Nga Erisa Kryeziu, Esmeralda Keta | Citizens.al

Kur nisën punë në fasoneri* 15 vite më parë, gratë që punojnë në Kamëz dhe Bathore nuk e kishin menduar se edhe në dekadën e dytë të profesionit do të përballeshin me kushte të vështira pune. Ndërsa përvoja dhe aftësitë e tyre janë rritur, kushtet janë përkeqësuar dhe paga vazhdon të jetë minimale.

“Sot, jemi më keq se kur nisëm punë për herë të parë”, – tha një punëtore e fabrikës “Remal”.

Në këto ambiente, gratë punojnë orë të gjata dhe marrin paga minimale, ndërsa prodhojnë këpucë për markat luksoze.

“Na shfrytëzojnë deri në palcë”, – tha një punëtore që ka parë të njëjtën situatë në shumë fasoneri, ku mungojnë sindikatat dhe kontrolli institucional.

Me rreth 75 mijë të punësuar, sektori fason konsiderohet një ndër sektorët prioritarë të ekonomisë shqiptare, por punëtorët ankohen për kushte të rënda pune dhe trajtim jodinjitoz.

“Është një sektor që operon me normë fitimi shumë të ulët dhe ka sjellë shfrytëzimin e punëtorëve në mënyrë masive”,- deklaroi Suzana Lulaj, sekretare e Përgjithshme e Federatës së Sindikatave të Tekstilit, Konfeksioneve dhe Shërbimeve Artizanale të Shqipërisë, gjatë prezantimit të Ligjit gjerman për kontrollin e detyrueshëm në zinxhirët e prodhimit.

“Mungon kontrata kolektive sektoriale, sistemi i pagave vazhdon të dominohet nga paga me normë. Kur normat rriten artificialisht dhe punëtorët tanë nuk arrijnë të marrin dhe as pagën minimale”,-renditi ajo disa nga shqetësimet e këtij sektori, ndërsa pranoi se sindikata ishte e dobët dhe e pafuqishme për tu shtrirë te këto ndërmarrje.

Për shumicën e punonjësve të sektorit fason, marrëveshja “Clean Clothes” e nënshkruar nga disa kompani, që supozohet të sigurojë paga dinjitoze dhe kushte më të mira pune, është vetëm në letër.

Mirela Arqimandriti, Drejtoreshë Ekzekutive e Qendrës Aleanca Gjinore për Zhvillim (GADC), e cila prej shumë vitesh punon për monitorimin, ngritjen e kapaciteteve dhe mbështetjen e grave që punojnë në sektorin e tekstileve e këpucëve, vë në dukje se “mekanizmat efektivë për raportimin e shkeljeve apo problematikave në vendin e punës pothuajse mungojnë në këtë sektor,” duke e bërë zgjidhjen e tyre tepër të vështirë.

“Edhe në rastet kur këto mekanizma ekzistojnë, ato janë kryesisht formale, të kufizuara në dokumente dhe të realizuara vetëm në kuadër të marrëveshjeve që lidhen midis prodhuesit shqiptar dhe kompanisë porositëse si detyrime ndërkombëtare por nuk janë funksionale në realitet,” tha Arqimandriti për Citizens.al.

Citizens.al publikoi një pyetësor duke marrë dëshmitë e 81 grave që punojnë në fasoneri. Të dhënat tregojnë se punëtoret ankohen për paga të ulëta dhe mungesë të kushteve bazë, përfshirë mungesën e ventilimit, lejeve, orëve shtesë të paguara dhe pushimeve zyrtare.

Sektori fason mbahet në këmbë nga gratë, të cilat përbëjnë rreth 87% të të punësuarve. Ato përgjithësisht janë pa arsimim dhe pa ndonjë kualifikim të veçantë.

I favorizuar nga kostot e ulëta të krahut të punës, sektori fason nisi të lulëzojë në Shqipëri 32 vite më parë. Fillimisht me ndërmarrje të vogla që merrnin përsipër vetëm një proces, pas viteve 2000 Shqipëria u pa si “parajsë” nga kompanitë e huaja për shkak të mungesës së kontrollit dhe sindikatave të dobëta.

Një studim i Qendrës “Aleanca Gjinore për Zhvillim“ gjeti se vetëm një përqindje e vogël e të gjithë punëtorëve të fasonerive janë pjesë e sindikatave, ndërsa konstatoi se “ka raste ku sindikatat janë krijuar nga menaxhmentet e fabrikës për të shënuar kutinë për klientët e tyre ndërkombëtarë”. 

“Liria e organizimit është një nga të drejtat më të vështira për të treguar që po dhunohet. Nga puna jonë në sa e sa raste punëtorët mundohen të organizohen në sindikatat e tyre, dhe e kanë jashtëzakonisht të vështirë për tu regjistruar në mënyrë formale pasi nuk ju njihet kjo e drejtë”,- tha Artemisa Ljarja nga “Clean Clothes”.

Kushtet e vështira dhe mungesa e kontratave

“Gjatë verës është shumë vapë, ndërsa gjatë dimrit shumë ftohtë”,- i tha Citizens.al një punëtore e fasonerisë në Lushnjë. Ajo dhe shumë të tjera tregojnë për mungesën e ajrimit dhe për ngushtësinë e hapësirave të punës.

Në kompaninë “Prodyn”, që prodhon për marka si “Prada” dhe “Clark”, një punonjëse tha se ka vite që punon pa kontratë pune, ndërsa pagesa është minimale.

“Pagën bazë e arrijmë vetëm nëse punojmë edhe të shtunave”- tha ajo, “plus që edhe po punove të shtunave i bie që do të shkojë brutoja në total mbi 500”.

Një tjetër dëshmon se në këto ndërmarrje, kontratat shpesh nuk u jepen punonjësve për të lexuar, por u kërkohet të firmosin në fletë të bardha.

Në ambientet e punës, punëtoret përballen edhe me presion të madh psikologjik. Një punëtore në fasonerinë “Albashoes”, që prodhon për firma si “Armani” dhe “Versace”, përmendi frikën e vazhdueshme të humbjes së punës dhe trajtimin me dhunë psikologjike: “Nëse nuk të pëlqen, ja ku e ke derën”, -këto fjalë dëgjohen shpesh në fasoneri.

Gratë ankohen se në ambiente të tilla ato nuk kanë kontroll mbi kohën e pushimit e as të përdorin tualetin. “Tani i kanë ndaluar të gjitha gratë të shkojnë në tualet para orës 10:30,”- tha një punëtore. Përveç lodhjes fizike, ato shprehin se dhuna psikologjike dhe trajtimi jo dinjitoz janë probleme të përditshme.

Problemet me kushtet e punës pranohen edhe nga Ingrit Sokoli, përfaqësuese e sindikatës për fasoneritë pranë TRIKOT në Shkodër.

“Punonjësit e sektorit fason në Shqipëri përballen me një sërë problematikash, të cilat lidhen kryesisht me kushte të papërshtatshme pune, pagë të ulët dhe mungesë mbrojtje ligjore”,- tha ajo për Citizes.al. .

