“Shumë ekonomi nuk janë fleksibël sa duhet. Borxhi publik i lartë dhe përqindjet e interesit të ulëta kanë lënë një hapësirë të kufizuar për të vepruar kur do të vijë kriza e ardhshme”
Washington, 2 prill 2019

Mirëdita, do të doja të falenderoja mikun tim Tom Donohue dhe Qendrën për Konkurrencën e Tregjeve që më kanë ftuar në këtë event të rëndësishëm. Duke hyrë këtë mëngjes në këtë sallë të mrekullueshme, kam mbetue e goditur nga imazhi i fuqishëm i 12 flamurëve. Janë shenja e 12 eksploruesve të mëdhenj që kanë çelur rrugë të reja për tregëtinë dhe kanë hedhur farërat e rritjes industrial e tregtare të Botës së Re.

Ky shpirt është në zemër të Dhomës së Tregtisë së Shteteve të Bashkuara, që punon fuqishëm prej më shumë se një shekulli për të promovuar ëndrrën amerikane. Dhoma e Tregtisë dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar kanë shumë gjëra të përbashkëta. Të dyja përqafojnë një perspektive ndërkombëtare; të dyja mëshojnë për një bashkëpunim më të madh midis publikut e privatit dhe, mbi të gjithë, janë thellësisht të impenjuara në promovimin e rritjes, punës dhe mundësive më të mëdha për të gjithë. Ja pse ky është vendi më i përshtatshëm për të diskutuar sesi të bëhet rritja më e mbështetshme dhe më gjithëpërfshirëse; sesi të reduktojë tensionet tregtare dhe sesi të forcojë besimin tek ekonomia dhe tek institucionet. […]

Siç e tha dikur Presidenti Theodore Roosevelt: “Ekzistojnë të gjitha arsyet për të cilat duhet ta përballojmë seriozisht të ardhmen, duke mos ia fshehur vetvetes as rëndësinë e problemeve, as duke mos pasur frikën e përballimit të këtyre problemeve me qëllimin e palëkundur e të vendosur për t’i zgjidhur”. Do të doja të përqëndrohesha mbi atë sesi mund ta vëmë nën fre këtë “qëllim të palëkundur” në përfitim të të gjithëve.

Një moment delikat për ekonominë globale
Do ta fillojë me një vështrim ndaj kushteve meterologjike në ekonominë globale. Një vit më parë, thashë: “Shkëlqen dielli, duhet riparuar çatia”. Gjashtë muaj më parë kam treguar retë e rrezikut në horizont. Sot është moti gjithnjë e më shumë i “trazuar”. Çfarë dua të them me këtë? Në janar, FMN-ja ka parashikuar një rritje globale për vitet 2019 e 2020 me rreth 3.5% – më pak se në të kaluarën, por gjithsesi e arsyeshme.

Qysh atëhere e ka humbur më tej shtytjen, siç do ta shikoni në parashikimet tona e përditësuara javën tjetër. Vetëm 2 vite më parë, 75% e ekonomisë globale jetonte një lloj bumi. Për këtë vit shpresojmë që 70% e ekonomisë globale të pësojë një ngadalësim të rritjes. Por, për të qenë të qartë, nuk shohim ndonjë reçision në të ardhmen e afërt. Në fakt, presim ndonjë ringritje të rritjes në gjysmën e dytë të 2019 dhe në 2020. Ja se çfarë nënkuptoja me mot të “trazuar”. Sigurisht, është një moment delikat për ekonominë globale.

Rritja globale është ngadalësuar, kryesisht për shkak të tensioneve tregtare në rritje dhe të shtrëngesës financiare në gjysmën e dytë të 2018. Njëkohësisht, aktiviteti ekonomik global është i gatshëm të përfitojë nga ecuria tani e bërë më e lehtë e normalizimit monetar nga ana e bankave qendrore më të mëdha – në radhë të parë Federal Reserve – dhe stimujve më të mëdhenj, si në Kinë.

Këto përgjigje politike kanë mbështetur një zbutje të kushteve financiare dhe kanë rritur flukset e kapitalit drejt tregjeve emergjente, valutat e të cilave kanë forcuar raportin me dollarin. Megjithatë, për të qenë të qartë, rigjallërimi i pritur i rritjes globale në fund të këtij viti është i dobët. Të prekshëm ndaj rreziqeve me ulje – përfshi paqartësitë lidhur me një vend, si Brexit, dhe paqartësi më të gjera, si borxhi i lartë për sektorë të caktuar në vende të caktuara, tensionet rreth politikës tregtare dhe një ndjenjë ankthi në tregjet financiare. Për shembull, duhet të ketë një ulje të kushteve financiare më intensive nga sa pritet, një gjë e tillë mund të krijojë sfida të rëndësishme për shumë qeveri dhe biznese në termat e rifinancimit të borxhit, që mund të amplifikojë lëvizjen e përqindjeve të këmbimit dhe korrigjimet e tregut financiar.

