të një projekti të mirëfilltë gati për t’u ndërtuar. Pra, nuk është e qartë nëse ka një projekt të detajuar apo jo, vetëm nëse ai është bërë fshehurazi nesh, tinëzisht. BIG është prononcuar në fillim që me këtë objekt ai synon të rrisë transparencën në qytet, një fjalë klishe kjo e përdorur vend e pa vend prej tij. Nga ana tjetër, procesi për ndërtimin e këtij objekti, në të cilin ai është përfshirë, siç kuptohet qartë tashmë, vetëm transparent që nuk është.
Nëse do flasim për aq sa na është treguar deri tani, çfarë kuptohet nga ato imazhe që qarkullojnë vërdallë, është që volumi i objektit të propozuar bën një kontrast të madh me kontekstin urban ekzistues. Ai objekt futet aty frikshëm. Nga një shikim me sy të lirë, objekti nuk duket të jetë më i madh në sipërfaqe se objekti i vjetër, por ai është i kompaktësuar dhe i ngritur në kate. Gjithë pjesa e truallit nga pas objektit lihet e lirë.
Për çfarë? Për kulla? Dëgjuam zotime që toka e Teatrit do t’i mbetet vetëm Teatrit. Përse ky propozim atëherë përdor vetëm një pjesë të vogël të tokës së Teatrit, duke rritur shkallën e ndërtimit në lartësi e duke krijuar një shesh të fshehur pas objektit? Dyshoj që objekti mund të arrijë pritshmëritë e atyre që ëndërruan një teatër të ri e që kërkonin më shumë hapësira. Siç duket nga imazhet, një pjesë e konsiderueshme e hapësirave të reja do kenë funksion komercial. Nuk kuptohet sa salla do jenë, ku do jenë ato të pozicionuara në objekt dhe nëse do ketë një sallë të madhe me një skenë dinjitoze me një volum mbi skenë që të përmbushë të gjitha teknikalitetet e nevojshme. Nga imazhet, kjo nuk është e qartë. Nevoja për të shkatërruar me aq shpejtësi objektet e teatrove në ditën e fundit të masave shtrënguese të pandemisë, përsëri nuk është e qartë, derisa projekti i ri është kaq i mangët dhe aspak i detajuar për të nisur ndërtimin. Personalisht mendoj që është absolutisht i papranueshëm për atë kontekst ku pretendon të vendoset. Ai objekt do të ishte akti i dytë i terrorit në atë hapësirë, pas aktit të parë të prishjes brutale të kompleksit të teatrove.
Krahas Teatrit Kombëtar, së fundmi janë shembur edhe disa objekte të tjera historike si Vila e Toptanëve, apo ndërhyrjet që janë bërë pranë Kullës së Sahatit. Në perceptimin tuaj, me nisma të tilla a rrezikon që Tirana të humbasë lidhjet me të shkuarën? Për objektet që mbeten, si mund të shmanget kjo?
Siç e thashë edhe më parë, unë e shoh këtë si një praktikë mjaft të rrezikshme. Marrëdhënia me historinë nuk mund të vendoset në këtë formë. Objektet, materia e tyre janë dëshmia më e mirë që ne kemi për të kuptuar cilët jemi, nga kemi ardhur dhe ku duam të shkojmë. Është dëshmia më e mirë për të njohur veten. Nuk mundet të dorëzohemi ndaj presionit të kapitalit dhe të humbim referencat e përbashkëta që na lidhin.
Tiranës po i shkulen copa ekzistenciale çdo ditë. Ky është një gjenocid material e kulturor që po i bëhet qytetit. Tirana po kthehet në një qytet gjenerik, me objekte që mund të ishin kudo, objekte që nuk tregojnë asgjë, që nuk sjellin asnjë vlerë të shtuar për qytetin, përveçse imponimit të kulturës konsumeriste. Është i frikshëm procesi selektiv arbitrar i vendimmarrjes se cila copë e Tiranës është me vlerë të ruhet dhe cila jo.