Ajo shtoi më tej se shpesh pagat në sektorin fason janë shumë të ulëta krahasuar me standardet ndërkombëtare dhe me kostot e jetesës në Shqipëri.

“Paga minimale është shpesh e pamjaftueshme për të mbuluar nevojat bazike”, -tha ajo, ndërsa shtoi se shumë punonjës punojnë me orë të gjata pa iu paguar orët shtesë.

“Kjo mund të çojë në lodhje të madhe dhe një cilësi të ulët jete”, – komenton Sokoli.

Sipas saj punonjësit në sektorin fason shpesh ndihen të ngujuar në pozita të ulëta dhe pa mundësi për avancim profesional, pasi shumë punëdhënës nuk investojnë në trajnime apo zhvillim të aftësive të punonjësve.

Edhe Mirela Arqimandriti nga GADC, thotë se në sektorin e fasonerisë, të drejtat e punonjësve shpeshherë nuk respektohen.

“Shumë punonjës punojnë me kontrata individuale, të cilat nuk i shohin, përveçse në ditën që i firmosin, çka i bën më të cenueshëm ndaj shkeljeve të mundshme. Edhe pagesat shpesh janë në nivele minimale dhe nuk reflektojnë kostot e jetesës, duke vështirësuar jetesën me dinjitet për punonjëset dhe familjet e tyre”, – thotë Arqimandriti.

Sipas saj gjendja nuk është aspak e mirë as sa i përket shëndetit dhe sigurisë: “kushtet e sigurisë janë shpeshherë minimale, dhe ndodh që punonjësit të punojnë në ambiente të papërshtatshme për shëndetin e tyre, duke rrezikuar dëmtimet apo sëmundjet e lidhura me punën, për te cilat nuk flitet fare”.

Edhe për praninë e mjekut, që është detyrim ligjor, Arqimandriti thotë se ai rezulton vetëm në letra për të dalë mirë përpara Inspektoratit të Punës, por nuk ushtron veprimtari kontrolli mjekësor.

Roli i Inspektoratit të Punës dhe institucionet e tjera

Gratë tregojnë se nuk gjejnë mbështetje nga Inspektorati i Punës, institucioni që teorikisht duhet të mbrojë të drejtat e tyre.

“Kur bëhen ankesa në Inspektorat, ata e marrin vesh përpara,” – tha një nga punëtoret, duke shtuar se shpesh Inspektorati bashkëpunon me drejtuesit për të fshehur shkeljet.

“Një ditë një përgjegjëse i ka gjuajtur një punëtoreje. Kam marrë në telefon Inspektoratin dhe e kam raportuar me emër me mbiemër”,- tregon një prej punëtoreve.

“Kur erdhi Inspektorati, i thanë jo ajo është me raport lindjeje, ndërkohë që ne ishim aty e dinim që ajo ishte në punë. E fshehën atë”,- përfundon ajo.

Punëtoret pranojnë se Inspektorati shpesh “i mbyll çështjet tek zyrat e shefes”, pa i adresuar realisht problemet.

Edvin Prençe, kryetar i shoqatës “Pro-Export Albania”, tha se kushtet e punës janë përmirësuar krahasuar me të kaluarën, por theksoi se sektori fason në Shqipëri po përjeton një krizë. Sipas tij, rritja e kostove dhe zhvlerësimi i euros kanë bërë që numri i punonjësve të fasonerive të bjerë.

“Në dhjetor të vitit 2023, sektori fason kishte 75,000 të punësuar, por tani ky numër është reduktuar me rreth 7-8 mijë punonjës. Kjo ka ardhur për shkak të rritjes së kostove, humbjes së konkurrueshmërisë , ndërsa kursi i këmbimit të euros i ka nxjerrë jashtë tregut, jashtë konkurrueshmërisë bizneset shqiptare”, -tha ai.

Ai shtoi se fasoneritë që punojnë për kompani të huaja duhet të plotësojnë kërkesa të larta për certifikim, të cilat monitorohen nga bizneset e huaja dhe jo nga autoritetet shqiptare.

Ingrit Sokoli thotë se “shpesh ndodh që këto kompani (kompanitë e huaja) të imponojnë kushte të caktuara në lidhje me cilësinë e produktit dhe procesin e prodhimit”.

“Megjithatë, ndarja mes kushteve të punës që janë të garantuara nga kontratat me këto marka dhe kushtet reale të punës në fabrikat fason mund të jetë shumë e paqartë dhe shpesh nuk përputhen plotësisht me standardet që mund të presësh nga këto kompani”, – pranon Sokoli.

Pavarësisht krizës dhe Pandemisë Covid-19, të dhënat e Institutit të Statistikave tregojnë se ky sektor ka njohur rritje. Në fund të vitit 2023 në vendin tonë ishin të regjistruara 1,015 ndërmarrje aktive që merreshin me prodhimin e këpucëve dhe veshjeve, nga 780 të tilla që ishin në vitin 2019. Megjithatë, ky numër mbetet ende larg shifrës prej 2,921 kompanish që operonin në vitin 2010, duke reflektuar një tkurrje të ndjeshme të sektorit gjatë dekadës së fundit.

Krahas sfidave, ky sektor ka shënuar përmirësime në eksport. Sipas të dhënave të INSTAT, eksportet e tekstileve dhe këpucëve arritën vlerën e 135 miliardë lekëve në vitin 2023, një rritje e konsiderueshme krahasuar me 102 miliardë lekë të regjistruara gjatë vitit të pandemisë, 2020.

Por duket se vitit 2024 nuk ka qenë i mbarë për sektorin fason. Të dhënat e INSTAT tregojnë se për periudhën janar-shtator 2024 eksportet e mallrave arritën vlerën 286 mld lekë, duke u ulur me -14,2 %, krahasuar me një vit më parë. Sektori fason ndikoi në këtë ulje me -5,1 pikë përqindje.

Uljen më të madhe ky sektor e shënoi përgjatë muajit shtator 2024, me 5.5 % më pak eksporte.

Sektori, i cili punëson kryesisht gra me arsim fillor dhe pa kualifikime specifike, në fillimet e tij ishte i mbizotëruar nga puna në të zezë dhe sistemi i pagesave me normë. Megjithëse sot është formalizuar, shumica dërrmuese e punonjësve vazhdojnë të marrin vetëm pagën minimale, duke reflektuar sfida të vazhdueshme në drejtim të përmirësimit të kushteve të punës dhe të ardhurave.

Sektori aktualisht prodhon produkte për marka të njohura, duke rritur ambiciet e prodhuesve dhe zgjeruar gamën e prodhimeve. Aktualisht disa kompani të sektorit fason operojnë me cikle të plota për përgatitjen e një produkti me porosi nga brande të njohura e tregje të huaja.