Tri fusha veprimi
Domethënë ky është një moment delikat dhe “duhet ta menaxhojmë me kujdes”. Kjo do të thotë se duhe jo vetëm që të shmangim hapat fals, por edhe të jemi të sigurtë se po bëjmë hapat e duhur. Unë shoh tri fusha veprimi që mund të forcohen reciprokisht: ajo e politikave kombëtare, e politikave të zonës midis vendeve kufitare dhe të përpjekjeve të koordinuara për t’ju përgjigjur sfidave të mëdha globale që kemi përballë.

1) Politika kombëtare për të ndërtuar ekonomi më përfshirëse dhe të qëndrueshme
Parasëgjithash, politika duhet të ofrojë kushtet në mënyrë që njerëzit t’i realizojnë ambiciet e tyre në vendin e tyre. Do të më keni dëgjuar të them “duhet të riparojmë çatinë”, sidomos kur bëhet fjalë për reforma strukturore që mund ta nxisin produktivitetin dhe ndihmonë rritjen afatgjatë. Natyrisht, nuk ekziston një masë e mirë për të gjithë: politikat ekonomike duhet t’u përshtaten nevojave të vendeve të veçanta.

Megjithatë, politika ekonomike në përgjithësi duhet të synojë që të sigurojë rritjen dhe stabilitetin. Politika monetare duhet të mbesë akomoduese atje ku inflacioni është i ulët në nivel të ndjekur dhe duhet të bllokojë pritshmëritë. Fleksibiliteti i përqindjes së këmbimit, nëse është e nevojshme, duhet të përdoret për të ndihmuar që të absorbohen goditjet. Dhe sektori financiar duhet të forcohet dhe rreziqet të frenohen, duke e ruajtur shtytjen e një reforme normative. Në realitet, shumë ekonomi nuk janë rezistente sa duhet.

Borxhi publik i lartë dhe përqindjet e ulëta të interesit kanë lënë një hapësirë të kufizuar për të vepruar kur do të vijë kriza e ardhshme, që herët a vonë do të vijë. Për shumë vende kjo implikon një përdorim më të përmbajtur të politikës fiskale, që nga ana e saj do të thotë të godasësh ekuilibrin e duhur midis rritjes, mbështetshmërisë së borxhit dhe objektivave fiskale.

Si ish Ministre e Financave, e di se nuk është një ndërmarrje e lehtë. Kërkon krijimin e rezervave fiskale në momentet e mira dhe disponueshinë e hapësirave të mjaftueshme të manovrës fiskale në ato të këqija. Kërkon një punë të vazhdueshme e të rëndë për përditësimin e sistemeve fiskale dhe të destinacionit të të ardhurave, për një shpenzim të favorshëm ndaj rritjes dhe, po të jetë e nevojshme, një reduktim të borxhit publik.
Kërkon edhe faktin e përballimit të pabarazive të tepruara. Dhe këtu politika fiskale mund të luajë një rol kryesor, edhe nëpërmjet masave të taksimit progresiv, specifike për çdo vend të veçantë, dhe rrjeteve më të forta të sigurisë sociale që ndihmojnë të përballohen transformimet që i detyrohen teknologjisë e globalizimit. Në fund të fundit, politika fiskale mund të ndihmojë të krijohen mundësi më të mëdha duke favorizuar aksesin në arsimin me cilësi të lartë, në asistencën shëndetësore dhe në infrastruktura, sidomos për ata që kanë mbetur prapa apo janë përjashtuar. Në shumë vende, kjo do të thotë t’u kushtosh vëmendje të veçantë të rinjve dhe grave.

Kjo lloj politike mund të ndihmojë që t’i jepet besim dhe të tejkalohet perceptimi i një ndarjeje të padrejtë të benefiteve ekonomike. Një zonë ku ky perceptim po rritet është ajo e përqëndrimit në rritje e pushtetit në treg nga ana e disa gjigandëve. Analiza të fundit të FMN-së tregojnë se gjatë dy dekadave të fundit pushteti në rritje i tregut i disa kompanive në ekonomitë e përparuara ka pasur vetëm një efekt shumë të vogël mbi investimet, prodhimin dhe rrogat.

Por kemi hasur edhe se një numër i vogël biznesesh shumë dinamikë kontribuojnë që të shpjegohet rritja e çmimeve. Me fjalë të tjera, ka një “fitimtar që merr gjithçka”, veçanërisht në ekonominë dixhitale. Nuk them se kemi për momentin një “problem monopoli”, por duhet të merren masat e duhura për ta shmangur që të bëhet problem. Kjo do të thotë të reduktohen barrierat e hyrjes për biznese të reja dhe të reformohet struktura e konkurrencës për të siguruar të njëjtën fushë lojë në të gjithë sektorët, qofshin këta tradicionalë apo high-tech.