Përveç minimit të strukturës urbane, gjë që ka shumë kohë që po ndodh në Tiranë, ky lloj procesi lidhet edhe me të drejtën mbi qytetin. Pra, diskutimi këtu është se kujt i jepet e drejta e përdorimit të qytetit. Nëse vende me një karakter të hapur që mund të frekuentohen nga të gjithë zëvendësohen me kulla vezulluese, atëherë këto copa të qytetit u hiqen qytetarëve dhe i jepen ekskluzivisht për përdorim një pjese të vogël njerëzish me pushtet financiar. Ky proces tingëllon si spastrim social. Pra, qendra e Tiranës komodifikohet, kthehet e aksesueshme vetëm nga një numër i vogël pasanikësh. E diskutueshme dhe e paqartë është edhe sa fizibël është kjo që po ndodh me qytetin, arsyet pse kjo po ndodh dhe cilës nevojë për hapësira biznesi në qytet po i përgjigjet ky proces. Nuk ka studime që ta justifikojnë këtë transformim radikal që po i ndodh Tiranës.
Është tronditëse se si interesa të fuqishme fshihen pas retorikës të “së bukurës”, që fsheh veprime të shëmtuara. Mund të thuhet që gati- gati ka një perversitet selektimi sipërfaqësor arbitrar të asaj që cilësohet e bukur apo jo e bukur. Po çfarë është kjo diktaturë e estetikes, që merr përsipër të bëjë presion zbukurues mbi materien në qytet? Me një mikun tim e pagëzuam arkitekturë e botoksit. Ç’janë këto injektime estetike artificiale që po bëhen në trupin e Tiranës? Po ç’është kjo estetikë fallocentriste, që shton kulla kudo që hedh sytë? Si mundet që godinat e Tiranës të bëhen viktima të këtij syri diskriminues? Ashtu me ato koklavitjet volumore, aspak perfekte, Tirana është gjenuine. Ajo pasqyron përpjekjet e gjithsecilit për të krijuar hapësirën e tij në një qytet të vështirë, por plot me energji e vitalitet. Vetëm e përbashkëta mund t’i japë kuptim një qyteti të tillë dhe jo investimet e dyshimta kullandjellëse.
Flitet për identitet. Më shumë se një identitet të fortë, mendoj që Tirana ka një karakter të përbërë nga një ndërthurje afinitetesh. Nuk mund të quhet Tirana as otomane, as italiane, as socialiste, por është një koleksion i këtyre miniidentiteteve. Ka pranuar gjithmonë ndryshimin si qytet. Nuk mundet që gjurmët e kësaj tolerance, kësaj bashkëjetese, të këtyre shtresave historike të fshihen në një mënyrë kaq të vrullshme.
Akuzat ndaj ne kritikëve, që nuk e dashkemi zhvillimin, janë qesharake. Këtu bëhet fjalë për nevojën e një reflektimi serioz mbi mënyrën sesi ky i ashtuquajtur zhvillim po fshin atë çfarë jemi. Nuk mundet që një përqasje formale estetike të përligjë ndërhyrjet drastike në strukturën urbane të qytetit. Duket sikur çdo gjë është e mundur të zëvendësohet apo edhe të përçudnohet tashmë. Deri dhe ato objekte që shpallen monumente, siç e fitojnë ashtu dhe e humbin papritur statusin e mbrojtjes. Një studim i ndjerë i qytetit lexon ekologjinë urbane ekzistuese të tij me gjithë komponentët që e përbëjnë, duke bërë përpjekje që ndërhyrjet e reja ta cenojnë sa më pak të jetë e mundur atë, të shkaktojnë sa më pak dhimbje, të integrohen natyrshëm në realitetin urban, t’i japin qytetit atë që ai kërkon dhe jo t’i imponohen duke i ndryshuar dhunshëm atë çfarë ai është.