Gjithsesi, është e domosdoshme që të vendosen dhe të zbatohen rregulla më të forta, të cilat jo vetëm respektojnë, por edhe zbatojnë në mënyrë kuptimplotë konventat ndërkombëtare që Shqipëria ka nënshkruar, përfshirë ato të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO). Ekspertët e lidhin sfidat e tanishme me boshllëqet ligjore dhe zbatimin e dobët të standardeve mbi kushtet e punës.

“Ligjet ekzistojnë, por shpesh zbatimi i tyre është i dobët. Mangësitë lidhen me mungesën e inspektimeve të rregullta dhe efikase, dhe shpesh shkeljet nuk ndëshkohen mjaftueshëm për të inkurajuar përmirësime”, -thotë Arqimandriti.

“Shfrytëzimi nga kompanitë ndërkombëtare dhe mungesa e standardeve sektoriale: Sfida për punonjësit shqiptarë”

Një pjesë e kompanive të huaja përfitojnë jo vetëm nga krahu i lirë i punës por edhe nga mungesa e transparencës dhe informaliteti në Shqipëri. Në një intervistë për Citizens.al, Artemisa Ljarja, nga “Clean Clothes Campaign” në Gjermani, tha se kompani të tilla shmangin përballien me standardet ndërkombëtare duke përdorur furnitorë të shumtë, kjo e bën të pamundur identifikimin e zinxhirit të plotë të furnizimit.

Për punëtoret e fasonerisë, marrëveshjet ndërkombëtare, si “Akordi i Bangladeshit” ** për të siguruar shëndetin dhe sigurinë në punë, shpesh nuk ndikojnë në përditshmërinë e tyre. Një punëtore në fasonerinë “Prodyn” tha se prej shumë kohësh ka punuar në këtë kompani pa kontratë, dhe vetëm një herë i është dhënë për të lexuar një kontratë tremujore. “Pas asaj kontrate nuk kemi parë më asgjë të shkruar,”- tha ajo.

Në zinxhirin e furnizimit të sektorit fason, ekziston një nivel i lartë pasigurie dhe paqartësie, që krijon vështirësi për të siguruar kushte të qëndrueshme dhe të parashikueshme për të gjithë palët e përfshira. Kjo pasiguri shpesh rezulton nga mungesa e transparencës, praktikat e errëta të kontraktimit dhe shmangia e nënshkrimit të marrëveshjeve formale nga furnitorët, të cilët tentojnë të minimizojnë rreziqet dhe ndëshkimet për shkeljen e kushteve të kontratave.

Kjo ka një ndikim të drejtpërdrejtë në cilësinë dhe besueshmërinë e furnizimeve, duke krijuar një mjedis të paqëndrueshëm për të gjitha palët e përfshira dhe duke penguar zhvillimin e një partneriteti të qëndrueshëm dhe afatgjatë mes markave dhe furnitorëve.

Mungesa e transparencës në zinxhirin e furnizimit, sipas ekspertëve, është një veprim i qëllimshëm, pasi furnitorët shpesh shmangin nënshkrimin e kontratave me markat e njohura për të evituar penalitetet e rënda.

“Nga studimi që kemi bërë edhe në vende të tjera, sidomos edhe në vende të BE-së me furnitorë të drejtpërdrejtë, nuk preferojnë vetë furnitorët të kenë kontrata sepse në momentin që ata nuk janë të aftë të përmbushin kontratën kanë penalitete të jashtëzakonshme nga brandet”, – thotë Artemisa Ljarja për Citizens.al.

Sipas saj kontratat e kompanive të mëdha përmbajnë disa standarde që janë shtesë për kompanitë në Shqipëri.

“Janë 8 konventat kryesore të ILO-s që kanë të bëjnë me punësimin e fëmijëve, nuk duhet të shkelet e drejta për tu organizuar; pagesa duhet të jetë pagesë e denjë. Puna e detyruar është element tjetër dhe mënyra se si ILO e përcakton punën e detyruar është shumë interesante sepse vlen edhe për punën në Shqipëri. Pra supozohet që ti duhet të marrësh pagën minimale maksimumi 48 orë pune në javë. Ndërkohë që ne kemi marrë vesh nga disa punëtorë që meqënëse ka pak punëtorë tani në Shqipëri, çfarë bëjnë, kanë rritur normën dhe i detyrojnë, lidhin normën me pagën minimale. Pra paga minimale nuk është e lidhur me 40 orëshin. Dhe kjo quhet punë e detyruar sipas Konventës së ILO-s”,- shpjegon Ljarja.

Pavarësisht se në Shqipëri prodhohen produkte për disa marka të njohura ndërkombëtare, është e vështirë të arrihet transparenca e plotë në zinxhirin e furnizimit. Kjo ndodh sepse jo të gjitha kompanitë shqiptare janë furnitore të drejtpërdrejta, ndërkohë që shumica operojnë përmes ndërmjetësve, kryesisht nga Italia. Kjo strukturë e ndërmjetësuar e bën të vështirë ndjekjen dhe identifikimin e saktë të burimeve të prodhimit dhe ndikon në mungesën e transparencës në proceset furnizuese.

“Prodhimi për marka të njohura ndërkombëtare, pa identifikimin e emrave të tyre ose të zinxhirit prodhues, e bën të vështirë monitorimin e fabrikave për të siguruar respektimin e të drejtave të punonjësve. Kjo mungesë transparence u jep mundësinë kompanive të shmangin përgjegjësinë për kushtet e punës dhe pagesat e ulëta,” – thotë Mirela Arqimadriti.

Edvin Prençe shtoi se shoqata e tij ka propozuar krijimin e një kontrate kolektive sektoriale që do të ndihmojë në sigurimin e të drejtave për punonjësit dhe për bizneset, duke specifikuar pagesat dhe të drejtat për çdo proces pune.

“Kjo do të ndihmonte në rritjen e transparencës dhe në përmirësimin e kushteve të punës,”- tha ai.

Ndërsa kriza në sektor vazhdon, të dhënat e INSTAT tregojnë se në fund të vitit 2023 ishin aktive 1,015 ndërmarrje fasoneri në Shqipëri, duke përfaqësuar një rritje krahasuar me vitin 2019. Prençe theksoi se sektori ka ende shumë sfida, përfshirë koston e lartë të prodhimit dhe humbjen e konkurrencës në tregjet ndërkombëtare.

Në Europë gratë përfaqësojnë 70% të forcës së punës në sektorin e tekstileve, në vitin 2022. Një studim i  Qendrës Aleanca gjinore për Zhvillim ka gjetur se edhe në Shqipëri ky sektor dominohet nga gratë, që përbëjnë  87 % të të punësuarve.

“Shumica dërrmuese e këtyre grave kanë arsim fillor ose të mesëm dhe zakonisht paguhen me pagën minimale”, – citon studimi.

Ekspertët që merren me studimin  e këtij sektori thonë se ndonëse dominojnë këtë sektor, shpesh gratë marrin paga më të ulëta sesa burrat për pozicione të ngjashme.