2) Politika transkufitare për të siguruar kushte barazitare midis shteteve
Vijmë kështu në prioritetin e dytë: politikat transkufitare. Ka shumë tema ekonomike për t’u përballuar: forcimi i rregullave financiare, përmirësimi i transparencës së borxhit, luftimi i fluksveve të paligjshme financiare, sa për të përmendur disa. Por kur bëhet fjalë për të harmonizuar rregullat midis shteteve të ndrsyshme, tema më e rëndësishme është tregtia. Kjo është një zonë ku Dhoma e Tregtisë dhe FMN-ja kanë shumë gjëra të përbashkëta.

E dimë se prej disa dekadash integrimi ekonomik ka kontribuar në rritjen e prosperitetit, përhapjen e teknologjisë dhe nxitjen e produktivitetit. Kjo ka bërë që të ulet kostoja e jetesës në të gjithë botën dhe ka krijuar miliona vende të reja pune me rroga më të larta. Njëkohësisht, dimë se jo të gjithë kanë përfituar, se ka deformime në sistemin tregtar dhe se duhet reformuar. Dimë edhe se barrierat tregtare nuk janë përgjigja.

Kërkime të reja të FMN-së – ende të pabotuara – tregojnë sesa është e rëndësishme të shmangen hapat false në këtë sferë. Nëpërmjet analizimit të përvojave të 180 vendeve në 70 vitet e fundit, kemi zbuluar se integrimi ekonomik nxit investimet – në fabrika, në pajisje dhe në shumë zona të tjera që krijojnë shumë vende pune. Në të kundërt, barrierat ndaj tregtisë dëmtojnë investimet dhe punësimin. Ky zbulim është me rëndësi themelore sot, në një epokë ku tensionet tregtare mund të dëmtojnë investimet – një epokë ku investimet janë tashmë të dobët.

Kështu, e përsëris akoma, është një moment delikat dhe duhet t’i kushtojmë vëmendje. Në mënyrë të veçantë, kemi vërejtur se çfarë mund të ndodhë sikur të kishte një rritje prej 26% të tarifave midis Amerikës dhe Kinës. Kjo do të mjaftonte për ta ulur PBB-në vjetore të Shteteve të Bashkuara me 0.6 pikë dhe atë të Kinës me 1.5 pikë. Këto janë plagë të vetëshkaktuara që duhen shmangur. Megjithatë, diskutimet mbi deformimet tregtare dhe praktikat jokorrekte shpesh vërtiten mbi konceptin e sufiçitit dhe të deficitit tregtar bilateral. Historikisht, fakti është që bilanci tregtar bilateral varet kryesisht nga faktorë makroekonomikë, jo nga tarifat bilaterale.

Me fjalë të tjera, mënyra më efikase për reduktimin e deficitit tregtar është ai i shmangies së tarifave, pasi tarifat mbi produktet e një vendi e spostojnë fluksin e tregtisë drejt vendeve të tjera. Askush nuk e fiton luftën tregtare – më keni dëgjuar tashmë ta them këtë shprehje! Ky është motivi për të cilin duhet të punojmë bashkë për të reduktuar barrierat ndaj tregtisë dhe modernizuar tregtinë globale – kështu fitojmë të gjithë.

Kjo nënkupton të përballohen tema si subvencionet shtetërore, pronësia intelektuale dhe privatësia e të dhënave tona. Nënkupton të nënshkruhen edhe marrëveshje të reja për ta shfrytëzuar potencialin e plotë e shërbimeve për t’u eksportuar dhe të tregtisë dixhitale. Kjo nënkupton që të ekzistojnë rregulla të qarta që sigurojnë një konkurrencë të drejtë në kushte barazitare. Për ecjen përpara kemi nevojë për një përpjekje kolektive që të modernizojmë funksionet kyçe e Organizatës Botërore të Tregtisë: nga negociimi, tek transparenca, tek zgjidhja e konflikteve.

Kjo mund të krijojë një sistem më të fortë e më fleksibël. sigurisht, sigurimi i kushteve barazitare midis vendeve të ndryshme nuk ka të bëjë vetëm me tregtinë. Kohët e fundit, siç ndoshta e keni parë, FMN-ja ka nënvizuar nevojën e përmirësimit të rregullave mbi taksimin ndërkombëtar e kompanive. Unë jam shtyrë të kem thënë se sistemi është demode. Jam e bindur se ndajmë edhe tezën e Dhomës, sipas së cilës është kundërprodhuese të ndiqet një qasje unilaterale. Kemi nevojë për një përpjekje transkufitare. Reformimi i taksimit ndërkombëtar për kompanitë është një pengesë për çdo vend, por ekonomitë në rrugën e zhvillimit mbështeten sidomos nga të ardhurat e taksave mbi kompanitë për të financuar investimet thelbësore në njerëz dhe në infrastruktura.