Duke zëvendësuar materien ndodh fshirja e një ekologjie të jetës së banorëve që e popullojnë atë. Kjo është një përqasje kolonizuese ndaj qytetit, që s’bën gjë tjetër veçse shkëput lidhjet ekzistuese që njerëzit kanë me objektet ku jetojnë, me lagjen, me fqinjët, me objektet kulturore që frekuentojnë, duke imponuar një mënyrë jetese krejt aliene. Në këtë formë shkëputet lidhja me vendin, çka sjell si pasojë spostimin e njerëzve, migrimin në përpjekje për të gjetur një tjetër vend përkatësie.
Si e shikoni rolin e Institutit të Monumenteve dhe të Ministrisë së Kulturës në shkatërrimin që po u bëhet objekteve historike?
Ky institut, por edhe institucione të tjera e kanë humbur kredibilitetin. Nuk ka më besim që janë në gjendje të menaxhojnë siç duhet pasurinë e përbashkët. Është shqetësuese ajo që ndodh me profesionistët, që marrin role drejtuese apo dhe role specialistësh në këto institucione. Njerëz me CV në dukje brilante, me studime në universitete të mira të botës, të cilët, sapo futen në këto institucione, pësojnë një metamorfozë të çuditshme.
Nuk arrij të imagjinoj çfarë presioni ushtrohet mbi këta njerëz, që arrijnë të shkelin mbi misionin fisnik për t’i shërbyer vendit të tyre profesionalisht. Si është e mundur që kthehen në thjesht marioneta? E pamë se si pati një valë dorëheqjesh e shkarkimesh me rastin e prishjes së Teatrit. Disa arritën të vetëshkunden nga tronditja e shembjes së Teatrit dhe u larguan duke shprehur një çlirim personal. Disa të tjerë u ndëshkuan me shkarkim, sepse shprehën lëkundje në qëndrimet e tyre. Duhet reflektuar mbi këtë. Nuk mundet që profesionistët të detyrohen të orientohen andej nga fryn era politike. Kjo është një praktikë e rrezikshme, që ndikon drejtpërdrejt në dëmtimin e trashëgimisë. Duhet dakordësuar mbi një sistem vlerash të pashkelshme në asnjë rast, sado ekstrem. Duhet mbrojtur integriteti i punës profesionale.
Në një kohë që në Shqipëri, objektet me vlerë historike, arkitektonike, kulturore etj., po shemben në emër të “zhvillimit”, ç’ndodh me to në vendet e zhvilluara? Konservohen, apo rrënohen për t’u zëvendësuar me objekte moderne?
Nuk dua të bëj përgjithësime në lidhje me vende të tjera dhe as më pëlqen ta pozicionoj Shqipërinë si një rast unik, të izoluar, ku ndodhin gjëra të çuditshme që nuk ndodhin askund tjetër, pasi shqiptarët na qenkan njerëz të çuditshëm. Ky më duket një kompleks inferioriteti, që fatkeqësisht e gjen rëndom në gjuhën e përditshme. Një gjë që mund të them këtu është se trashëgimia nuk është nën presion të regjimit të parasë vetëm në Shqipëri. Mjafton të shohësh denoncimet e “Europa Nostrës”, “Docomomos” apo forume e organizma të ngjashëm për të kuptuar që presioni globalist nuk prek vetëm Shqipërinë. Prandaj, ky është një moment i rëndësishëm që duhet të përdoret për reflektim nga ne, për të vendosur kritere e rregulla të menaxhimit të trashëgimisë në unison me ato ndërkombëtare. Nuk mundet që ligjet e VKM-të të përdoren si instrumente për të spekuluar me fatin e së përbashkëtës në qytetet tona. Duhen çliruar institucionet. Duhet një lëvizje profesionale e qytetare që t’i kthejë këto institucione në shërbim të së mirës së përbashkët.
Dorina Pllumbi, arkitekte dhe studiuese, është kandidate për titullin “Doktor Shkencash” në Departamentin e Arkitekturës së TU Delft, Holandë. Ka eksperiencë disavjeçare në mësimdhënie në Fakultetin e Arkitekturës dhe Urbanistikës në Universitetin Politeknik të Tiranës dhe në TU Delft. Aktualisht është studiuese e ftuar në Parsons Art and Design School në New York.