“Burrat janë më të pranishëm, në pozicione drejtuese, duke pasqyruar kështu një ndarje gjinore të theksuar në hierarkinë e kompanive,” shprehet Mirela Arqimandriti. Sipas saj, presioni psikologjik për të kapur normat e larta ditore është një tjetër faktor që ndikon kryesisht tek gratë, të cilat përballen me pritshmëri të larta për produktivitetin ditor.

Nën sloganin “Prodhuar në Shqipëri, veshur në tërë Evropën” shoqata Proeksport Albania që është përfaqësuesi zyrtar i industrisë së veshjeve dhe këpucëve në Shqipëri, thotë se kjo industri përfshin 700 fabrika aktive dhe “35 % e ofrojnë markën e tyre të veshjeve”.

Pavarësisht se liria e anëtarësimit dhe e negociatave për kontratat kolektive mbrohen si e drejtë kushtetuese në Shqipëri, vetëm një përqindje e vogël e të gjithë punëtorëve të veshjeve janë në fakt të sindikalizuar.

Sindikatat e dobëta, kanë bërë që punëtorët ti shohin me dyshim këto përfaqësime.

Sipas Mirela Arqimadritit, shumica e punonjësve nuk kanë informacion të mjaftueshëm për mbrojtjen që mund të ofrojnë sindikatat, sidomos në fabrikat e mëdha të prodhimit.

“Edhe aty ku ka një lloj njohjeje, ekziston një hezitim për t’u anëtarësuar për shkak të frikës nga presioni apo përjashtimi”, – shpjegon ajo. .

Situatën e pranon edhe Ingrit Sokoli, përfaqësuese e sindikatës për fasoneritë pranë TRIKOT në Shkodër.

“Punonjësit kanë frikë të flasin hapur për problemet e tyre, pasi mund të etiketohen si “problem” ose “të padëshiruar” nga punëdhënësit dhe kolegët, veçanërisht në një mjedis ku konkurrenca për vende pune është e ashpër, – tha ajo.

Sfidat e përditshme të punëtoreve të fasonerisë

Punëtoret e fasonerive janë një grup grash energjike që mbajnë në këmbë ekonominë e familjeve të tyre. Shumë prej tyre janë krenare për punën që bëjnë, edhe pse kushtet janë të vështira.

“Këpucët që ne prodhojmë shiten për qindra e mijëra euro, por ne mezi mbajmë familjet tona me pagat që marrim,” -tha një nga gratë që punon në fabrikën “Remal”.

Ato përballen me dhunë psikologjike dhe një ritëm pune të lartë, që shpesh kërkon kryerjen e disa proceseve të ndryshme.

Një punëtore kujton vizitën e një drejtuesi italian, i cili vuri re se disa punëtore bënin nga dy ose tri procese dhe kërkoi që punonjëset të shtoheshin.

 “Ai i kërkoi llogari përgjegjëses se pse punonjëset ishin të mbingarkuara. Shtuan punonjëse sa kohë ai ishte aty, por sapo u largua, i hoqën,”- tregoi ajo.

Një tjetër punonjëse kujtoi një rast të fundit kur e pushuan nga puna për një gabim të vogël gjatë një procesi, duke treguar pasigurinë dhe presionin e përditshëm që ndjejnë.

Disa nga këto gra kanë protestuar disa herë, dhe falë tyre kanë arritur disa fitore të vogla, si marrja pushim e disa ditëve të caktuara festive.

Një punëtore e “Albashoes”, që prodhon për firma si “Armani” dhe “Gucci”, përmendin presionin e vazhdueshëm që ndjejnë.

“Na bëjnë presion çdo ditë dhe është shumë e vështirë për të kërkuar të drejtat tona,”- tha ajo. “Na thonë se mund të na përzënë në çdo moment dhe kjo na e bën punën edhe më të vështirë.”

Inspektorati i Punës ka konstatuar shkelje në shumë fasoneri, përfshirë informalitetin dhe pagesën e papaguar të orëve shtesë. Nga viti 2020 e deri në qershor të këtij viti, Inspektorati ka kryer 6,414 inspektime dhe ka zbuluar 252 punonjës nën moshën 18 vjeç, ndërkohë që 48% e shkeljeve lidhen me mungesën e respektimit të kontratave dhe pagesën e orëve shtesë.

Sipas Ljarjes, standardet ndërkombëtare të ILO-s, të cilat garantojnë të drejtat e punës, nuk zbatohen gjithmonë siç duhet në Shqipëri. “Nuk ka transparencë për furnizuesit dhe mungojnë kontratat e drejtpërdrejta,” – tha ajo. Ajo vuri në dukje sfidat e shumta me të cilat përballet sektori fason dhe theksoi rëndësinë që kompanitë shqiptare të zhvillojnë marrëdhënie më të qëndrueshme dhe të përmirësojnë kushtet për punëtorët e tyre.

Nga ana tjetër, Prençe bëri thirrje për një ndryshim të qasjes brenda sektorit dhe propozoi krijimin e një “shkolle ekselence” që do të mundësonte certifikimin e lëndëve të para dhe ofrimin e trajnimeve për rritjen e konkurrueshmërisë së sektorit. “Për të qenë konkurrues, duhet të kemi punonjës të mirëtrajnuar dhe kompani që inspirojnë besim,” – theksoi ai.

Sipas Prençes, për të kapërcyer krizën që ka prekur këtë sektor, është e nevojshme një ndryshim rrënjësor i filozofisë së punës. “Nëse deri dje kemi shitur vetëm krahun e punës, sot duhet të synojmë të jemi ‘Made in Albania’ me produkte autentike dhe prototipe. Duhet të bëhemi prodhues të të gjitha fazave të punës – nga blerja e lëndës së parë, deri te produkti final, që mund të jetë një brand apo një dyqan. Vetëm kështu mund të krijojmë vlerë të shtuar, të sigurojmë mbijetesën e sektorit, të bëjmë investime, të rrisim pagat dhe të tërheqim brezin e ri për t’u angazhuar në këtë industri,” – përfundoi ai.

Në përfundim, sektori fason në Shqipëri përballet me një sërë sfidash që ndikojnë si tek punonjësit, ashtu edhe tek konkurrueshmëria e kompanive. Gratë, të cilat përbëjnë shumicën e fuqisë punëtore, vazhdojnë të punojnë në kushte të vështira, me paga minimale dhe mungesë mbrojtjeje ligjore. Ndërkohë që formalizimi i sektorit ka sjellë disa përmirësime, mbeten ende shumë probleme që kërkojnë zgjidhje konkrete. Për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm, është thelbësore që qeveria, bizneset dhe organizatat ndërkombëtare të bashkëpunojnë për përmirësimin e kushteve të punës dhe forcimin e mekanizmave mbrojtës, duke e kthyer këtë sektor në një shtyllë të fuqishme të ekonomisë shqiptare.

—

* Në Shqipëri, termi “fasoneri” përdoret për të përshkruar ndërmarrjet prodhuese që veprojnë kryesisht në sektorin e tekstilit, veshjeve dhe këpucëve, ku proceset e prodhimit kryhen në bazë të porosive nga kompani të huaja. Këto kompani zakonisht marrin lëndë të para ose gjysmë-produkte nga jashtë, i përpunojnë (qepje, montim, apo përfundim të produkteve) dhe më pas i eksportojnë përsëri në vendet e origjinës ose të tjera.