Analiza jonë tregon se vendet jashtë OCSE-së humbasin rretj 200 miliard dolarë në vit pse kompanitë transferojnë fitimet e tyre në vendet me taksa më të ulëta. Këto të ardhura të humbura e e bëjnë akoma edhe më të vështirë shtimin e rritjes dhe punësimin për vendet në rrugën e zhvillimit – komplikojnë arritjen e objektivave të Zhvillimit të Mbështetshëm brenda 2030.

Lajmi i mirë është se përpjekjet për modernizimin e sistemit të taksimit ndërkombëtar janë tashmë në zhvillim, por mbetet shumë për të bërë. FMN-ja ka paraqitur propozime për të punuar bashkë dhe bërë systemin më të drejtë e më të përshtatshëm për të ardhmen. Deri më tani kam folur për dy zona prioritare mbi të cilat ligjërohet: përfshijnë tema të brendshme dhe transkufitare. Tani do të flas për zonën e trete dhe të fundit prioritare: sfidat globale.

3) Marrëveshje për të përballuar sfidat globale
Ka argumentime se asnjë vend nuk mund t’i zgjidhë i vetëm – lista është e gjatë: demografia, emigracioni, rreziqet në rrjet dhe, natyrisht, kërcënimi ekzistencial i ndryshimeve klimaterike. Mbi këtë temë, Dhoma e Tregtisë beson se marrëveshjet midis publikut dhe privtatit, novatorizimi dhe teknologjia kanë një potencial të madh për të reduktuar emetimet e gazit serë. Ne të FMN-së jemi shumë aktivë lidhur me këtë temër, natyrisht, me një perspektivë makroekonomike. Jemi impenjuar që të taksojmë emetimet e qymyrit dhe të reduktojmë subvencionimet energjitike, që shkojnë në 5.2 trilion dollar çdo vit, baraz me 6.5% të PBB-së botërore.

Të dy këto instrumenta mund t’i zbusin efektet e ndryshimeve klimaterike. Duke qenë se jam bërë gjyshe kohët e fundit, mund të them se sfida për ta bërë botën një vend më të mirë për fëmijët dhe nipërit tanë ka marrë një domethënie të veçantë për mua. Në bashkëbisedimet e mia me të rinjtë në të gjithë botën, kam mësuar se ndryshimet klimaterike janë një prej dy sfidave që ata i shohin si më të rëndësishme për të ardhmen e tyre. tjetra është korrupsioni. Edhe lidhur me këtë temër FMN-ja ka rritur pëprjekjet e veta për ta matur kosotn makroekonomike të korrupsionit në shtetet anëtare. Kostoja vjetore është e barabartë me 1.5 trilion dollarë – rreth 2% e PBB-së globale.

Riciklimi i parasë së pistë dhe financimi i terrorizmit përfaqësojnë dimensione të tjera serioze të problemit – FMN-ja ka punuar lidhur me këtë me mbi 100 vende. Kërkimet tona nënvizojnë koston fiskale të korrupsionit, që gjeneron një humbje të mëdha në të ardhurat e shtetit dhe një shpenzim publik me cilësi të ulët. Këto studime konfirmojnë atë që ne dyshonim prej kohësh: korrupsioni ngadalëson rritjen, rrit pabarazitë dhe mosbesimin.

A ka shpresa në luftimin e korrupsionit? Ne mendojmë se po dhe mendojmë se politikat e duhura mund të bëjnë një diferencë të madhe. Në një studim të ri, vlerësojmë se brenda një grupi ekonomishë të ngjashme midis tyre, një korrupsion i vogël është shoqërohet me një rritje të të ardhurave fiskale – në fakt kemi zbuluar një diferencë të konsiderueshme me 4 pikë përqindjeje të PBB-së midis vendeve të ndryshme. Një korrupsion i vogël shoqërohet me një performancë më të mirë të studentëve dhe një shpenzim më efikas lidhur me infrastrukturat jetike: nga rrugët tek shkollat dhe tek spitalet. Kjo tregon avantazhet e mëdha e luftës kundër korrupsionit: nuk burojnë vetëm përfitime fiskale, por edhe fitime potenciale për të gjithë shoqërinë.

Ky fenomen ka një dimension të qartë ndërkombëtar. “Transparency International” e ka përditësuar “Corruption Perception Index”, ku pikaverazhi me 100 tregon një vend “shumë të pastër”. Sipas këtij treguesi, 2/3 e shteteve kanë një pikaverazh më të ulët se 50, që tregon probleme serioze në parandalimin e korrupsionit. Sigurisht, vendet duhet të marrin përgjegjësinë për atë që ndodh brenda kufijve të tyre, por korrupsioni është një plagë ndërkombëtare. Për ta luftuar është i nevojshëm një bashkëpunim ndërkombëtar.

Bashkëpunimi ndërkombëtar dhe FMN-ja
E di se Dhoma e njeh vlerën e bashkëpunimit. Qysh nga Lufta e Parë Botërore, në çdo vend e në çdo krizë, të punarit bashkë ka qenë në interesin e të gjithë botës. FMN-ja ka qenë shpesh në qendër të këtyre përpjekjeve. Gjatë krizës financiare globale, ai ka ndarë mbi 500 miliard për të shmangur një Depresion të Madh të ri. Në dekadën e mëpasme, kemi mbështetur programe ekonomike në mbi 90 vende dhe puna jonë vazhdon.

Mendoni për këshillat e FMN-së për disa vende për t’i ndihmuar q ëtë hapin tregjet dhe stimuluar investimet. Pse mendoni për mbështetjen tonë të kohëve të fundit ndaj disa programeve kritike në Egjipt, Tunizi dhe Jordani. Mendoni për Ukrainën ose për Argjentinën. Për ta bërë punën tonë në mënyrë efikase duhet të kemi resurset e duhura për ta përballuar të ardhmen. Kjo është një temë tjetër që pres të diskutoj me ministrat dhe krerët e qeverive në takimet tona e pranverore javën tjetër. Jam besimplotë se mbështetja e anëtarëve tanë do të mbesë e fortë.

Në përfundim, do të doja të ndalesha sërish mbi këtë ndërtesë të mrekullueshme, që ka aftësinë të frymëzojë. Një citim i shtetarit të madh amerikan Daniel Webster është e gdhendur në muret e ndërtesës fillestare të Dhomës. Webster thoshte: “Le t’i zhvillojmë resurset e Tokës tonë, le t’i shfaqim fuqitë e saj, le t’i ndërtojmë institucionet e saj, le t’i promovojmë të gjitha interesat e saj dhe të shikojmë se edhe ne në gjeneratën tonë do të jemi në gjendje të bëjmë diçka që ia vlen barra qiranë të kujtohet”.
Faleminderit.
(Christine Lagarde, ish Drejtore e Përgjithshme e FMN-së, është zgjedhur Guvernatore e Bankës Qendrore Europiane)

Përgatiti
ARMIN TIRANA

Ken Follett ka shkruar librin “The Key To Rebecca”: një spiun nazist gjatë Luftës së Dytë Botërore, nga Egjipti i dërgonte Hitlerit informacione të çmuara lidhur me aksionet ushtarake angleze. Alex Wolff ka ekzistuar vërtet, por historia e tij aventureske është më pak e lavidshme se ajo e filmit dhe e romanit në të cilat ka qenë protagonist

Quhej Johannes Eppler (në librin e Follett emri i tij është Alex Wolff) dhe ishte njeriu ideal për Abwehr-in, shërbimin sekret e ushtrisë gjermane i drejtuar nga Admirali Wilhelm Canaris. E ëma e Eppler, një gjermane, ishte rimartuar me një magjistrat pasanik egjiptian: i lindur në Aleksandri të Egjiptit në vitin 1914 dhe i rritur në Kajro, Eppler fliste shkëlqyeshëm arabishten, përveç gjermanishtes, dhe dinte të lëvizte me shkathtësi në mjedisin borgjez egjiptian, ku kishte njohjet e dobishme për të marrë informacione lidhur me trupat angleze që i kundërviheshin avancimit të furishëm të Gjeneralit Rommel, Dhelprës së Shkretëtirës, i lëshuar drejt pushtimit të teatrit veriafrikan. Abwehr-i e kishte rekrutuar në vitin 1937, kur ishte vetëm 23 vjeç, dhe e kishte bërë agjentin sekret të Berlinit për Lindjen e Mesme, duke e dërguar në Turqi, në Iran dhe në Afganistan. Por operacioni më i rëndësishëm në të cilin u përdor qe në atdheun e tij, në Egjipt.

Në pranverën e 1942 trupat gjermane dhe italiane qenë në kulmin e fushatës së tyre pushtuese. Afrikakorps-i kishte pushtuar më së fundi qytetin – kështjellë të Tobrukut dhe, pasi ka penetruar në territorin egjiptian, kërcënonte drejtpërsëdrejti deltën e Lumit Nil dhe, nga aty, Kajron dhe Kanalin e Suezit, objektiv strategjik themelor i të gjithë fushatës.