** Në nëntor 2023, markat dhe sindikatat ranë dakord për një Marrëveshje Ndërkombëtare që do të vazhdonte punën shpëtimtare të Marrëveshjes së Bangladeshit për t’i bërë fabrikat të sigurta pas rënies së Rana Plaza. Kjo marrëveshje do të mundësojë zgjerimin e mëtejshëm të punës në vende të tjera. Të gjitha markat që nënshkruajnë Marrëveshjen Ndërkombëtare duhet të nënshkruajnë të paktën një marrëveshje të një vendi. Të gjitha markat që nuk e kanë nënshkruar ende Marrëveshjen vazhdojnë të vënë në rrezik jetën e punëtorëve dhe ne u bëjmë thirrje atyre që të nënshkruajnë sa më shpejt të jetë e mundur. Marrëveshja Ndërkombëtare është nënshkruar nga 252 marka. Janë 129 nënshkrues të Marrëveshjes së Pakistanit dhe 213 kompani kanë nënshkruar programin e Bangladeshit. Kjo përmbledhje u përditësua për herë të fundit më 7 janar 2025. Për përditësimin më të fundit, kontrolloni faqen e internetit të Marrëveshjes Ndërkombëtare.  Më shumë info mund të gjeni këtu:  https://cleanclothes.org/campaigns/the-accord/brand-tracker.

Nga puna në të zezë, orët shtesë të papaguara, puna në ditë festash dhe ditë pushimi, censura dhe vetëcensura e deri te vonesat në paga, bëjnë që gazetarët e mediave online të heqin dorë nga profesioni. Të gjitha këto vështirësi dhe problematika të këtij sektori të parregulluar shoqërohen me pasiguri në punë, mungesë pasioni dhe jo pak herë me keqinformim apo informim të cekët të publikut.

Nga Alban Tufa

Në raportin e Media Ownership Monitor Albania për  vitin 2023, rreth 70% e shqiptarëve përdorin median online çdo ditë, ndërsa 82% përdorin median sociale. Nga ky raport kuptohet konsumi i lartë i medias në Shqipëri, gjë që reflektohet edhe në numrin e lartë të gazetarëve në vendin tonë.  Sipas Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, në vendin tonë ka 6200 profesionistë dhe 2736 prej tyre janë gazetarë. Edhe pse është e vështirë të përcaktohet se kur numri i gazetarëve është i lartë apo i ulët, mund të krijohet një ide duke bërë krahasimin me vendet e tjera në Europë. Revista “Monitor” në 2019-n shkruante se Shqipëria është një ndër vendet me më shumë gazetarë në Europë. Në artikull thuhet se për numrin e gazetarëve, Shqipëria renditet e treta, pas Rumanisë dhe Letonisë. “Nga përllogaritjet e “Monitor”-it, në raport me popullsinë janë 22 të punësuar në media për 10 mijë banorë”, – thuhet në artikull. Kjo situatë lidhet ngushtë me zhvillime të tjera teknologjike, ekonomike dhe kulturore.

Sipas kryetarit të Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, Aleksandër Çipa, referuar një statistike të përditësuar nga UGSH, në vendin tonë janë aktualisht rreth 753 portale online. Në këto media online janë të rekrutuar mbi 1700 persona. Teksa numri i mediave online dhe punonjësve në to vetëm shtohet, në të njëjtën kohë shtohen problematikat dhe vështirësitë. Në një raport të vitit 2020, Komiteti Shqiptar i Helsinkit thekson se gazetarët janë nën presion, ata punojnë në kushte informale dhe në shumë raste janë ndier të kërcënuar.

Redaksitë e mediave online mbahen nga gjinia femërore

Në kuadër të kësaj analize, me qëllim vlerësimin e vështirësive dhe problematikave me të cilat përballen gazetarët e mediave online, gjatë muajit tetor të vitit 2024 u realizua një anketë. Anketa u zhvillua nga autori i këtij artikulli dhe u shpërnda nëpërmjet Google Form te gazetarët e mediave online duke përdorur kontaktet e gazetarëve, drejtuesve të disa redaksive dhe grupet e tyre të Whatsapp-it. Anketa u plotësua nga 86 gazetarë që punojnë në redaksitë e mediave online. Nga anketimi rezulton se në redaksitë e këtyre mediave mbizotëron gjinia femërore. Siç paraqitet edhe në grafikun e mëposhtëm, rreth 67% e të anketuarve janë femra, 31% janë meshkuj, ndërsa një pjesë shumë e vogël, 2,3%, nuk preferojnë ta deklarojnë gjininë.

Eksperti dhe profesori i gazetarisë, Erlis Çela, thotë se kjo lloj panorame nis që nga auditorët e shkollave të gazetarisë dhe komunikimit. Sipas tij, auditorët janë të mbushur thuajse vetëm me vajza. “Shumica e djemve ose emigrojnë drejt vendeve perëndimore ose nuk zgjedhin të studiojnë gazetari. Për ta, ky profesion nuk të garanton një të ardhme, ngaqë është krijuar ideja se është i keqpaguar”,- thotë ai  për “INA Media”.

Gazetarët nuk e vlerësojnë si pozitive përvojën në median online

S.SH-së i bëri përshtypje, kur nisi punë në një media  online, madhësia e redaksisë. “Kisha përfytyruar një vend të madh dhe të komplikuar, por ishte diçka krejt e thjeshtë. Dhe me kalimin e pak ditëve kuptova që gjithçka kisha të bëja ishte një PC: shoku im më i ngushtë”,- shprehet ai.

Gazetarët e anketuar e kanë të vështirë ta përcaktojnë eksperiencën e tyre në median online. Shumica prej tyre janë neutralë, një pjesë tjetër pak më e vogël e konsideron përvojën në këto media si pak pozitive dhe një pjesë tjetër aspak pozitive. Po t’i mbledhim të tria këto përvoja negative, thuajse negative dhe neutrale rezultati është rreth 78%. Ndërsa konsiderimi i përvojës si pozitive dhe thuajse e tillë mbetet rreth 22%.

Ervin Leka është gazetar kronike në një nga televizionet e vendit tonë me një eksperiencë më shumë se 5-vjeçare në median online. Ai shprehet për “INA Media”-n se mediat online e kanë përgatitur për të punuar në televizion. “Gjatë punës si gazetar online kam vënë re që dinamika e lajmit kërkon reagim të shpejtë dhe aftësi për të përpunuar informacionin me shpejtësi dhe saktësi, sepse shpesh artikujt mund të bëhen viralë dhe kanë impakt të madh brenda pak minutash”, – thotë ai.