Pasi kishte pësuar me Armatën e VIII-të një seri përmbysjesh që e kishin lënë me moralin copë copë, anglezët qenë tashmë dorëzuar ndaj fatit të humbjes së të gjithë Egjiptit. Prej muajsh, në Kajro ishte në fuqi gjendja e jashtëzakonshme dhe shumë shtetas europianë qenë strehuar tashmë në Palestinë. Megjithatë, për t’u dhënë goditjen finale forcave britanike, gjermanët duhet të njihnin në thellësi lëvizjet armike.

Në Egjipt kishin pak agjentë ku të mbështeteshin: për ta përmirësuar situatën, i dhanë jetë Operacionit “Salam”, me objektiv infiltrimin e dy spiunëve në Kajro. Njëri ishte Eppler, kurse tjetri operatori i radios Hans Gerd Sandstede, i domosdoshëm për të transmetuar informacionet e siguruara nga shoku.

Hija e kryqit të thyer mbi Lumin Nil
Futja fshehurazi e të dyve në Egjipt ishte një ndërmarrje aspak e thjeshtë: edhe pse Eppler do të mund të futej me pashaportën e tij egjiptiane, ishte e preferueshme që askush të mos e regjistronte ardhjen e tij, edhe pse lidhjet e tij me Gjermaninë qenë të njohura.

Për të penetruar në mënyrë klandestine në territorin egjiptian, të dy agjentët u desh të përballeshin me rrezikun e përplasjes me një patrullë gjermane, përveçse me faktin që në shkretëtirën sahariane mund të ngatërrohej rruga, pa mundur që të dilej i gjallë. Për t’ia dalë me sukses në ndërmarrje, Abwehr-i përdori një eksplorator, hungarezin László Almásy, një fisnik me shumë kontakte në rrethet e larta: në Egjipt kishte akses deri në oborrin e sovranit, Mbretit Faruk.

Almásy kishte një të kaluar prej një njeriu aventuresk. Pasi kishte milituar në Luftën e Madhe si aviator, në Itali, ku veç të tjerash edhe ishte rrëzuar më 1918, në vitet midis dy luftërave botërore kishte kryer disa ekspedita të guximshme në Sahara me avion dhe me makinë – si një kalim aventuresk nga Egjipti në Sudan përgjatë Nilit me mjete motorike – bashkë me europianë të tjerë që më pas kishin nisur të punonin për Komandën e Lartë Britanike të Lindjes së Mesme.

Pas hyrjes në luftë të Hungarisë në krah të Boshtit në vitin 1941, Almásy ishte rekrutuar nga Abwehr-i, që i kishte dhënë detyrën e kontribuimit në përshkrimin e territorit të shkretë dhe përgatitur hapat për operacionet e ardhshme luftarake. Si oficer rezervë, i lejohej që të vishte uniformën e Kapitenit të Luftwaffe, aviacionit ushtarak gjerman.

Në vijim, Almásy u caktua në komandën e Majorit Nikolaus Ritter në Libi. Një tentativë e parë për të infiltruar spiunë gjermanë në Egjipt kishte përfunduar me një dështim dhe plagosjen e vetë Ritter, pasi një prej dy mjeteve të përdorura në operacion ishte detyruar që të rrëzohej. Almásy kishte marrë komandën e njësisë dhe në vjeshtën e 1941 kishte filluar të planifikonte Operacionin “Salam”, ndoshta një homazh ndaj përshëndetjes arabishte: “salaam”.

Kështu, asnjë më shumë se ai nuk ishte më i përshtatshmi në shoqërimin e Eppler dhe Sandstede midis dunave më të largëta nga fronti. Për të shmangur linjat britanike, eksploruesi kishte studiuar një rrugëtim që fillonte nga oazi italian i Jalo-s në Libi dhe vazhdonte në jugun e oazit Siwa deri në prapatokën egjiptiane. Për të mashtruar patrullat eventuale, mjetet për t’u përdorur do të ishin kamionet me kryqet e thyera të fshehura nga mbulesat mimetike dhe automjetet e Policisë Ushtarake britanike të kapura armiqve.

Nisja ishte vonuar shumë herë, edhe për shkak të spostimit të vazhdueshëm të frontit nga lindja në perëndim dhe anasjelltas. Në fundin e prillit 1942 më së fundi gjithçka ishte fati: hungarezi egjiptiano – gjermani Eppler dhe radiotelegrafisti me një eskortë të vogël, të nisur nga Tripoli arritën oazin Jalo dhe vazhduan drejt lindjes, atje ku hartat italiane tregonin një terren të qëndrueshëm e të sheshtë me shkurre. Por në vërtetë u ndeshën me një terren plot me duna të ulëta rëre, që rezultuan të pakalueshme. Një prej makinave ju prish aksi dhe u braktis. Nuk mbeti gjë tjetër veç kthimit në Jalo. Përpara se të tentohej sërish kalimi i shkretëtirës, u krye një rikonjicion ajror i rrugëtimit; por edhe tentativa e dytë nuk pati sukses.

Më së fundi misioni niset
Atëhere Almásy i rishikoi planet e tij dhe vendosi që të rrezikojë gjithçka për gjithçka. Karvani, i reduktuar në mjete dhe personel të eskortës, duhej të sunonte drejt oazit të Kufra duke kaluar shumë më në jug në Ultësirën e Qattara, një basen gjigantesk kripe i zhuritur nga dielli, dhe për të kaluar më pas Rrafshnaltën e Gilf Kebir, në kufirin midis Egjiptit, Libisë dhe Sudanit; nga këtu do të devijonte drejt oazit Kharga, për t’i lënë në fund Eppler dhe Sandstede në afërsitë e shkretëtirës.

Bëhej fjalë për një itninerar që Almásy e kishte zbuluar gjatë eksplorimeve të tij të mëparshme. Për sa e rrezikshme, ideja rezultoi e gjetur: pas një udhëtimi epik prej 2700 kilometrash, i zgjatur 3 javë, grupi arriti në Assiut, qytet afër Nilit në qendër të Egjiptit, ku dy spiunët e Abwehr-it zbritën pa probleme. Ishte fundi i muajit maj. “Salam” kishte përfunduar me sukses, tani fillonte Operacioni “Condor”. Ajo që injoronin shërbimet gjermane ishte se anglezët dinin gjithçka që at apo bënin. Faktikisht, qysh nga viti 1941, kishin arritur që të deshifronin mesazhet e koduara të transmetuar me radio nga Abwehr-i.

Kur filloi Operacioni “Salam”, një analist i ri i inteligjencës britanike, me emrin Jean Alington (emri i koduar i të cilit ishte Riccio), u vu në dijeni të tentativës së infiltrimit të kryer nga shërbimet e Rajhut të Tretë, por nuk mundi ta njoftonte menjëherë selinë qendrore në Kajro, pasi për shkak të rëndesës së situatës në front, mesazhet mbi lëvizjet e Afrikakorps-it kishin përparësinë.

Kur më së fundi nisën kërkimet, kishin kaluar disa ditë: koha e mjaftueshme për Almásy, që e kishte realizuar misionin e shoqërimit, të kthehej i pashqetësuar në Libi, ndërsa Eppler dhe Sandstede po arrinin Kajron me tren. Këtu morën me qira një shtëpi lundruese në Nil. Më së fundi të sigurtë, të dy spiunët u organizuan për ta çuar në fund misionin e tyre: të siguronin informacion mbi manovrat ushtarake angleze, mjetet që dispononin e kështu me radhë.

Eppler mori identitetin fals Hussein Gaffar, ndërsa Sandstede, që përpara luftës kishte punuar në fushën e naftës për Shtetet e Bashkuara, prezantohej si Peter Monkaster, një shtetas amerikan me origjinë skandinave. Në bazën e tyre instaluan një radiotransmetuese të fshehur në një mobilje gramafoni, e vendosur në dhomën e ndenjes. Sandstede e kishte ndërtuar dispozitivin në mënyrë që të mund të dërgonte mesazhe radio në alfabetin Morse, ndërkohë disqet riprodhonin muzikë. Mesazhet qenë të shifruara në bazë të një kodi të paracaktuar (ka mundësi edhe ai i njohur për shërbimet sekrete aleate, që në këtë mënyrë mund të ndiqnin çdo lëvizje të dy agjentëve “inkonjito”).

Në kujtimet e tij, të shkruara pas luftës, Eppler thekson se ka grumbulluar informacione të shumta lidhur me lëvizjet e trupave britanike duke përdorur një rrjet informatorësh të quajtur me emrin e koduar “Piramida”. Ishte pjesë e tij një vallëtare e njohur që luante belin, Hekmet Fahmy, mikja e tij e fëmijërisë, që përkrahte kauzën nacionaliste (nacionalistët egjiptianë simpatizonin nazistët), përveç balerinave të tjera dhe entraîneuse të klubeve të natës së Kajros.

Veç kësaj, Eppler tregon se ka arritur të infiltrojë në shërbimet sekrete britanike dhe se ka arritur deri të futet në selinë qendrore të Armatës së VIII-të në Kajro, duke u maskuar si oficer i Brigadës së Pushkatarëve. Në këtë mënyrë ka grumbulluar një sasi informacionesh të çmuara, që ia transmetoi një stacioni gjerman radioje në afërsitë e El Alamein, pika më e afërt me Kajron e arritur nga forcat e Boshtit. Për shkak të disa problemeve teknike me aparatin transmetues, i ashtuquajturi Hussein Gaffar i kërkoi ndihmë lëvizjes nacionaliste të oficerëve të lirë egjiptianë, në favor të Gjermanisë, me bindjen se do ta çlironte Egjiptin nga dominimi anglez. Ndihma do t’i jepej nga një oficer i ri me emrin Anwar El Sadat, që shumë vite më pas do të bëhet President i vendit dhe do të vritet nga ekstremistët islamikë.