Sipas gazetarit Renaldo Salianji, anëtar i Bordit të Asosacionit të Gazetarëve Shqiptarë, përvoja e tyre neutrale lidhet me faktin se ata janë kryesisht të rinj dhe nuk kanë pasur eksperienca të mëparshme. Ai i qëndron idesë se ata që e shohin eksperiencën në median online si diçka negative janë punonjës me eksperiencë dhe janë më të mëdhenj në moshë.

Ndërsa profesori i gazetarisë Erlis Çela thotë për “INA Media”: “Deklarimi që përvoja në median online është neutrale më ngjan më keq se përvoja negative, për vetë faktin se kjo tregon apati. Ose këta gazetarë nuk janë të interesuar ta shprehin mendimin real ose kanë frikë të shprehen. Këto lloj neutralitetesh unë personalisht i kam lexuar përherë si përvoja negative, ngaqë ekziston tendenca për të mos u dukur keq”.  Sipas tij, shpesh këto përgjigje orientohen nga frika se mos informacioni bëhet publik, nga frika e stigmatizimit etj.

Mungesa e ekspertizës, gazetarët e mediave online merren me “të gjitha”

Përveçse të raportonte lajmet në kohë reale në portal, gazetares P.L. i duhej të merrej edhe me menaxhimin e rrjeteve sociale. “Përveçse duhej të shkruaja, duhej të menaxhoja edhe rrjetet sociale, të marketoja lajmin. Duhet të gjeja foto cilësore për Instagram”, – thotë ajo për “INA Media”.  Zakonisht asaj i duhej të bënte 15 artikuj në ditë, të raportonte për disa fusha dhe kjo filloi ta shqetësonte, deri në çoroditje. “Aq keq më dukej vetja sa më iku dëshira për të lexuar në tërësi. Nuk mund të lexoja më as libra”, – shprehet ajo.

Gazetarët e medias online nuk janë të fokusuar vetëm në një fushë. Shumica merren me raportime për të gjitha fushat. Kjo ndodh rëndom në redaksitë e medias online dhe shpesh orientohet nga nevojat ditore që ka redaksia ose nga ngjarjet që ndodhin në hapësirën publike.

Për gazetarin Emirjon Senja, mbingarkesa dhe mungesa e profilizimit çon te lajmet sipërfaqësore, pa thelb, të njëjta si kudo tjetër. Ai thotë për “INA Media”: “Kjo krijon një uniformizim të lajmit si në rastet kur është i saktë, ashtu edhe në rastet kur kemi të bëjmë me lajme të pavërteta”.

Ndërsa Mentor Kikia thotë se gazetarët kanë nevojë të profilizohen. Kjo diktuar jo thjesht nga nevojat e medias, por edhe nga prirjet e gazetarëve. “Profilizimi çon jo vetëm në specializimin e gazetarit, por edhe në krijimin e burimeve të tij të qëndrueshme në sektorin që ai mbulon, në krijimin e emrit dhe autoritetit të tij dhe këto çojnë në përmirësimin e cilësisë së të bërit gazetari”,- shprehet ai për “INA Media”.

Të keqpaguar, pa festuar, duke punuar në të zezë, me mbingarkesë në punë dhe orë shtesë të papaguara

Problematika kryesore me të cilën përballen gazetarët është pagesa e ulët. P.L. shprehet se në median online ku punonte, angazhimi ishte fiks tetë orë në ditë dhe paguhej 25 mijë lekë (të reja), pa sigurime dhe paga i jepej në zarf. “Kam idenë që në atë redaksi, vetëm redaktori ishte i punësuar me sigurime”, – thotë ajo. Në anketimin e kryer në kuadër të këtij artikulli rezulton se rreth 72% e të anketuarve marrin pagesë të ulët për punën që bëjnë. Ndërsa 63% e tyre punojnë në ditë festash dhe ditë pushimi zyrtar. Gjysma e të anketuarve ose punon në të zezë ose paga nuk u deklarohet plotësisht.

Lidhur me mosdeklarimin e pagave, kryetari i Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, Aleksandër Çipa, shprehet se është një e dhënë e saktë dhe e pritshme. “Gropa financiare e kontributeve për sigurimet shëndetësore dhe shoqërore është një histori e turpshme për sektorin e mediave dhe aq më tepër për mediat online”, – thotë ai për “INA Media”.

Edhe për ekspertin dhe profesorin e gazetarisë, Erlis Çela, mosdeklarimi i pagave nuk është i papritur. “Ky problem e ka shoqëruar tranzicionin e medias në Shqipëri duke nisur që nga vitet ’90 deri në ditët tona. Shumica e gazetarëve të rinj e kanë nisur punën në të zezë. Ashtu ka ndodhur dhe ashtu po ndodh. Por edhe pasi përfitojnë përvojë apo pasi ndërtojnë një profil, gazetarët e pranojnë që marrin, në mos të gjithën, një pjesë të pagës dorazi”,- deklaron ai.

Gazetarët përballen me normë të lartë postimesh brenda një dite dhe me trysninë për të raportuar lajmin e parë. Ndërkohë, disa gazetarë përballen me orë shtesë të papaguara dhe me kushte jo të mira në vendin e punës.  Për S.SH., sfidë ishte fillimisht përgatitja sa më shpejt e lajmit të fundit. “Prej kësaj nisa të kuptoja se nuk ka rëndësi se sa mirë shkruan, por se sa shpejt shkruan në tastierë. Kuptova se ka rëndësi të shkruash shumë dhe shpejt, jo të shkruash mirë”, – shprehet ai.

Në median online, P.L. shprehet se e ka shoqëruar gjithmonë pasiguria në vendin e punës. Këtë e shpjegon duke treguar rastin e një kolegeje të saj në redaksi. “Një kolege u pushua nga puna në mes të natës. Thjesht pamë një njoftim në grup dhe të nesërmen nuk e pamë më në redaksi. Në këtë situatë, censura merrej si e mirëqenë dhe tashmë isha futur në kurthin e vetëcensurës”. Edhe për E.D., sfidë e përditshme mbetet presioni apo përgjegjësia për të prodhuar përmbajtje të shpejtë dhe me cilësi të lartë. “Duke ditur sa shumë ndiqet media ku punoj, pesha që ka, shpesh vihem nën presion për të qenë e kujdesshme, për të verifikuar çdo gjë e për të marrë aprovime nga palë të tjera përpara publikimit”, – deklaron ajo për “INA Media”.

Në të njëjtin mendim është edhe gazetari Ervin Leka. Ai thotë se presioni i kohës është një nga sfidat më të mëdha. Shpejtësia është shpesh më e rëndësishme se në format tradicionale të medias dhe ky ritëm i shpejtë mund të çojë në gabime ose mungesë të analizës së plotë.

Shqetësues mbetet edhe anonimati i gazetarëve që punojnë në këto media. Këta gazetarë shpesh punën në mediat online e kanë si punë të parë ose ndër të parat dhe nuk gëzojnë ende një status të konsoliduar. Kësisoj, ata, duke mbetur anonimë, shmangen nga përgjegjësia e raportimit të saktë dhe të paanshëm. “Në mediat online punojnë edhe njerëz që kanë pak lidhje me median dhe, e dyta, më e rëndësishmja, është e vështirë të njihen, puna e tyre nuk vihet re. Ne nuk i dimë emrat e atyre që punojnë në median online.  Dhe për më tepër, ata hyjnë dhe dalin shpejt nga tregu i medias”, – thotë gazetari dhe anëtari të Bordit të Asosacionit të Gazetarëve Shqiptarë, Renaldo Salianji.

Gazetarët e mediave online heqin dorë përfundimisht nga profesioni

S.SH. shprehet se pasi ka punuar disa muaj në gazetarinë online në fushën e sportit, në kuptimin e profesionit nuk zhvillohet dot më. “Mbetesh në vendnumëro. Pastaj zë e demoralizohesh. Nuk të pëlqen të shohësh më ndeshje futbolli. I kam marrë bezdi të gjitha sportet”, – përfundon ai për “INA Media”. Përjetimi është i njëjtë edhe për gazetarët e tjerë. “Pas dy vitesh hoqa dorë nga gazetaria online”, – thotë P.L. “E ndieja që nuk mësoja më asgjë të re, nuk po zhvillohesha në asnjë aspekt. Pas pak kohësh, redaktorët, më shumë sesa mundësi, bëhen pengesë për zhvillimin tënd profesional. Megjithatë, kur dhashë dorëheqjen nuk pashë as përpjekjen më të vogël për të më mbajtur në punë”,- përmbyll ajo për “INA Media”.

Në të njëjtin përfundim ka ardhur edhe E.D. “Në vendin tonë ka gazetarë shumë të mirë në mediat online, por për shkak se nuk paguhen mjaftueshëm detyrohen të heqin dorë. Një vendim të tillë e konsideroj edhe unë çdo ditë. Në shumë media ka vonesa në paga, në sigurime shoqërore, ka shumë presion nga drejtuesit për punën, situata që bëhen shpeshherë stresuese dhe të shtyjnë drejt një sektori apo profesioni tjetër”, – përfundon ajo për “INA Media”.

Gazetarët e medias online bien dakord në masën 76.5% se si pasojë e sfidave dhe problematikave ata nuk zhvillohen dot më tej në profesion. Ndërsa 68% e tyre bien dakord se në këtë situatë ata bëjnë gazetari të cekët. Rreth 73% e të anketuarve bien dakord se prej problematikave dhe sfidave të analizuara më sipër gazetarët e mediave online heqin dorë përfundimisht nga profesioni.

“Këto sfida kanë thelluar bjerrjen e dëshirës së studentëve të diplomuar në gazetari dhe të rinjve që e kanë ëndërruar të bëhen gazetarë. Shumë prej profesionistëve në gazetarinë aktive prej vitesh po largohen dhe kërkojnë vende të tjera e të ndryshme pune. Efekti është i shumanshëm”, – thotë për “INA Media” kryetari i Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, Aleksandër Çipa.

Në të njëjtën linjë argumentimi, profesori i gazetarisë, Erlis Çela, shton: “Me kalimin e kohës, sidomos në raste kur përballen me padrejtësi, gazetarët vënë re që janë të vetëm në këtë rrugëtim dhe përfundimisht heqin dorë”. Sipas tij, përballja me padrejtësitë, kërcënimet dhe intimidimet ka kosto, të cilën gazetarët e mediave online nuk e marrin dot përsipër të vetëm.

Si mund të përmirësohet situata nga këndvështrimi i ekspertëve?

Gazetari Mentor Kikia beson se vetëm formalizimi i tregut të mediave online, jo futja nën kontroll përmes ligjit, por detyrimi për t’u formalizuar, do të rregullonte disa parametra. “Do të ulte dozën e abuzivizmit, shantazhit e gjobëvënies nga disa media të kësaj fushe. Do të hiqte nga tregu mediat e “zeza” që nuk deklarohen, që paguajnë keq apo fare gazetarët e rinj që duan të futen në treg, që përdoren për shantazh etj.”, – përfundon ai.

Aleksandër Çipa, pasi flet për angazhimin e gazetarëve në organizata, sugjeron që ata t’u qasen organizatave mediatike që rekrutojnë vetëm profesionistë dhe financohen mbi bazë projektesh nga donatorë të ndryshëm ndërkombëtarë.

Edhe eksperti i mediave online, Emirjon Senja, jep të njëjtin sugjerim. Ai thotë se shembujt më të mirë në treg janë mediat online që mbështeten nga organizatat e huaja apo ambasadat, të cilat bëjnë që gazetarët mos të përballen me presione financiare. “Shtimi i mbështetjes për media të ngjashme mendoj se do të jepte një kontribut të vyer në këtë drejtim”, – përmbyll ai për “INA Media”.

Profesori Erlis Çela, duke folur për modelin ekonomik të medias shqiptare, tregon se gazetaria e mbështetur ose mediat me donacione kanë hapur një shteg. Sipas tij, është një mundësi e mirë e cila duhet nxitur që në auditorë duke futur lëndë që kanë të bëjnë me sipërmarrjen e gazetarëve. “Megjithatë, gazetarët duhet të bëhen bashkë për problemet e profesionit, që në thelb janë problemet e tyre. Vetëm së bashku ata mund të përballen me pronarët e medias, me eprorët e tyre, me kërcënimet etj.”,- thotë ai./ina.media

Në Shqipëri 6 shoqëri rajonale të ujësjellësit, që përfshijnë 25 bashki të vendit rritën gjatë vitit 2024 çmimin e ujit të pijshëm për qytetarët, megjithë kundërshtimet në dëgjesat publike të zhvilluara.

Të dhënat e Entit Kombëtar të Ujit flasin se rritja më e vogël është rreth 8.6% për konsumatorët familjarë të ujit të pijshëm për shoqërinë rajonale të ujësjellësit Gjirokastër dhe shkon deri në 37.5 % për familjarët në Shkodër dhe Vaun e Dejës.

Rritja e çmimit të ujit për rajonet e Lezhës, Fierit, Pogradecit, Durrësit, Gjirokastrës dhe Shkodrës në vitin 2024 pritet të pasohet sipas Entit Kombëtar të Ujit edhe në tre shoqëri të tjera rajonale të ujësjellësve në Korçë, Elbasan dhe Berat të cilat janë në proçes shqyrtimi të tarifave të reja.

Gjatë dëgjesave publike të zhvilluara, sipas raporteve të Entit Kombëtar të Ujit dhe raportimeve në terren qytetarët e kanë kundërshtuar rritjet e tarifave të ujit të pijshëm pasi rëndojnë sidomos familjet me të ardhura të pakta dhe pensionistët.

Një rritje të ndjeshme krahas shërbimit të furnizmit me ujë kanë shënuar pothuasje për të gjitha bashkitë edhe tarifat e largimit të ujërave të ndotur dhe tarifa fikse e shërbimit.

Faturat e ujit shoqërohen nga bashkitë edhe me pagesën e taksave vendore duke e bërë të papërballueshme barrën financiare për mijëra familje që jetojnë në varfëri dhe me të ardhura të kufizuara.