Kondori përfundon në kafaz
Në realitet, gjërat për dy agjentët sekretë shkuan në mënyrë shumë të ndryshme dhe shumë më pak të lavdishme. Eppler dhe Sandstede nuk grumbulluan asnjë informacion të rëndësishëm; nuk arritën as edhe të viheshin në kontakt me stacionet e radiove gjermane, nga momenti që operatorët qenë burgosur në ditët e ardhjes së tyre në Egjipt, kur shtabi qendror i avancuar i Rommel ran ë duart e anglezëve në afërsi të Bir Hakeim.

Frika se mos përballeshin me një ndëshkim për dështimin e tyre, në rastin ku Rommel dhe trupat e tij do të kishin pushtuar Kajron, e shtyu Eppler që të hartojë ditare false që theksonin mbledhjen e informacioneve nëpërmjet burimeve të ndryshme. Ajo që Eppler bëri në të vërtetë, bashkë me Sandstede, qe harxhimi në femra dhe kënaqësi të tjera i shumave të konsiderueshme të parave që i qenë dhënë për misionin. Vetë Sadat i kritikoi ashpër të dy dhe arriti që t’i akuzojë edhe se kishin sabotuar radion e tyre në mënyrë që ta kalonin gjithë kohën në dëfrime, duke jetuar me dy prostitute hebreje.

Sjellja e të dy spiunëve, shtuar faktit që, pa dijeninë e tyre, stërlinat angleze që shpenzonin me shumë bujari qenë false, tërhoqi mbi ta vëmendjen e intleigjencës britanike. Nga arkivat e DSO-së (Defense Security Officers) – shërbimi i spinazhit i krijuar nga Londra në Egjipt, në të cilat Eppler është i regjistruar në Dosjen MI5 KV 2/1467 – ka dalë se një agjent anglez mësoi se një farë Victor Hauer, një punonjës austriak pranë ambasadës suedeze që merrej me gjermanët e internuar, kishte marrë kërkesën për të “ndihmuar dy gjermane” të kërkuar.

Më 2 korrik, Hauer u ndalua dhe rrëfimi i tij çoi në arrestimin e të dyve, që tjetër nuk qenë përveçse Eppler dhe Sandstede, përveç kontakteve të tyre të shumtë në radhët e ushtrisë egjiptiane. Më kot, kur pa agjentët anglezë që po i afroheshin në bazën e tyre sekrete afër lumit, Sandstede tentoi që ta mbytë dhe të vetëvritet. Operacioni “Condor” kishte dështuar keq, më pak se 2 muaj pas ardhjes së tyre aventureske në Kajro.

Të marrë në pyetje, të dy vendosën që të bashkëpunojnë dhe i shpëtuan kështu ekzekutimit, që zakonisht priste spiunët. Për rolin e saj si bashkëpunëtore apo ndoshta edhe vetëm si shoqe batakçinjsh, vallëtarja Fahmy ia hodhi vetëm me një dënim me kusht. I vetmi të cilit gjërat i shkuan për mrekulli qe hungarezi Almásy, që pas rikthimit të tij në Libi ju dha Kryqi i Hekurt i Klasit të I-rë dhe u promovua me gradën e Majorit nga vetë Rommel.

Por pas Operacionit “Salam” prania e tij në Afrikën Veriore rezultoi e kotë dhe u ridërgua në Hungari, ku do të qëndronte në kontakt me Abwehr-in deri në fundin e 1943. Pas luftës, u persekutua në atdhe nga pushtuesit rusë për raportet e tij të kaluara me gjermanët dhe e la Hungarinë për t’u kthyer prap në Egjipt, ka mundësi me ndihmën e inteligjencës britanike (një koleg nga ana tjetër e barrikadës mund të sjellë informacione të dobishme), ku u mbajt me punëra të shëndetshme deri në vdekjen e tij, e ndodhur më 1951 për shkak të një sëmundjeje të ngjitur gjatë një udhëtimi në Mozambik. Për sa i përket Eppler, edhe ai i mbijetoi luftës dhe më 1977 botoi kujtimet e tij, të titulluara “Operacioni Condor”, me sukses më të madh se ai që pati në jetën e tij si spiun. Agjent sekret mediokër dhe mburravec i madh, u ndihmua gjithmonë nga fati.
(nga Storica)

Përgatiti
ARMIN TIRANA