Shoqëritë e ujësjellësve pothuajse kanë paraqitur të njëjtat argumente për rritjen e çmimit të ujit të pijshëm në Entin Rregullator të Ujit që miraton tarifat e reja.
Sipas tyre rritja e çmimit të ujit bëhet prej nevojës për përmirësimin e performancës financiare dhe mbulimin mbi 100% të kostove operacionale, për shkak të rritjes së çmimeve të materialeve dhe pagës minimale, përmirësimin e furnizimit me ujë dhe reduktimin e “ujit pa të ardhura” i cili vazhdon të jetë sipas vetë bashkive në nivele shumë të larta.

Strategjia Kombëtare e Ujësellës Kanalizimeve 2022-2030 prashikon një rritje me 75% të tarfiave të ujit nga viti 2020 deri në vitin 2030 me qëllim rritjen e qëndrueshmërisë financiare të shoqërive të ujësjellësave.

Sektori i ujit në Shqipëri mbetet nga më problematikët për shkak të humbjeve që kanë disa nga shoqëritë më të mëdha të ujësjellësave, mungesës së investimeve dhe “ujit pa të ardhura” që nuk arrin të faturohet për shkak të mungesës së matësve dhe keqmenaxhimit.

Sipas të dhënave të Raportit të Entit Kombëtar të Ujit, në vitin 2023 , në shkallë kombëtare vlerësohet se shoqëritë e ujësjellësave tërhoqën nga natyra për të dërguar në rrjetin e konsumatorëve rreth 307 milionë metra kub ujë, por 64% e sasisë së ujit humbi në rrjet si pasojë e mungesës së matësave dhe problemeve të menaxhimit dhe vetëm pjesa tjetër u pagua nga përdoruesit.

Kohëzgjatja e furnizimit me ujë në nivel kombëtar, sipas Entit Rregullator të Ujit, është 16.6 orë në ditë, me një rritje të lehtë prej 0.3 orë në ditë krahasur me vitin 2022.

VOA

Në dhjetor në Shqipëri inflacioni u ndikua kryesisht nga rritja e çmimit të ushqimeve, ndryshe nga Greqia, ndërsa në Europë çmimet në muajin e fundit 2024 u ndikua nga rritja e çmimit të gazit.

Çmimet në Shqipëri

Indeksi i Çmimeve të Konsumit në muajin Dhjetor 2024, arriti 118,3, kundrejt muajit Dhjetor 2020, dukenu dyfishuar brenda një periudhe 4 vjeçare.

Ndryshimi vjetor i indeksit të çmimeve të konsumit në muajin Dhjetor 2024 është 2,1 %, një vit më parë ky ndryshim ishte 4,0 %. Ndryshimi mujor i indeksit të çmimeve të konsumit në muajin Dhjetor 2024, krahasuar me Nëntor 2024 është 0,6 %.
Rritja mesatare vjetore e çmimeve në vitin 2024 është 2,2 % nga 4,8 % që ishte në vitin 2023.

Rritja vjetore e çmimeve në muajin Dhjetor është ndikuar kryesisht nga grupi “Ushqime dhe pije
joalkoolike” me +1,03 pikë përqindje, pasuar nga grupi “Mobilje, pajisje shtëpie dhe mirëmbajtje e shtëpisë” me +0,32 pikë përqindje.

Krahasuar me muajin Dhjetor 2023, rritja më e madhe e çmimeve vërehet në grupin “Argëtim dhe kulturë” me 5,6 %, pasuar nga grupet “Mobilje, pajisje shtëpie dhe mirëmbajtje e shtëpisë” me 4,2 %, “Pije alkoolike dhe duhan” dhe “Veshje dhe këpucë” me 3,8 %secili, “Ushqime dhe pije joalkoolike” me 3,0 %. Nga ana tjetër çmimet e grupit “Transporti” shënuan ulje me 2,8 %.

Brenda grupit të ushqimeve çmimet e nëngrupit “zarzavate përfshirë patatet” patën një rritje me 4,7 %, pasuar nga nëngrupet “mish” me 4,3 %, “peshk” dhe “qumësht, djathë dhe vezë” me 3,5 % secili, “sheqer, reçel, mjaltë, çokollata dhe mbëlsira” me 1,6 %, etj.

Krahasuar me muajin Nëntor 2024, çmimet e grupit “Pije alkoolike dhe duhan” shënuan rritje me 1,1 %, pasuar nga grupet “Mobilje, pajisje shtëpie dhe mirëmbajtje e shtëpisë” me 1,0 %, “Ushqime dhe pije joalkoolike” me 0,9 %, “Transporti” me 0,6 % etj.

Çmimet në Europë

Inflacioni në eurozonë në dhjetor 2024 u rrit me 2.4% krahasuar me të njëjtin muaj të vitit 2023. Kështu, treguesi përshpejtoi ritmin e rritjes krahasuar me muajin nëntor, kur ai arriti në +2.2% në vit. Këtë e dëshmojnë të dhënat paraprake nga Eurostat.

Në muajin dhjetor, inflacioni bazë, i cili përjashton kostot e energjisë dhe ushqimit, mbeti në nivelin e muajit nëntor në nivelin 2.7%. Çmimet e energjisë u rritën me 0.1% pas një rënie prej 2% në nëntor. Kjo rritje e çmimeve i atribuohet çmimeve më të larta të naftës dhe gazit në tregun botëror për shkak të paqëndrueshmërisë gjeopolitike dhe kushteve atmosferike.

Gjatë muajit, vendet anëtare të bllokut me normat më të larta të inflacionit vjetor ishin Kroacia (4.5%), Belgjika (4.4%) dhe Estonia (4.1%). Normat më të ulëta u regjistruan në Irlandë (1%), Itali (1.4%) dhe Luksemburg (1.6%). Në Gjermani, çmimet e konsumit u rritën me 2.8%, dhe në Francë me 1.8%.

Çmimet në Greqi

Çmimet e produkteve në supermarkete u ulën mesatarisht me 0,94% në dhjetor 2024 krahasuar me dhjetorin 2023, sipas rezultateve të një sondazhi të Institutit Kërkimor për Produktet e Konsumatorit me Pakicë (IELKA).

I njëjti sondazh tregoi se çmimet u stabilizuan plotësisht në 12 muajt e 2024-ës, me një rritje marxhinale prej +0,04% mesatarisht në krahasim me 12-mujorin e 2023. Çmimet në rrjetet e supermarketeve ranë me -0,94% në dhjetor 2024.

Ndryshimi në dhjetor, sipas IELKA, ishte për shkak të uljes së çmimeve si në kategoritë joushqimore ashtu edhe në kategoritë ushqimore, me përjashtim vetëm kategoritë shumë specifike që shfaqin rritje për shkak të kushteve të rastësishme, si kategoritë që lidhen me kakaon dhe kafenë dhe artikujt specifikë të freskët ndaj kushteve klimatike.